Przetacznik leśny — Weronika na odporność i przemęczenie

Przetacznik leśny (łac. Veronica officinalis L.) występuje w północnej części Afryki, w Azji i Europie. W Polsce jest rośliną pospolitą. Rośnie przy drogach i w lasach, na obszarach zacienionych. Bylina należy do rodziny babkowatych (Plantaginaceae), chociaż wcześniej klasyfikowana była do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Łodyga rośliny jest obła, pokładająca się i owłosiona. Przetacznik osiąga długość od 5 do 60 centymetrów. Jego liście są zimotrwałe, odwrotnie jajowate, połyskujące i eliptyczne. W dolnej części łodygi są całobrzegie, a w górnej karbowano-piłkowane. Ulistnienie rośliny jest naprzeciwległe. Bladoniebieskie kwiaty są zebrane w wydłużone grona. W gronie znajduje się od 15 do 26 kwiatów. Kielich jest 4-działkowy, z dwukrotnym słupkiem i dwoma pręcikami. Przetacznik kwitnie od maja do sierpnia. Owocem jest sercowata torebka, ucięta na szczycie. Ziele przetacznika (Herba Veronicae) zbiera się na początku kwitnienia, suszy, a następnie przechowuje w zacienionym i suchym miejscu.

Ziele przetacznika stosowane jest przede wszystkim w lecznictwie tradycyjnym. Napar oraz sok z surowca podaje się w leczeniu chorób układu oddechowego takich jak grypa oraz zapalenie krtani i gardła. Pomagają w odkrztuszaniu zalegającej wydzieliny i łagodzą chrypkę. Roślina wskazana jest także w chorobach układu pokarmowego, w szczególności w zaparciach i dysfunkcji wątroby. Przetacznik znalazł również zastosowanie w terapii schorzeń układu moczowego (zapalenie pęcherza, nerek czy dróg moczowych) oraz w bólach reumatycznych. Sprawdza się także u osób przemęczonych pracą umysłową i wzmacnia odporność. Odwary z kolei są używane w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej i gardła, ale również w nadmiernym poceniu się stóp, trudno gojących się ranach i innych chorobach skóry (liszaj, wysypka, owrzodzenia, oparzenia I i II stopnia). Roślina wskazana jest również w pobudzeniu nerwowym. Kąpiele z przetacznika działają odprężająco i relaksująco. Tonizują i delikatnie łagodzą podrażnienia skóry. W kosmetyce odwar stosuje się do cery trądzikowej i tłustej. Dodatkowo odwar nawilża skórę i koi zmęczone oczy. Dawniej ziele przetacznika stosowano w celu obniżenia gorączki lub u pacjentów ze szkorbutem. Surowiec podawano także w biegunkach, zaparciach i w przypadku braku apetytu, a naparami przemywano rany i odciski. Nazwa ziela pochodzi od świętej Weroniki. W średniowieczu wierzono, że twarz świętej można było dostrzec, wpatrując się w drobne kwiaty przetacznika.

Ziele przetacznika jest bogate w glikozydy irydoidowe, takie jak akubina, katapol, weronikozyd czy katalpozyd. Ponadto do substancji czynnych obecnych w surowcu należą flawonoidy, kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, cynamonowy, kawowy), garbniki oraz saponiny trójterpenowe. Związki występujące w roślinie odpowiadają za działanie antyoksydacyjne, żółciopędne, obniżające poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi. Dzięki obecności saponin surowiec wykazuje właściwości wykrztuśne. Ziele reguluje perystaltykę przewodu pokarmowego, wzmacnia odporność, wspomaga pamięć i koncentrację. Usprawnia także przemianę materii, działa oczyszczająco na organizm i usuwa z niego toksyny. Odwary z przetacznika używane do okładów działają przeciwzapalnie i ściągająco.

Ziele przetacznika leśnego można stosować zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Napar sporządza się z 1-2 łyżeczek suchego ziela, zalewa wrzątkiem na 15 minut i wypija po 3 szklanki dziennie. Surowiec można również dodać do kąpieli. W tym celu 50 g surowca należy zalać 1,5 l wody, gotować powoli przez 30 minut i pozostawić na 30 minut pod przykryciem, a po przecedzeniu dodać do wanny. Tak przygotowana kąpiel powinna trwać około 20 minut i mieć temperaturę 37℃. Napary i zimne wyciągi można również stosować do przemywania skóry lub w formie okładów na oczy.

Brak danych klinicznych dotyczących interakcji pomiędzy zielem przetacznika a innymi ziołami lub lekami.

Brak szczegółowych danych dotyczących skutków ubocznych związanych z przyjmowaniem przetacznika leśnego. Wiadomo, że stosowanie w zalecanych dawkach leczniczych nie wywiera szkodliwego wpływu na organizm pacjenta. Nie ma informacji klinicznych na temat przedawkowania przetacznika. Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na substancje czynne zawarte w surowcu.