Kalina — krzew o leczniczych właściwościach

Kora kaliny koralowej (łac. Cortex Viburni Opuli) jest jedynym surowcem, który oficjalnie ma zastosowanie w lecznictwie. Zbierana jest wczesną wiosną, ze ściętych wcześniej drzew. Stosuje się ją przede wszystkim w ginekologii. Wskazana jest przeciw bolesnym skurczom macicy, krwawieniom w okresie przekwitania, zaburzeniom miesiączkowania oraz przeciw poronieniu zagrażającemu. Kora działa także pomocniczo w leczeniu żylaków odbytu, a podana wewnętrznie nieznacznie obniża ciśnienie krwi. Najczęściej stosowana w formie wyciągu, ale także naparów i odwarów. Używana także w homeopatii. Owoce kaliny są również jadalne. Stosuje się je w medycynie ludowej, a także w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym. Surowiec znalazł zastosowanie w leczeniu chorób płuc, nerek oraz w problemach z trawieniem, w przeziębieniu, w kaszlu i w cukrzycy. Roślina poprawia pracę serca i wspomaga leczenie nadciśnienia tętniczego. Odwary z kwiatów wskazane są z kolei w czasie przeziębienia oraz przy biegunkach.

Pierwsze wzmianki o leczniczym zastosowaniu kaliny znalazły się w „Zielnikach” z XVI wieku. Pisano w nich, że owoce wzmacniają i poprawiają czynność serca, a także działają moczopędnie. Są również pomocne przy nerwicach, skurczach naczyń i nadciśnieniu. Korę kaliny zbierano wczesną wiosną, a wysuszoną i zmieloną na proszek stosowano jako środek tamujący krwawienie (głównie przy krwawieniach z macicy). Wskazana była również w bolesnym miesiączkowaniu. Lecznictwo ludowe zalecało również pić sok lub odwar z owoców kaliny z miodem przy przeziębieniu, kaszlu, biegunkach, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zapaleniu okrężnicy, żylakach odbytu, krwawieniach wewnętrznych i z nosa. Z kolei w przypadku chorób skóry, wągrów i wrzodów stosowano roztwory soku z owoców w stężeniu 10-20%. Owoce z cukrem i sok były podawane osobom z nadciśnieniem, a sam sok używano w celu łagodzenia bólu w astmie oskrzelowej. Odwary z korzeni uważano za środek przeciw skazie limfatycznej, drgawkom, histerii, bezsenności i astmie. Odwar z kwiatów stosowano w celu poprawy trawienia i zalecano w bolesnych skurczach jelit, biegunce, a także jako środek wykrztuśny i napotny. Witaminowa herbata z owoców używana była jako środek wzmacniający i uspokajający. W weterynarii choroby narządów oddechowych zwierząt leczono odwarami z kory.

Dawniej w Polsce i na Litwie z owoców kaliny sporządzano tak zwane powidełka na przeczyszczenie. Wywar z kory był natomiast stosowany do smarowania głów przeciwko łysieniu. Krzew kaliny uznawany był za symbol życia i młodości. Na Podlasiu roślina była sadzona na grobach młodych osób jako oznaka niewinności. Wierzono, że zniszczenie krzewu lub jego wąchanie jest grzechem ciężkim i prowadzi do utraty powonienia. Przesąd może mieć związek z objawami alergicznymi na zapach kwiatów kaliny. Kalina koralowa jest motywem często pojawiającym się w wierszach, pieśniach i przysłowiach ludowych.

Kalina koralowa jest także rośliną użytkową. Z owoców przygotowuje się kompoty, konfitury, sosy, syropy i soki. Sporządza się z nich również czerwony barwnik używany do barwienia na przykład napojów alkoholowych. Kalinę koralową można spotkać również w parkach ze względu na to, że jest bardzo dekoracyjna.

