Lubczyk ogrodowy — przyprawa i lek

Lubczyk ogrodowy (łac. Levisticum officinale, ang. Garden lovage) jest niewielką byliną z rodziny selerowatych – Apiaceae. Roślina pochodzi prawdopodobnie z krajów Azji Południowej, takich jak Iran, Pakistan i Afganistan. Niektórzy badacze wskazują, że lubczyk może pochodzić z Ligurii, gdzie niegdyś występował naturalnie, a argumentem przemawiającym za tym kierunkiem jest dawna nazwa rośliny – Ligusticum levisticum. Obecnie lubczyk ogrodowy jest uprawiany w wielu krajach Europy oraz Azji.

Lubczyk jest byliną, która w pierwszym roku wykształca rozetę podwójnie pierzastych liści. Bylina posiada silnie rozwinięte kłącze oraz korzenie. W kolejnych latach roślina wytwarza pędy, na których znajdują się kwiaty. Pędy kwiatowe mogą osiągać wysokość 2 metrów i wykształcają również liczne łodygowe liście. Kwiaty są niewielkie, zebrane w baldachy znajdujące się na szczytach pędów. Owocem byliny jest brunatna rozłupka, pękająca na 2 drobne niełupki.

Surowcem farmaceutycznym jest korzeń lubczyku – Levistici radix, który powinien zawierać nie mniej niż 0,3% olejku eterycznego.

Lubczyk ogrodowy jest współcześnie wykorzystywany w pomocniczej terapii stanów zapalnych dróg moczowych oraz profilaktycznie w zapobieganiu kamicy nerkowej. Wyciągi z korzenia lubczyku są również stosowane jako środki łagodzące zaparcia i wzdęcia przewodu pokarmowego. Dawniej lubczyk wykorzystywano jako środek wykrztuśny podczas infekcji górnych dróg oddechowych.

Lubczyk jest znaną i lubianą przyprawą, która poprawia smak mięsa oraz służy jako dodatek do zup.

Lubczyk ogrodowy jest w naszym kraju kojarzony przede wszystkim z afrodyzjakiem. Przez wiele stuleci napary lub odwary z korzenia lubczyku były stosowane jako remedium na zmniejszające się libido u mężczyzn i kobiet. Skuteczność tego rodzaju praktyk była mocno zależna od jakości surowca, który rzeczywiście w odpowiednich dawkach mógł odpowiadać za przekrwienie narządów płciowych, co było kojarzone z efektem pobudzającym. Ponadto lubczyk ogrodowy miał również mieć właściwości odstraszania upiorów, a w niektórych rejonach Polski zielem lubczyku wiązano ręce lub palce zmarłym, by ci nie powrócili po śmierci jako niespokojne duchy.

Korzeń lubczyku ogrodowego jest przede wszystkim surowcem olejkowym. W składzie olejku eterycznego znajdują się pochodne ftalidów, takie jak 3-butyloftalid, sedanenolid, ligustylid, a także α-pinen, β-pinen, α-felandren i β-felandren. 
Oprócz olejku eterycznego surowiec zawiera również kumaryny, do których zaliczamy umbeliferon oraz psoralen i bergapten. Ponadto korzeń lubczyku jest również źródłem fenolokwasów, do których zaliczamy kwas kawowy i chlorogenowy, oraz kwasów organicznych, takich jak kwas izowalerianowy oraz angelikowy. W mniejszym stopniu w wyciągach zidentyfikowano również pochodne β-sitosterolu oraz poliacetyleny.

Działanie farmakologiczne korzenia lubczyku jest związane głównie z obecnością olejku eterycznego, który podrażniając kanaliki nerkowe oraz zmniejszając napięcie mięśni gładkich dróg moczowych, zwiększa filtrację w nerkach, co ostatecznie odpowiada za zwiększenie ilości oddawanego moczu. Olejek eteryczny odpowiada również za działanie rozkurczające w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, co pozwala na zmniejszenie ilości występujących wzdęć oraz zaburzeń jelitowych. Wyciągi z korzenia mogą działać również żółciopędnie, poprawiając tym samym trawienie cząsteczek lipidowych w jelitach.

Niektóre z nowszych badań nad wyciągami z lubczyku dowodzą ich właściwości przeciwbakteryjnych. Wyizolowana z korzenia rośliny pochodna ftalidu, a dokładniej 7-metoksy-3-propylideneftalid, wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec gronkowca złocistego oraz pałeczki okrężnicy.

Lubczyk ogrodowy może wywoływać tymczasowe przekrwienie narządów płciowych u mężczyzn i u kobiet, co przez wieki było łączone z jego właściwościami stymulującymi. Brak jednak jednoznacznych badań wskazujących na bezpieczeństwo oraz skuteczność stosowania surowca w tym konkretnym wskazaniu.

Z korzenia lubczyku ogrodowego można własnoręcznie przygotować napar lub odwar. W celu przygotowania naparu niewielką ilość surowca należy zalać około 200 ml gorącej wody i naparzać pod przykryciem przez około 15 minut. Tak przygotowany napar można przyjmować kilka razy na dobę.

W przypadku przygotowania odwaru konieczne jest zalanie wysuszonego surowca 200 ml letniej wody i zagotowanie roztworu. Po około 10 minutach od gotowania odwar należy przecedzić i ostudzić. Można go stosować kilka razy na dobę małymi porcjami.

Na rynku polskim dostępne są preparaty gotowe zawierające wyciągi z lubczyku ogrodowego. Podczas stosowania tych produktów należy kierować się zaleceniami producenta, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwości zawsze można skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Wyciągi z korzenia lubczyku mogą wykazywać działanie fotouczulające, co w połączeniu z innymi substancjami o takim działaniu znacznie zwiększa ryzyko podrażnienia skóry pod wpływem promieni słonecznych.

Do najpopularniejszych substancji, które mogą odpowiadać za wystąpienie fotodermatoz, zaliczamy między innymi:

• ibuprofen,
• ketoprofen,
• cetyryzynę,
• loratadynę,
• niektóre antybiotyki.

Część z tych leków jest dostępna bez recepty, dlatego ważne jest zachowanie ostrożności podczas jednoczesnego stosowania.

W przypadku nadmiernego stosowania wyciągów z korzenia lubczyku ogrodowego istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się podrażnień ze strony przewodu pokarmowego, takich jak biegunki, nudności lub ból brzucha.

Zawartość w wyciągach substancji z grupy furanokumaryn jest związana z ryzykiem pojawienia się uczuleń skórnych oraz nadmiernych reakcji na światło słoneczne.