Marchew — dla pięknej skóry i dobrego wzroku

Marchew siewna (Daucus carota​​​​​) to roślina dwuletnia z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae​​​​​​). Występuje w strefie umiarkowanej całej półkuli północnej w naturalnym środowisku. W Polsce dziko rośnie na nizinach, wyżynach, na łąkach, przydrożach i wzgórzach. Jest pospolicie uprawiana i występuje w dwóch odmianach – jadalnej i pastewnej. W pierwszym roku wytwarza mięsisty korzeń spichrzowy i rozetę liści pierzastodzielnych, a w drugim roku wytwarza pęd kwiatowy o wysokości od 40 cm do 100 cm. Kwiaty są białe i drobne, zebrane w baldach. Owocem marchwi jest rozłupka, która jest złożona z dwóch szczeciniastych i żeberkowanych niełupek. Surowcem jest świeży korzeń marchwi uprawnej (Radix Dauci recens​​​​​​) zbierany jesienią, a także dojrzałe baldachy suszone w suchym, ciemnym i przewiewnym miejscu, a potem młócone, z których finalnie otrzymuje się owoc marchwi (Fructus Dauci​​​​​​).

Marchew jadalna ma kulisty, owalny, wrzecionowaty lub cylindryczny korzeń barwy pomarańczowoczerwonej o dużych wartościach odżywczych. Jest spożywana na wiele różnych sposobów – na surowo bądź gotowana w postaci soków czy konserw. W Polsce jest uprawiana na dwa sposoby: pod folią jako karotka na zbiór wczesny lub na polu na późniejszy zbiór. Jeśli chodzi o marchew pastewną, ma ona duży cylindryczny lub wrzecionowaty korzeń o barwie białej, żółtej, pomarańczowej a nawet fioletowej i dostarcza cennej paszy w postaci korzeni i naci.

Historia marchwi sięga czasów rzymskich. Została ona udomowiona przez Rzymian na początku Imperium Rzymskiego, ale jej uprawa nie przyjęła się wśród ludności, więc przestano ją uprawiać. Przypomniano sobie o niej w VII wieku w Afganistanie, gdzie rosła odmiana purpurowa. W IX bądź X wieku została wyselekcjonowana odmiana żółta w Syrii lub Iranie. W Holandii zaś w wieku XVII powstała odmiana marchwi żółtej z pomarańczowym korzeniem i stopniowo była rozpowszechniana po całym świecie.

Świeży korzeń marchwi w postaci miazgi bądź wyciśnięty świeży sok jest podawany niemowlętom w zaburzeniach trawiennych. Są też stosowane u niemowląt, które nie są karmione mlekiem matki. Marchew ma również zastosowanie u małych dzieci i młodzieży w niedożywieniu, w stanach zapalnych skóry, w niedokrwistości, w awitaminozie witaminy A w organizmie. Przetwory z marchwi podaje się też w długo trwającej biegunce i w zaburzeniach przemiany materii. Miazga z marchwi służy też do terapii wspomagającej w zwalczaniu owsików i glist ludzkich. Z kolei u osób dorosłych i w podeszłym wieku marchew służy jako środek dietetyczny, który wspomaga i usprawnia pracę jelit, zwiększa odporność, a także uelastycznia skórę i błony śluzowe. Ponadto stosowana jest w miażdżycy i na początku cukrzycy. Wyciąg z owoców marchewki używany jest w stanach lekkich i przewlekłych choroby wieńcowej, a w stanach ciężkich stosowany jest pomocniczo i wspomagająco.

Wyciąg z owoców marchwi miał także działać antykoncepcyjnie, jednak po przeprowadzeniu badań w Polsce na podstawie materiału marchwi siewnej dał wyniki negatywne na zwierzętach. Doniesienia o takim możliwym działaniu antykoncepcyjnym dotyczą marchwi indyjskiej.

Olej z korzenia marchwi ma zastosowanie także w kosmetyce. Posiada właściwości odmładzające, regenerujące, detoksykujące i poprawia ogólny wygląd cery. Polecany jest na skórę suchą, zniszczoną i starzejącą się.

Najważniejszym składnikiem korzenia marchwi jest beta-karoten, prekursor witaminy A. Jego zawartość wynosi mniej więcej 6,15-9,02 mg/100 g. Witamina ta odpowiada za między innymi prawidłowy wzrok. Witamina A to składnik rodopsyny, która jest wrażliwa na światło i pozwala widzieć w ciemności. Osoby z niedoborem witaminy A widzą gorzej o zmierzchu, gdyż oczy mają problem z wychwytywaniem nawet delikatnego światła. Schorzenie to nazywane jest kurzą ślepotą. Witamina A zapobiega także zwyrodnieniu plamki żółtej, w którym wraz z upływem lat pogarsza się wzrok. Prawidłowa ilość tej witaminy w organizmie pozwala na uniknięcie pogarszania się wzroku wraz z wiekiem. Witamina A ma również działanie antynowotworowe głównie dla pęcherza moczowego, raka płuc, prostaty i szyjki macicy, jest silnym utleniaczem. Jej niedobór zwiększa ryzyko pojawiania się trądziku, następuje wtedy wzrost produkcji keratyny, białka występującego w mieszkach włosowych. Dochodzi do utrudnionego usuwania martwych komórek skóry z mieszków włosowych i pojawienia się trądziku, bolesnych pryszczy i zaskórników oraz innych chorób skóry, suchości powłok skórnych i błon śluzowych. Niedobory witaminy A prowadzą także do niepłodności (wpływa na jakość jajeczka i implantację zarodka w macicy) i wad płodu u kobiet ciężarnych objawiających się problemami ze zdrowiem noworodka, problemami ze szkieletem, układem nerwowym, sercem, nerkami, oczami, płucami, a nawet trzustką. Witamina A bierze również udział w reakcjach obronnych organizmu, chroni przed infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, bierze udział w powstawaniu komórek, takich jak limfocyty B i T. Zapobiega złamaniom kości, a także starzeniu się organizmu, zapobiega zmarszczkom oraz przyspiesza opalanie na słońcu i przedłuża efekt ładnej opalenizny.

