Kminek — przyprawa czy lek ?

Kminek zwyczajny wchodzi w skład wielu mieszanek do stosowania doustnego. Stanowi on jeden ze składników preparatów przede wszystkim do stosowania przy dolegliwościach związanych z przewodem pokarmowym. Surowiec farmaceutyczny znalazł zastosowanie w zaburzeniach trawiennych, podczas utraty apetytu, bólach brzucha, w nieregularnych wypróżnieniach, które spowodowane są przez atonię jelit, a także podczas nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym oraz nieregularnym wydzielaniu soków trawiennych i niedostatecznym wydzielaniu żółci. Stosowany jest także jako środek moczopędny oraz w zaburzeniach trawiennych, którym towarzyszy stan skurczowy. Owoce kminku wykorzystuje się w celu pobudzania laktacji, jednak ze względu na niejasny mechanizm działania i możliwość wystąpienia działań niepożądanych (szczególnie w przypadku nadużywania) zaleca się ostrożność. Olejek kminkowy stosowany jest także w mazidłach, stosowanych w świerzbie, jako substancja zapachowa oraz jako dodatek do mydeł, płynów odkażających, past do zębów i perfum.
Stosowany jest jako przyprawa do pieczywa, wędlin, serów, jarzyn i likierów (kummel). Już w I wieku n.e. Apicius zalecał przyprawianie warzyw kminkiem.

Kminek zwyczajny (Carum carvi) inaczej nazywany karolkiem, należy do rodziny selerowatych (Apiaceae). Jest to roślina dwupienna. Uprawiana jest jako roślina przyprawowa oraz wykorzystywana w medycynie ze względu na właściwości lecznicze. Głównie występuje na takich terytoriach jak Europa oraz Azja. W Polsce jest uprawiany i zasiedla przede wszystkim łąki, pastwiska oraz przydroża. Okres kwitnienia to maj-lipiec. Podczas pierwszego roku roślina formuje walcowaty korzeń, który pachnie jak marchew oraz liście charakterystycznie tworzące rozetę. W drugim roku tworzy nadziemne części oraz kwitnie. Wielkość jaką osiąga roślina to od 30 do 80 centymetrów. Kminek zwyczajny tworzy rozgałęziona, nagą i dętą łodygę. Liście są długoogonkowe, natomiast blaszka liściowa jest podwójnie albo potrójnie pierzasta. Kwiaty kminku są zebrane w promienne baldachy. Kwiat jest koloru białego, czasem spotykany różowy. Owoc posiada budowę typową dla rodziny Baldaszkowatych tj. rozłupnia, która złożona jest z dwuodzielnnych niełupek charakterystycznie łukowato wygięta, nieowłosiona o kolorze brunatnym. Szerokość niełupki to 1-2 milimetrów, natomiast długość mieści się od 3 do 6 milimetrów. Dojrzały owoc jest surowcem farmaceutycznym o zapachu aromatycznym i smaku korzennym. Owoce kminku zbiera się w czasie dojrzewania, następnie suszy w zaciemnionym i przewiewnym miejscu. Korzeń kminku zwyczajnego jest wrzecionowaty. Kminek zwyczajny służy bardzo często jako przyprawa do wielu potraw. Kminek jest z jednym z najwcześniej uprawianych ziół w Azji, Europie oraz Afryce. Na przestrzeni wieków uznawany był jako preparat o działaniu wiatropędnym. Stosowany był w przypadku wzdęć, uczucia pełności oraz w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych.

Kminek zwyczajny zawiera liczne substancje aktywne, które warunkują jego działanie terapeutyczne. Substancje czynne zawarte są głównie w owocu kminku. Podstawową substancją warunkująca działanie farmakologiczne są olejki eteryczne. Surowiec farmaceutyczny zawiera aż do 6% olejków eterycznych, w których skład wchodzą takie substancje jak karwon, limonen, których ilość określana jest odpowiednio 45-55% oraz 35-45%. Dodatkowo zawiera niewielka ilość karweolu. Poza tym owoc kminku zawiera leukoantycyjany, flawonoidy takie jak kwercetyna oraz kemferol, kwasy organiczne przede wszystkim kwas kawowy, a także związki poliacetylenowe. Inne substancje obecne w surowcu to olej tłusty (10-18%), węglowodany (20%), a także białko (20%). 

