Ostrożeń warzywny — na trądzik i łuszczycę

Wyciągi z ostrożenia są stosowane profilaktycznie w zapobieganiu rozwojowi kamicy żółciowej. Ponadto moczopędne właściwości wyciągów pozwalają na wykorzystanie ich w terapii pomocniczej schorzeń układu moczowego. Z kolei dzięki słabym właściwościom przeciwzapalnym preparaty z ostrożenia znalazły zastosowanie w łagodzeniu reumatoidalnego zapalenia stawów oraz w leczeniu pomocniczym dny moczanowej.

Wyciągi z ostrożenia można stosować również zewnętrznie. Odwar lub napar może być wykorzystywany do pielęgnacji skóry trądzikowej, łagodzenia świądu oraz ograniczania objawów łuszczycy. Ponadto napar z ostrożenia był dawniej stosowany jako środek do przemywania lekkich zranień lub oparzeń oraz w terapii pomocniczej stanów zapalnych oczu i zatok przynosowych. Wyciągi z ostrożenia stosowano również jako środki hamujące wypadanie włosów.

W krajach azjatyckich ostrożeń jest składnikiem chętnie wykorzystywanym w sztuce kulinarnej. Dzięki dużej zawartości białka oraz makroelementów liście i korzenie rośliny dodaje się do zup i mięs.

Ostrożeń warzywny był w Polsce bardzo popularnym ziołem. Wysuszone ziele sprzedawano w aptekach oraz na targach zielarskich. W średniowieczu wierzono, że ziele ma właściwości magiczne. Ostrożeń warzywny ze względu na kształt swojego korzenia był nazywany również czarcim żebrem lub pietra zielem. Kąpiel w naparze z ziela ostrożenia miała mieć moc ściągania złych uroków, co wzięło się prawdopodobnie z powodu zmiany gęstości i wyglądu roztworów ostrożenia po obmyciu chorych.

Ostrożeń warzywny (łac. Cirsium oleraceum, ang. Cabbage Thistle) jest niewielką byliną pochodzącą z rodziny astrowatych – Asteraceae. Ostrożeń występuje pospolicie w niemal całej Europie, wyjątkiem są kraje leżące wokół Morza Śródziemnego. Bylina rośnie również na terenie Afryki i Ameryki Północnej, zauważono ją nawet w niektórych rejonach Azji. Roślina upodobała sobie północno-wschodnie rejony Polski i występuje głównie w okolicach niewielkich zbiorników wodnych oraz na łąkach. Spotykana jest głównie na glebach kwaśnych.

Ostrożeń warzywny osiąga zwykle wysokość około 1 metra. Charakterystyczną cechą rośliny są nieregularnie ząbkowane, ciemnozielone liście występujące na całej długości łodygi. Rurkowate, żółte lub purpurowe kwiaty zebrane są w koszyczki kwiatowe zlokalizowane na szczytach łodyg. Owocem jest otoczona białym puchem niełupka.

Surowcem zielarskim jest ziele ostrożenia warzywnego – Cirsii oleracei herba. Ostrożeń kwitnie zwykle od lipca do września. Ziele po zebraniu podlega procesowi suszenia w około 30 stopniach Celsjusza, a pokrywający roślinę miękki meszek staje się wtedy kłujący. Rzadziej zbierany jest korzeń ostrożenia – Cirsii oleracei radix.

Substancjami aktywnymi w wyciągach z ostrożenia warzywnego są głównie flawonoidy, kwasy fenolowe oraz w mniejszym stopniu triterpeny. Do zidentyfikowanych flawonoidów zaliczamy linarynę, pektolinarynę oraz glikozydy apigeniny i luteoliny. Ponadto surowiec zawiera również garbniki, olejek eteryczny, laktony seskwiterpenowe oraz lignany.

Wyciągi z ostrożenia warzywnego wykazują umiarkowane działanie moczopędne związane z obecnością flawonoidów w ich składzie. Z kolei dzięki zawartości kwasów fenolowych i związków terpenowych napar lub odwar z ostrożenia działa przeciwzapalnie oraz w pewnym stopniu przeciwbólowo. Efekt działania pektolinaryny jest zbliżony do działania kwasu acetylosalicylowego, a obecność linaryny zwiększa produkcję cytokin, dzięki którym sprawniej zachodzą procesy odbudowy tkanek. Wyciągi zawierające wymienione flawonoidy skracały czas trwania krwawień i pobudzały organizm do produkcji płytek krwi, a efekty ich działania utrzymywały się przez dłuższy czas po podaniu.

Obecnie sprawdzany jest przeciwnowotworowy potencjał wyciągów z ziela ostrożenia. Dzięki zawartości lignanów, flawonoidów oraz fitosteroli napary lub odwary z ziela ostrożenia mogą ograniczać ryzyko występowania nowotworów piersi i prostaty.

Badania potwierdziły również przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze działanie wyciągów z ziela ostrożenia. Substancje występujące w surowcu działały przeciwbakteryjnie wobec bakterii z rodzajów Pseudomonas, Staphylococcus oraz Bacillus.

Ziele ostrożenia warzywnego można stosować w postaci naparu. W celu jego przyrządzenia zaleca się zalanie surowca wrzącą wodą i pozostawienie go pod przykryciem na 10 minut. Tak przygotowany napar można pić kilka razy dziennie.

Z surowca dawniej przygotowywano również odwar. W tym celu niewielką ilość ziela ostrożenia należy zalać letnią wodą i doprowadzić do wrzenia, a następnie gotować przez kilka minut. Po przecedzeniu odwar można stosować wewnętrznie lub zewnętrznie do przemywania skóry bądź w postaci okładów.

Napar z ziela służył dawniej jako środek dodawany do kąpieli w celu pielęgnacji skóry problematycznej u dzieci.

Wyciągi z ostrożenia warzywnego są stosunkowo bezpiecznym środkiem leczniczym, jeśli są stosowane zgodnie ze wskazaniami i w odpowiednich ilościach.

Tak jak każda roślina, tak i ostrożeń warzywny może spowodować wystąpienie reakcji alergicznej u pacjentów przyjmujących wyciągi z tej rośliny. Ponadto niektóre badania wskazują na ryzyko toksycznego uszkodzenia wątroby podczas długotrwałego stosowania naparu z ostrożenia.