Prawoślaz lekarski — nie tylko na chrypkę i kaszel

Prawoślaz lekarski (łac. Althaea officinalis, ang. Marsh Mallow) jest byliną osiągającą wysokość od 1 do 1,5 metra. Pochodzi z rodziny ślazowatych – Malvaceae. W Polsce prawoślaz występuje głównie na południu kraju, jest również rośliną uprawną. Bylina pochodzi prawdopodobnie z krajów basenu Morza Śródziemnego, a z czasem dostała się na tereny zachodniej i środkowej Europy.

Prawoślaz lekarski ma duże 3- lub 5-klapowane liście. Na powierzchni blaszki liściowej występują liczne włoski okrywające, które nadają liściom srebrzysty kolor. Jasnoróżowe kwiaty wyrastają z kątów liści, a owocem prawoślazu jest rozłupnia. Korzenie prawoślazu są silnie rozgałęzione i wyrastają z krótkiego kłącza.

Surowcem farmaceutycznym jest korzeń – Althaeae radix – oraz liść prawoślazu lekarskiego – Althaeae folium.

Wyciągi z prawoślazu lekarskiego są chętnie stosowane w postaci syropów, tabletek lub pastylek do ssania w łagodzeniu stanów zapalnych błony śluzowej gardła. Prawoślaz występuje także w modnych obecnie preparatach skierowanych do najmłodszych pacjentów, takich jak lizaki, syropy oraz gumy na podrażnione gardło.
Obecność różnych postaci prawoślazu na rynku nie zmniejsza popularności nadal stosowanego odwaru z prawoślazu. Odwar stosowany zewnętrznie może łagodzić świąd oraz stany zapalne skóry, a wyciągi z prawoślazu znajdujące się w kosmetykach nawilżają suchy naskórek i przynoszą ulgę poparzonej przez promienie słoneczne skórze.

Wyciągi z prawoślazu znalazły również zastosowanie jako preparaty zwiększające odporność.

Z właściwości leczniczych prawoślazu lekarskiego korzystano już w starożytności. Wyciągi z tej rośliny zalecał grecki lekarz Pedanius Dioskurydes. Innym greckim lekarzem przepisującym swoim pacjentom wyciągi z prawoślazu był sam Hipokrates. Prawoślaz w Grecji wykorzystywano do łagodzenia objawów nieżytu żołądkowo-jelitowego, schorzeń oddechowych oraz chorób skóry. Prawoślaz był również stosowany w praktyce lekarskiej samego Awicenny – perskiego lekarza i filozofa.

Wykorzystanie prawoślazu w lecznictwie ludowym było zbliżone do jego zastosowania w medycynie.

Główną frakcją czynną korzenia i liścia prawoślazu lekarskiego są substancje śluzowe. W śluzie zidentyfikowano głównie obojętne arabinogalaktany i glukany, a także kwaśne galakturonoramnany. W liściach występują również pochodne kwercetyny, luteoliny i kemferolu należące do grupy flawonoidów. Korzeń z kolei zawiera niewielkie ilości związków o charakterze aminowym – głównie asparaginę oraz betainę.

Śluzy zawarte w wyciągach z korzenia i liścia prawoślazu działają osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego. Polisacharydy po kontakcie z wodą tworzą lepkie kompleksy koloidów, które świetnie powlekają błony śluzowe, chroniąc je tym samym przed czynnikami drażniącymi. Przeciwzapalne i osłaniające właściwości śluzu mają charakter jedynie miejscowy, ponieważ nie ulegają one absorpcji z przewodu pokarmowego lub z powierzchni skóry.

Korzeń i liść prawoślazu zaleca się stosować w postaci odwaru. W celu przygotowania odwaru około 2 gramy surowca należy zalać chłodną wodą i pozostawić na 60 minut. Powstały płyn należy doprowadzić do wrzenia, a następnie przecedzić. Osoby dorosłe mogą stosować odwar trzy razy dziennie.

Prawoślaz lekarski można przyjmować również w postaci syropu. W zależności od wieku zalecane jest stosowanie od 2,5 ml do 15 ml syropu maksymalnie cztery razy dziennie.

Wyciągi z prawoślazu występują również w składzie kosmetyków. Popularne kremy oraz żele do pielęgnacji skóry twarzy zaleca się stosować zwykle rano i wieczorem.

Prawoślaz lekarski wchodzi w skład wielu suplementów przeznaczonych do nawilżenia błony śluzowej gardła i jamy ustnej. W związku z przeznaczeniem tego rodzaju preparatów należy stosować je dosyć często, co pozwala na utrzymanie odpowiedniego nawilżenia błon śluzowych.

Stosowanie wyciągów z prawoślazu w celu łagodzenia dolegliwości gastrycznych może spowodować zmiany we wchłanianiu innych przyjmowanych jednocześnie leków. Śluz obecny w wyciągach może opóźniać wchłanianie substancji czynnych zawartych w przyjmowanych doustnie lekach.

Zbyt częste stosowanie preparatów zawierających wyciągi z prawoślazu lekarskiego może spowodować wystąpienie działania przeczyszczającego. Ponadto stosowanie prawoślazu może doprowadzić do pojawienia się reakcji nadwrażliwości i alergii.