Przetacznik leśny — Weronika na odporność i przemęczenie

Przetacznik leśny (łac. Veronica officinalis L.) występuje w północnej części Afryki, Azji i Europie. W Polsce jest rośliną pospolitą. Rośnie przy drogach i w lasach, na obszarach zacienionych. Bylina należy do rodziny babkowatych (łac. Plantaginaceae), chociaż wcześniej klasyfikowana była do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Łodyga jest obła, pokładająca się i owłosiona. Przetacznik osiąga długość od 5 do 60 centymetrów. Liście są zimotrwałe, odwrotnie jajowate, połyskujące i eliptyczne. W dolnej części łodygi są całobrzegie, a w górnej karbowano−piłkowane. Ulistnienie rośliny jest naprzeciwległe. Kwiaty są koloru bladoniebieskiego. Zebrane są w wydłużone grona. W gronie znajduje się od 15 do 26 kwiatów. Kielich jest 4−działkowy, z dwukrotnym słupkiem i dwoma pręcikami. Przetacznik kwitnie od maja do sierpnia. Owocem jest torebka, sercowata, ucięta na szczycie. Ziele przetacznika (Herba Veronicae) zbiera się na początku kwitnienia, suszy, a następnie przechowuje w zacienionym i suchym miejscu.

Ziele przetacznika stosowane jest przede wszystkim w lecznictwie tradycyjnym. Napar oraz sok z surowca podawany jest pacjentom w leczeniu chorób układu oddechowego takich jak grypa oraz zapalenie krtani i gardła. Pomaga w wykrztuszeniu zalegającej wydzieliny i łagodzi chrypkę. Roślina wskazana jest także w chorobach układu pokarmowego, w szczególności w zaparciach i dysfunkcji wątroby. Przetacznik znalazł również zastosowanie w terapii schorzeń układu moczowego (zapalenie pęcherza, nerek czy dróg moczowych), a także bólach reumatycznych. Sprawdza się także u osób przemęczonych pracą umysłową i wzmacnia odporność. Odwary z kolei używa się w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej i gardła, ale również w nadmiernym poceniu się stóp, trudno gojących się ranach i innych chorobach skóry (liszaj, wysypka, owrzodzenia, oparzenia I i II stopnia). Roślina wskazana jest również w pobudzeniu nerwowym. Kąpiele z przetacznika działają odprężająco i relaksująco. Tonizują i delikatnie łagodzą podrażnienia skóry. W kosmetyce odwar stosuje się do cery trądzikowej i tłustej. Dodatkowo odwar nawilża skórę i koi zmęczone oczy. Dawniej stosowano ziele przetacznika w celu obniżenia gorączki lub u pacjentów ze szkorbutem. Surowiec podawano także w biegunkach, zaparciach i braku apetytu, a naparami przemywano rany i odciski. Nazwa ziela pochodzi od świętej Weroniki. W średniowieczu wierzono, że twarz świętej można było dostrzec, jeśli wpatrzyło się dobrze w drobne kwiaty przetacznika.

Ziele przetacznika bogate jest w glikozydy irydoidowe takie jak akubina, katapol, weronikozyd czy katalpozyd. Ponadto do substancji czynnych obecnych w surowcu należą flawonoidy, kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, cynamonowy, kawowy), garbniki oraz saponiny trójterpenowe. Obecne w roślinie związki odpowiadają za działanie antyoksydacyjnie, żółciopędne, obniżające poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi. Dzięki obecności saponin surowiec wykazuje właściwości wykrztuśne. Ziele reguluje perystaltykę przewodu pokarmowego, wzmacnia odporność, wspomaga pamięć i koncentrację. Usprawnia takie przemianę materii, działa oczyszczająco na organizm i usuwa z niego toksyny. Odwary z przetacznika używane do okładów działają przeciwzapalnie i ściągająco.

Ziele przetacznika leśnego można stosować zewnętrznie jak i wewnętrznie. Napary sporządzone z 1 do 2 łyżeczek suchego ziela i zalane wrzątkiem na 15 minut, spożywa się w ilości 3 szklanek dziennie. Z kolei 50 gram surowca zalane 1,5 litrem wody, gotowane powoli przez 30 minut i pozostawione na 30 minut pod przykryciem, można dodać po przecedzeniu do wanny. Tak przygotowana kąpiel powinna trwać około 20 minut i mieć temperaturę 37⁰C. Napary i zimne wyciągi można również stosować do przemywania skóry lub w formie okładów na oczy.

Brak danych klinicznych dotyczących interakcji pomiędzy zielem przetacznika, a innymi ziołami lub lekami.

Brak szczegółowych danych dotyczących skutków ubocznych związanych z przyjmowaniem przetacznika leśnego. Wiadomo, że stosowanie w zalecanych dawkach leczniczych, nie wywiera szkodliwego wpływu na organizm pacjenta. Nie ma informacji klinicznych na temat jego przedawkowania. Przeciwskazaniem jest nadwrażliwość na substancje czynne zawarte w surowcu.