Perz właściwy — chwast wspierający drogi moczowe

Po wysuszeniu i zmieleniu z kłączy Rhizoma Graminis wypiekano specjalny rodzaj chleba (chleb pachana) bądź dodawano uzyskaną mąkę do polewek i zup w celu ich zagęszczania. Prawdopodobnie z wykorzystaniem perzu wytwarzano także piwo i zaparzano go jako herbatę.

Spis treści

Perz właściwy – zastosowanie i wskazania

Surowcem zielarskim perzu właściwego jest kłącze perzu Rhizoma Graminis syn. Rhizoma Agropyri. Podziemne kłącza zbiera się wiosną bądź wczesną jesienią. Często wydostają się na powierzchnię ziemi podczas procesu bronowania pól uprawnych. Kłącza myje się i suszy w przewiewnym, zacienionym miejscu bądź w niskich temperaturach przy użyciu suszarki do ziół (nie przekraczając 40 stopni Celsjusza). Następnie konieczne jest usunięcie pozostałości korzeni przybyszowych i pocięcie surowca na małe, około centymetrowe kawałki.

W medycynie ludowej perz właściwy określany jest jako zioło oczyszczające krew. Tradycyjnie sporządza się z niego najczęściej odwary i stosuje w fitoterapii tzw. chorób przemiany materii. Uważany jest za zioło odtruwające i dodające energii. Stanowi składnik mieszanek przeciwreumatycznych, przeciwcukrzycowych oraz obniżających poziom cholesterolu we krwi. Jest rośliną stosowaną w stanach zapalnych dróg moczowych oraz przy łagodnym przeroście gruczołu krokowego u mężczyzn. Perz działa żółciopędnie i przynosi ulgę w zaburzeniach trawienia. Ze względu na obecność substancji śluzowych w medycynie ludowej odwar z kłącza perzu jest wskazany w terapii kaszlu i nieżytach dróg oddechowych. W celu wykonania odwaru z kłącza perzu właściwego należy zalać 1 łyżkę surowca szklanką wody. Całość doprowadza się do wrzenia i gotuje przez kilka minut. Po odcedzeniu gotowy odwar należy spożywać 2-3 razy w ciągu doby w ilości niepełnej szklanki. W ziołolecznictwie stosuje się także nalewkę z perzu. W celu jej wykonania należy zalać 100 g wysuszonych kłączy perzu 300 g alkoholu 40%. Całość musi ulec maceracji przez okres około dwóch tygodni. Po tym czasie uzyskaną nalewkę należy przefiltrować. W aptekach można znaleźć zarówno leki, jak i suplementy diety zawierające w swoim składzie kłącze perzu właściwego. Jako lek zarejestrowane jest zioło pojedyncze, kłącze perzu oraz pasta doustna złożona z kilku roślin aktywnych farmakologicznie. Wskazaniem do stosowania kłącza perzu w postaci zioła pojedynczego do zaparzania są łagodne stany zapalne dróg moczowych. Doustna pasta zawierająca w składzie między innymi Rhizoma Graminis jest ordynowana w razie wystąpienia zakażeń dróg moczowych, stanów zapalnych dróg moczowych i w kamicy nerkowej (postać z drobnymi złogami tzw. piasek nerkowy). Wskazaniem do używania pasty jest także profilaktyka kamicy. Perz właściwy stanowi składnik suplementów diety w postaci płynów, herbatek i kapsułek. Są one stosowane w celu wspomagania prawidłowego funkcjonowania dróg moczowych i nerek, usprawniają procesy eliminacji nadmiaru wody z organizmu, co przynosi ulgę w przypadku opuchnięć, np. kończyn dolnych, czy poprawia efekty diet oczyszczających organizm. Ponadto perz właściwy wspomaga prawidłowe funkcjonowanie wątroby. Jest polecany dla osób cierpiących na zespół pęcherza nadreaktywnego.

W dawnych czasach perz właściwy stanowił dodatkowe źródło pożywienia w regionach Polski dotkniętych problemem głodu (głównie województwo małopolskie i podkarpackie). Po wysuszeniu i zmieleniu z kłączy Rhizoma Graminis wypiekano specjalny rodzaj chleba (chleb pachana) bądź dodawano uzyskaną mąkę do polewek i zup w celu ich zagęszczania. Prawdopodobnie z wykorzystaniem perzu wytwarzano także piwo i zaparzano go jako herbatę. Współcześnie perz bywa dodawany do chleba pumpernikla.

Perz właściwy – wygląd, pochodzenie, morfologia

Perz właściwy (Agropyron repens) to bylina klasyfikowana do rodziny wiechlinowatych. Jest rozpowszechniona na obszarze półkuli północnej (Ameryka Północna, Europa, Azja) jako chwast pól uprawnych i ogrodów przydomowych. Porasta pola i ugory, zarośla, skraje lasów zarówno w górach, jak i na terenach nizinnych. W medycynie ludowej perz właściwy nazywany jest korzenicą, pernicą, pyrnikiem, pszenicą perzem oraz zagłuszycą. Spotykana jest także nazwa potoczna rośliny – psia pasza.