Badania naukowe potwierdziły, że owoc kminku zwyczajnego posiada wiele właściwości farmakologicznych, dzięki bogatej zawartości substancji czynnych. Daje to podłoże do nowych zastosowań i działania tego surowca. Potwierdzono działanie przeciwdrobnoustrojowe, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, obniżające poziom cukru, antyglikemiczne oraz moczopędne. Badania te w przyszłości mogą umożliwić zwiększenie spektrum działanie tego surowca farmaceutycznego. Obecnie owoc kminku wpływa na zmniejszenie stanów skurczowych w przewodzie pokarmowym, normalizuje ruchy perystaltyczne jelit, pobudzenie wydzielania soków trawiennych, zmniejszenie uczucia pełności oraz niweluje wzdęcia. Dzięki zawartości związków flawinowych posiada działanie moczopędne. Ponadto ma działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybiczne ze względu na zawartość olejku kminkowego. Kminek ma również działanie laktogenne.

Zalecana dawka dobowa olejku eterycznego z kminku to 0,45-0,9 ml dla osoby dorosłej. Natomiast dobowa zalecana dawka surowca farmaceutycznego to ok. 6g.

Stosowanie preparatów z kminkiem zwyczajnym zależy od formy oraz postaci w jakiej występuje surowiec farmaceutyczny. Zwykle stosowana dawka dobowa kminku zależy od jednostki chorobowej. Preparaty z kminkiem występują głównie w postaci preparatów złożonych wraz z innymi substancjami o podobnym działaniu. Owoc kminku może być stosowany osobno jako środek wiatropędny. Sproszkowany owoc kminku stosujemy doustnie w ilości od 0,6-1 g, który mieszamy jako dodatek do miodu lub powideł. Stosujemy taką mieszankę od 2 do 4 razy na dzień. Napar z kminku zwyczajnego możemy stosować również u dzieci po konsultacji lekarskiej. Przygotowanie naparu polega na dodaniu 1 łyżki rozdrobnionych owoców kminku zwyczajnego do półtora szklanki wody. Dla osoby dorosłej dawkowanie to ¼ do ½ szklanki stosowany od 2 do 3 razy dziennie, natomiast dla dzieci ½ do półtora łyżki przygotowanego naparu od 2 do 3 razy na dobę, po zaleceniu lekarza. Kminek znalazł zastosowanie również w maściach przeciw świerzbowcom. Przygotowanie takiej maści do użytku zewnętrznego polega na dodaniu 10 g olejku kminkowego oraz 5 g olejku tymiankowego do naczynia. Następnie dodajemy 15 ml etanolu 95% do olejków. Po wymieszaniu składników wlewamy dodatkowo 150 g oleju rycynowego. Tak przygotowaną maść przechowujemy w lodówce i stosujemy na skórę.

Osoby, które uczulone są na pyłki brzozy oraz bylicy pospolitej powinni unikać produktów, które zawierają w swoim składzie rośliny z rodziny Apiacaeae ze względu na możliwość wystąpienia reakcji krzyżowej. Pacjenci, którzy wiedzą o alergii na rośliny z rodziny selerowatych powinni unikać preparatów z kminkiem zwyczajnym. 

Nie powinno się stosować olejku kminkowego na popękaną skórę, błony śluzowe oraz miejsca w obrębie oczu. Nie zalecane jest stosowanie preparatów z olejkiem kminkowym u pacjentów z chorobami wątroby, nerek oraz schorzeniami związanymi z drogami żółciowymi. Długotrwałe stosowanie tego preparatu może uszkadzać ww. organy oraz stosowany kminek może hamować opróżnianie pęcherzyka żółciowego. Choć tradycyjnie stosuje się kminek jako surowiec mlekopędny, nie jest zalecane stosowanie olejku w formie doustnej u kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji z powodu ograniczonej ilości badań bezpieczeństwa oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Podczas stosowania owoców kminku zalecane jest zachowanie ostrożności i nie przekraczanie zalecanych dawek. W dawkach terapeutycznych wodne roztwory kminku są dobrze tolerowane. Stosowanie i dawkowanie olejku z kminku zwyczajnego w formie doustnej u dzieci poniżej 18 roku życia nie zostało ustalone.