Innymi związkami występującymi w marchwi są: alfa-karoten (0,53-4,96 mg/100 g), luteina i zeaksantyna (0,3-0,51 mg/100 g) oraz likopen, które również odpowiadają za prawidłowe widzenie. Falkarinol z kolei zapobiega powstawaniu raka w organizmie nawet o 33%, o czym wspominają badania naukowe. Pektyny również są ważne w składzie korzenia marchwi – obniżają poziom cholesterolu we krwi, działają przeciwmiażdżycowo i chronią przed chorobą wieńcową, działają też na owsiki i glisty ludzkie, wykazują działanie przeciwrobacze. Flawonoidy to następna grupa wśród związków występujących w marchwi. Zwiększają one przepływ krwi do mięśnia sercowego, a także wykazują działanie przeciwskurczowe na naczynia wieńcowe w sercu aż 2,5 razy mocniej od teobrominy, substancji stosowanej w leczeniu tej choroby. Ciekawą grupą są również związki siarkowe, jak m.in. 4-fosfo-D-panteino-S-sulfonian, które są nazywane czynnikami bifidus. Wpływają one korzystnie na rozwój Bifidobacterium bifidum inaczej znane jako Lactobacillus bifidus. Bakterie te regulują pracę całego układu trawiennego. W marchwi występują też inne witaminy, jak B1, B2, glukoza, sacharoza, mangan, wapń i miedź, które wzmacniają witalność organizmu.

Sok ze świeżej marchwi jako środek witaminowy i poprawiający trawienie: po wyciśnięciu soku z korzenia marchwi delikatnie posłodzić lub zmieszać z sokiem owocowym. Podawać niemowlętom doustnie w 2-3 dawkach podzielonych, łącznie 20-40 gramów soku dziennie. Dorosłym podaje się 120 gramów soku dziennie w początkach cukrzycy.

Sok z warzyw na ogólny dobroczynny wpływ na cały organizm: takie same ilości świeżych korzeni marchwi, buraków ćwikłowych i ogórków zmielić w maszynce do mięsa i następnie wycisnąć sok z miazgi (można to także zrobić poprzez sokowirówkę). Sok można przechowywać w lodówce do 24 godzin bądź można przelać do słoików i krótko sterylizować, ale wtedy traci się niestety część witamin. Pić gotowy sok po pół szklanki dziennie. Zaleca się picie go zwłaszcza w okresie zimowym i wczesnowiosennym. Wskazane jest, by warzywa pochodziły z upraw bez nawozów sztucznych. Taki sok regeneruje różne narządy, jak wątroba i cały przewód pokarmowy, i wspomaga ich pracę, wzmacnia mechanizmy obronne całego organizmu, wzmacnia oczy, skórę i dodaje sił zwłaszcza osobom w podeszłym wieku, dzieciom i rekonwalescentom. Sok można ewentualnie dosłodzić cukrem lub miodem.

Świeży korzeń z marchwi w postaci surówki poleca się stosować u dorosłych przy pogorszonym widzeniu i w kurzej ślepocie, w chorobach skóry z powodu braku witaminy A oraz w miażdżycy jako środek pomocniczy.

Nie stosować soków i miąższu z marchwi dłużej niż 3 tygodnie, należy robić przerwy w stosowaniu. Nadmiar witaminy A prowadzi do zatruć organizmu i jest szkodliwy dla zdrowia.

Ze względu na większe ilości witaminy A w korzeniu marchwi nie można jej stosować w dużych ilościach w czasie przyjmowania fenytoiny i kortykosteroidów. Nie można również stosować w większych ilościach podczas przyjmowania tetracyklin (antybiotyku), gdyż istnieje ryzyko wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Spożywania soku i surówki z marchwi nie można przeciągać tygodniami ze względu na kumulację witaminy A w organizmie. Długotrwałe, wielotygodniowe (powyżej 3 tygodni) stosowanie może doprowadzić do zatruć organizmu i hiperwitaminozy.

Można wyróżnić 2 rodzaje zatrucia witaminą A: zatrucie ostre i przewlekłe.

Objawy zatrucia ostrego to drażliwość, senność, nudności, wymioty, bóle brzucha i zwiększone ciśnienie mózgowe.

Objawy zatrucia przewlekłego to niewyraźne widzenie, ból i obrzęk kości, zawroty głowy, brak apetytu, nudności, wymioty, sucha, szorstka, swędząca i łuszcząca się skóra, nadwrażliwość na światło słoneczne, pęknięte paznokcie, owrzodzenia jamy ustnej, pękające kąciki ust, zażółcenie skóry, zakażenia układu oddechowego i utrata włosów.

U niemowląt i dzieci nadmiar witaminy A prowadzi do zwiększenia kości czaszki i uwypuklenia gałek ocznych, następuje wybrzuszenie miękkiego miejsca na czubku czaszki, występuje podwójne widzenie, a nawet śpiączka. Nadmiar witaminy A u ciężarnych może prowadzić do wad płodu.

Ponadto przewlekły nadmiar witaminy A prowadzi do uszkodzenia wątroby i osteoporozy. Z kolei następstwem osteoporozy jest nadmierne gromadzenie się wapnia w organizmie poza kośćmi, m.in. w nerkach, dochodzi do powstawania kamieni nerkowych, a to prowadzi finalnie do uszkodzenia nerek.