Surowcem zielarskim perzu jest jego kłącze (Rhizoma Graminis, Rhizoma Agropyri). Ma kolor jasnożółty i błyszczącą powierzchnię, a jego przekrój charakteryzuje się walcowatym kształtem. Kłącze jest rozgałęzione i wypuszcza liczne rozłogi. Grubość kłącza perzu wynosi około 3 mm, natomiast na długość może dorastać nawet do 1 m. W budowie kłącza charakterystyczne są puste w przekroju odcinki, tzw. międzywęźla, oraz węzły zawierające rdzeń. Surowiec nie ma zapachu i posiada słodkawy smak. Z kłącza wyrasta jednokłosowa łodyga rośliny osiągająca nawet 150 cm długości. Jest gładka i naga, nieporośnięta włoskami. Często u podstawy posiada kolankowe zgięcie. Liście perzu właściwego są długie i równowąskie. Ich powierzchnia określana jest jako szorstka. Mają kolor zielony bądź szarozielony. Wyrastają skrętolegle z gładkich pochewek liściowych. Języczek liściowy jest krótki i rdzawy, posiada delikatne ząbkowanie. Okres kwitnienia perzu właściwego przypada na okres czerwiec-sierpień. Kwiaty zebrane są w kłosy na szczycie łodygi. Wielkość kłosów waha się w granicach 7-15 cm. Każdy wąski i pionowy kłos składa się z 15-20 jajowato-lancetowatych kłosków o długości 10-15 mm, ułożonych w dwóch szeregach. Każdy kłosek jest 3-5-kwiatowy. Owocem perzu właściwego jest ziarniak w kolorze żółtawym bądź szarobiałym. Jego wymiary to 7-8 mm długości i około 1 mm szerokości. Nasiona perzu są eliptyczne, jasnożółte do brązowych.

Perz właściwy – działanie, właściwości, skład

Wykorzystywane w lecznictwie kłącze perzu właściwego Rhizoma Graminis jest bogate w związki aktywne farmakologicznie. W skład surowca wchodzą węglowodany proste (glukoza, fruktoza), alkohole cukrowe (inozytol i mannitol) oraz polisacharydy (trytycyna, substancje śluzowe ok. 10%). Olejek eteryczny Elymus repens zawiera związki z grupy monoterpenów i seskwiterpenów. Do terpenów perzu właściwego zaliczamy karwakrol, karwon, trans-anetol, tymol oraz mentol. Dyskusyjna jest zawartość związku o nazwie agropyren. Według niektórych badaczy to właśnie on odpowiada za biologiczną aktywność olejku eterycznego Rhizoma Graminis. Na dzisiaj brak jest jednoznacznych danych na temat ilości agropyrenu w surowcu roślinnym. Kłącze perzu zawiera ponadto flawonoidy (rutyna, baikaleina, hiperozyd), fenolokwasy (m.in. kwas wanilinowy, chlorogenowy, kumarowy), kwasy organiczne, kwas krzemowy i jego pochodne, związki mineralne i witaminy.

Kłącze perzu właściwego Rhizoma Graminis wykazuje działanie moczopędne (diuretyczne) oraz przeciwdrobnoustrojowe (bakteriostatyczne, grzybostatyczne). Dzięki tym właściwościom może być wykorzystywane w farmakoterapii chorób układu moczowego, tj. w razie wystąpienia stanów zapalnych pęcherza moczowego i cewki moczowej, w trakcie zakażeń układu moczowego, w zespole pęcherza nadreaktywnego, w łagodnym przeroście gruczołu krokowego i stanach zapalnych prostaty. Aktywność przeciwdrobnoustrojową warunkują składowe olejku eterycznego Rhizoma Graminis, natomiast zdolność do zwiększania diurezy wynika z obecności mannitolu (diuretyk osmotyczny), saponin, waniliny oraz kwasu glikolowego w surowcu. Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych udowodniły zdolność zmniejszania adhezji bakterii Escherichia Coli do komórek nabłonka pęcherza moczowego (acetonowy ekstrakt z kłącza perzu o stężeniu powyżej 0,25 mg/ml). Badania na szczurach wykazały umiarkowaną zdolność perzu właściwego do hamowania powstawania obrzęków wywołanych podawaniem domięśniowym roztworu karageniny w stężeniu 1%. Punktem odniesienia był związek przeciwzapalny indometacyna, który wykazał silniejsze działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Przeprowadzono również badania nad zastosowaniem perzu właściwego w preparacie na skórę. Krem zawierający wyciąg z Elymus repens wykazał działanie łagodzące na zmiany skórne, znosząc przekrwienie i obrzęki skórne indukowane wcześniejszym naniesieniem 0,1 ml alkoholowego roztworu 2,4-dinitrochlorobenzenu w stężeniu 5%. Wodne wyciągi z perzu właściwego wykazują także działanie obniżające poziom lipidów (cholesterolu, trójglicerydów) we krwi. Badania przeprowadzono wśród zwierząt z indukowaną cukrzycą oraz u zwierząt zdrowych. Ustalono, że za to działanie najprawdopodobniej odpowiada inozytol zawarty w surowcu roślinnym. Długotrwałe podawanie wodnego ekstraktu Rhizoma Graminis korzystnie wpłynęło na profil lipidowy zdrowych szczurów, natomiast wśród szczurów z indukowaną cukrzycą już jednorazowe podanie ekstraktu (stężenie 20 mg/kg) powodowało spadek ilości cholesterolu i trójglicerydów. Perz właściwy posiada udowodnioną aktywność hipoglikemiczną, czyli obniżającą poziom glukozy we krwi. Była ona większa w przypadku szczurów z cukrzycą, aczkolwiek efekt hipoglikemiczny zaobserwowano także wśród zwierząt zdrowych. Podawanie ekstraktu z Rhizoma Graminis nie wpływało na poziom insuliny we krwi, stąd przypuszczenie, że u podstaw działania przeciwcukrzycowego nie leżą mechanizmy insulinozależne. Ze względu na zawartość substancji śluzowych odwary z perzu właściwego przynoszą ulgę w przypadku nieżytów górnych dróg oddechowych (działanie powlekające na błony śluzowe). Zawartość polisacharydów i mannitolu wpływa korzystnie na perystaltykę jelit, co może być wykorzystane w przypadku zaparć.

