Rdest ostrogorzki — nie tylko przyprawa

Surowcem leczniczym jest ziele rdestu ostrogorzkiego (Herba Polygoni hydropiperis) zbierane w okresie kwitnienia jako górne, ulistnione szczyty pędów i suszone w suszarniach naturalnych w temperaturze do 30 stopni. Znalazło zastosowanie w krwawieniach z różnych narządów, przede wszystkim w zbyt długim i obfitym miesiączkowaniu, lekkich krwawieniach z przewodu pokarmowego, szczególnie żołądka i jelit, oraz hemoroidach. Pomocniczo jest wykorzystywane w stanach zapalnych pęcherza moczowego i nerek, w skąpomoczu oraz lekkim nadciśnieniu tętniczym. Ziele rdestu było surowcem farmakopealnym. W kuchniach świata od wieków rdest ostrogorzki był stosowany jako aromatyczna, ostra przyprawa. W naszej części Europy, w tym w Polsce, zwany był pieprzem wodnym i używany był jako ostry dodatek do potraw w zastępstwie za chili i pieprz. W Japonii uprawia się obecnie wiele odmian rdestu ostrogorzkiego, selekcjonuje właściwe części rośliny i stawia obok wasabi, sosu sojowego czy octu jako wyśmienity dodatek do dań rybnych.

Rdest ostrogorzki należy do rodziny rdestowatych, występuje pospolicie w całej Polsce, Europie, Azji i Ameryce Północnej. Preferuje stanowiska z podwyższoną wilgocią podłoża, w którym rośnie. Najczęściej możemy go spotkać na podmokłych łąkach, bagnach, brzegach jezior oraz rzek. Nazwa rdestu pochodzi od smaku rozgryzionych liści, który jest palący, pikantny i zarazem gorzki. Rdest jest rośliną roczną, dorastającą do wysokości 100 cm. Jego łodyga jest czerwono nabiegła i pokryta lancetowatymi liśćmi o pełnych brzegach i zaostrzonych końcach. Z kątów liści, w górnych międzywęźlach pędów, wyrastają podłużne kwiatostany złożone z drobnych i małych kwiatów barwy różowej bądź lilazielonej. Roślina kwitnie od lipca do września. Zapylana jest przez owady, po zapyleniu wytwarza liczne owoce typu orzeszek koloru brązowego.

Przetwory z rdestu ostrogorzkiego wykazują działanie zmniejszające, a niekiedy całkowicie hamujące krwawienia wewnętrzne. Działanie to przypisywane jest występującym w rdeście garbnikom katechinowym i pirogalolowym oraz frakcjom fenolokwasów i flawonoidów. Garbniki wiążą się z białkami osocza, czopując przerwane drobne naczynia krwionośne i włosowate, a garbując – hamują wypływ krwi. Flawonoidy (hiperozyd, rutozyd, kwercytyna, kemferol) zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych i ich przepuszczalność. Kwasy fenolowe wraz z innymi polifenolami miejscowo zwiększają krzepliwość krwi. Ponadto olejek eteryczny zawarty w rdeście ma delikatne właściwości hipotensyjne. W rdeście zidentyfikowano seskwiterpen – polygodial, który ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz jest słabym surfaktantem. Garbniki warunkują przeciwbiegunkowe i przeciwzapalne działanie rdestu. Składniki olejku eterycznego obniżają ciśnienie krwi w nieznaczny sposób.

Napar przygotowuje się z 1-1,5 łyżki ziela rdestu na szklankę wody i pije 1/4 szklanki 2-3 razy dziennie jako łagodny środek przeciwkrwotoczny. Farmakopea Polska IV zaleca stosowanie odwarów z rdestu o stężeniu 3-8%. Medycyna ludowa stosuje nalewkę alkoholową lub napar jako skuteczny środek zalecany w krwawieniach kobiecych, stanach zapalnych nerek i pęcherza moczowego, skąpomoczu i nadciśnieniu. Świeże liście rdestu wykorzystuje się w formie okładów na ropne krosty i owrzodzenia. Rdest jest używany regionalnie jako ostra przyprawa. Stosowanie powyżej tygodnia należy skonsultować z lekarzem.

Wszystkie surowce garbnikowe w znaczny sposób mogą utrudniać wchłanianie się związków mineralnych z przewodu pokarmowego. Zaburzone wchłanianie najbardziej widoczne jest dla jonów metali dwuwartościowych, takich jak wapń, magnez, cynk, żelazo, miedź. Należy zachować kilkugodzinny odstęp podczas przyjmowania preparatów mineralnych i kompleksów witaminowo-mineralnych z przetworami z rdestu.

Przedawkowanie roślin garbnikowych może objawiać się zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, zaparciami, zaburzeniami w rozwoju prawidłowej flory bakteryjnej oraz nieprawidłowościami we wchłanianiu substancji mineralnych i odżywczych z trawionego pokarmu.