Kalina koralowa (łac. Viburnum opulus L.) należy do rodziny piżmaczkowatych (łac. Adoxaceae) lub kalinowatych (łac. Viburnaceae). Dawniej zaliczano ją do rodziny przewiertniowatych (łac. Caprifoliaceae). Roślina występuje w Azji Północnej i Południowej, Europie, a także w centralnej części Rosji. W Polsce rośnie nad brzegami wód oraz w zaroślach i wilgotnych lasach. Krzew osiąga wysokość do 5 metrów. Pędy rośliny są nagie, a kora jasnoszara. Liście przypominają swoim kształtem liście klonu. Można je scharakteryzować jako dłoniaste, 3−5-klapowe, nierównomiernie ząbkowane i naprzeciwlegle ułożone. Od spodu są delikatnie owłosione. Ogonki liściowe są długie i mają tarczowate gruczołki. Jesienią liście zmieniają barwę na czerwoną lub czerwonobrązową, a zimą opadają. Kalina koralowa kwitnie od maja do czerwca. Kwiaty zebrane w płaskie kwiatostany są koloru białego. Na zewnątrz kwiatostanu kwiaty są duże i płonne. Wewnątrz natomiast są małe, zielonkawe i mają pręciki oraz słupki. Owoce z kolei są błyszczące, szkliste i wraz z dojrzewaniem zmieniają kolor od zielonego poprzez koralowoczerwony do bardzo intensywnego czerwonego. Owoce wiszą na gałęziach do wiosny, a dojrzewają we wrześniu. Początkowo mają gorzkawy i cierpki smak, który po przemarznięciu znika. Kora kaliny koralowej (łac. Cortex Viburni Opuli) jest jedynym surowcem mającym zastosowanie w lecznictwie oficjalnym. W medycynie ludowej zastosowanie znalazły natomiast także kwiaty i owoce.

Właściwości lecznicze kaliny koralowej związane są z obecnością polifenoli, kwasów fenolowych, flawonoidów (kemferol, kwercetyna, astragalina), antocyjanów oraz kwasów organicznych (kwas jabłkowy, kwas askorbinowy). Kwaśne owoce kaliny zawierają dużo pektyn, cukrów, kwasów organicznych, garbników, karotenów i witaminy C. Nasiona z kolei zawierają do 21% tłuszczu. Kora kaliny bogata jest w garbniki katechinowe, estry żywicopodobne, olejek eteryczny, skopoletynę (związek z grupy kumaryn), fitosterole, triterpeny (kwas oleanolowy i ursolowy) oraz sole mineralne. Roślina wykazuje działanie przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe. Potwierdzono to w czasie badań dotyczących działania ekstraktów z kaliny na bakterie i grzyby chorobotwórcze dla człowieka. Ponadto surowiec działa przeciwzapalnie i zmniejsza obrzęki. Owoce kaliny działają uspokajająco i rozkurczowo. Kora kaliny ma właściwości przeciwkrwotoczne i przeciwskurczowe. Szczególnie silnie wykazuje to działanie wobec mięśnia macicy. W mniejszym stopniu działa przeciwzapalnie, ściągająco i uspokajająco. Odwary z kwiatów poprawiają natomiast trawienie.

Przetwory z kaliny koralowej stosowane są zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Odwar z owoców gotowanych przez 10 minut słodzony miodem można podawać w czasie przeziębienia. Z kolei odwar z kory przygotowuje się z około 2 łyżek surowca i 1 szklanki wody. Następnie gotuje się go przez 5 minut, odstawia na 30 minut i przecedza. Wykorzystywany jest w terapii hemoroidów i do przemywania przy stanach zapalnych skóry. Napar pomocny jest w infekcjach układu moczowego lub w przeziębieniu. Przygotowuje się go z 2 łyżek kwiatów zalanych 2 szklankami wrzącej wody, odstawia na 30 minut pod przykryciem i wypija w ciągu dnia. Kora kaliny przydatna jest również do sporządzenia wyciągu. Jedną część kory zalewa się trzema częściami gorącego alkoholu 40−60% i odstawia na 7 dni. Zażywa się od 2 do 3 razy dziennie po 3 ml.

Brak danych klinicznych dotyczących interakcji pomiędzy kaliną a innymi ziołami lub lekami.

Spożywanie znaczących ilości surowych owoców kaliny koralowej jest niewskazane. Może prowadzić do zawrotów głowy, nudności, wymiotów, zaburzeń mowy oraz utraty przytomności, a nawet zgonu. Zatrucia były odnotowywane przede wszystkim u dzieci, ale także u zwierząt (wśród bydła i koni). Owoce można spożywać dopiero po przemrożeniu lub obróbce termicznej. Surowiec jest przeciwwskazany u osób nadwrażliwych na substancje czynne zawarte w roślinie.