Perz właściwy – stosowanie i dawkowanie

Kłącze perzu, zioło pojedyncze zarejestrowane jako lek stosuje się w formie naparu. Aby go sporządzić, zalewa się około 3 g surowca 100 ml wrzącej wody i zaparza przez czas 15 minut pod przykryciem. Zalecane dawkowanie w celu wywołania efektu moczopędnego to 3 razy dziennie po filiżance świeżego naparu. Podczas kuracji Rhizoma Graminis wskazane jest spożywanie zwiększonej ilości płynów w ciągu doby. Przeciwwskazaniem do terapii perzem właściwym jest niedrożność dróg moczowych. Zioło nie powinno być używane w celu zniwelowania obrzęków wynikających z niewydolności mięśnia sercowego i/lub nerek. Brak jest danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania perzu właściwego u dzieci. Nie zaleca się używania perzu przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.

Lecznicza pasta do sporządzenia płynu doustnego zawierająca w składzie kilka roślin, między innymi perz właściwy, powinna być dawkowana 3-4 razy dziennie po 5 g pasty rozpuszczonej w połowie szklanki ciepłej i przegotowanej wody. Przeciwwskazaniem do jej stosowania jest niewydolność serca i nerek. Pasta również nie jest zalecana dla kobiet ciężarnych i kobiet karmiących.

Utrzymywanie się objawów ze strony układu moczowego przez kilka dni mimo kuracji ziołowej jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Podobnie, jeśli pojawi się gorączka, krwiomocz, ból i trudności w oddawaniu moczu. Czas trwania kuracji nie powinien przekraczać 2-4 tygodni, po tym okresie konieczna jest konsultacja lekarska.

Ziołolecznictwo: suszone kłącze Rhizoma Graminis ok. 4-8 g lub w wywarze/ odwarze 3 razy dziennie. Ekstrakt płynny z kłącza w ilości 4-8 ml (1:1 w alkoholu 25%) 3 razy dziennie. Nalewka 5-15 ml (1:5 w alkoholu 40%) 3 razy dziennie.

Perz właściwy – interakcje z lekami i ziołami

Ze względu na działanie moczopędne kłącze perzu właściwego Rhizoma Graminis może nasilić eliminację leków, co przyczynia się do osłabienia siły ich działania.

Perz właściwy – skutki uboczne, przedawkowanie

Do tej pory w literaturze nie opisano objawów przedawkowania perzu właściwego. Jako surowiec o działaniu moczopędnym może powodować spadek ilości potasu we krwi.

Leki zawierające perz właściwy

Suplementy i wyroby medyczne zawierające perz właściwy

Działanie

  • bakteriostatyczne
  • grzybostatyczne
  • hipocholesterolemiczne (obniża stężenie cholesterolu)
  • moczopędne (diuretyczne) (zwiększa objętość wydalanego moczu)
  • prokinetyczne (zwiększa perystaltykę/motorykę jelit)
  • przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi)
  • przeciwobrzękowe i przeciwwysiękowe
  • przeciwzapalne
  • powlekające, osłaniające

Postacie i formy

  • susz
  • napar
  • odwar
  • nalewka
  • kapsułka
  • płyn doustny

Substancje aktywne

  • mannitol
  • mentol
  • rutyna
  • monoterpeny
  • seskwiterpeny
  • flawonoidy
  • hiperozyd
  • olejki eteryczne
  • fenolokwasy
  • kwasy organiczne
  • kwas krzemowy
  • inozytol
  • kwas chlorogenowy
  • saponiny
  • polisacharydy
  • kwas jabłkowy
  • składniki mineralne
  • śluz
  • lektyny
  • karwon
  • monosacharydy
  • trytycyna
  • karwakrol
  • baikaleina
  • kwas wanilinowy
  • kwas hydroksybenzoesowy
  • agropyren

Surowiec

  • kłącze
Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij