Janowiec barwierski — roślina lecznicza i ozdobna

Przetwory z ziela janowca stosowane są jako preparaty moczopędne przy osłabieniu pracy nerek, w zapaleniu pęcherza moczowego, dróg moczowych i przy obrzękach. Pomocniczo używa się go w skazie moczanowej, w kamicy moczowej, gośccu, chorobach przemiany materii i w chorobach skóry, które są spowodowane nadmiernym gromadzeniem się substancji toksycznych w organizmie. Stosowany jest także w problemach z wypróżnianiem, gdyż pobudza perystaltykę jelit. W połączeniu z innymi ziołami jest wykorzystywany do podnoszenia ciśnienia krwi. W kosmetyce wykorzystuje się właściwości przeciwstarzeniowe izoflawonoidów janowca, np. genisteiny.

Cytyzyna, czysty alkaloid, który występuje w tej roślinie w niewielkiej ilości, wykorzystywana jest do hamowania uczucia głodu nikotynowego w postaci tabletek doustnych (kuracja odwykowa palaczy tytoniu). Niestety z racji na niską zawartość tego związku w zielu janowca na skalę przemysłową cytyzynę pozyskuje się ze złotokapu zwyczajnego (Laburnum anagyroides, syn. Cytisus laburnum).

W lecznictwie stosowano janowiec od XVI wieku w celu hamowania krwawień oraz jako środek napotny, a niekiedy również moczopędny i przeczyszczający.

Janowiec barwierski (Genista tinctoria) to krzew z rodziny motylkowatych (Papilionaceae), inaczej też zwany żółcidłem, żółtuchą lub zinówką. Występuje prawie w całej Europie i Azji. W Polsce jest to gatunek pospolity, rośnie na nizinach i na terenach podgórskich. Można go spotkać w zaroślach, w lasach suchych i na nasłonecznionych wzgórzach. Roślina jest krzewem, ma wiele wzniesionych do góry łodyg na wysokość do 60 cm. Liście są podłużne lub lancetowate, owłosione wzdłuż nerwów na brzegach i spodzie, mają też szydłowate przylistki. Kwiaty są koloru żółtego, motylkowate i grzbieciste, zebrane na szczycie pędów i gałązek w grona. Kielich kwiatu jest nagi, czasem delikatnie omszony na brzegu. Owocem janowca jest strąk, niemal zawsze nagi, posiadający od 6 do 10 brunatnych nasion. Surowcem wykorzystywanym w celach leczniczych jest ziele janowca barwierskiego (Herba genistae)​​​​​​. W skład niego wchodzą górne, ulistnione i niezdrewniałe części łodyg. Ziele zbierane jest od czerwca/lipca w okresie kwitnięcia, suszone jest w miejscu ciemnym, suchym i przewiewnym. Jest uprawiany jako roślina ozdobna, niezbyt dobrze znosi przesadzanie, lubi mało żyzne gleby. Pożywiają się nim motyle.

W dawnych czasach ziele janowca było stosowane do barwienia tkanin bawełnianych, lnianych, jedwabnych i wełnianych na kolor pomarańczowy i żółty.

Janowiec jest rośliną trującą.

Ze względu na zawartość związków flawonowych i alkaloidów ziele janowca ma silne działanie moczopędne, powoduje szybkie wydalanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii i nadmiaru płynów. Z kolei genisteina wywodząca się z izoflawonoidów, którą wyizolowano i opisano już w 1931 roku, działa silnie estrogennie.

Cysteina zawarta w zielu działa pobudzająco na ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy, jak i na ośrodki wegetatywne w rdzeniu przedłużonym. Dzięki temu wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, zwiększa się transpiracja (pocenie się) i perspiracja (oddychanie) skóry, podnosi się ciśnienie krwi oraz amplituda i częstotliwość ruchów oddechowych. Pobudzeniu w niewielkim stopniu ulega również ośrodek kaszlowy i wymiotny. Jeśli chodzi o autonomiczny układ nerwowy, alkaloidy janowca działają podobnie do nikotyny, czyli najpierw pobudzają zwoje nerwowe, a później w większych dawkach porażają te zwoje i dochodzi do zahamowania przenoszenia bodźców w synapsach nerwowych.

Odwar z ziela janowca jako środek moczopędny i łagodnie rozwalniający: łyżkę rozdrobnionego ziela zalać szklanką letniej wody, ogrzewać do wrzenia i powoli gotować przez 5 minut pod przykryciem. Odstawić na 10 minut, przecedzić i pić 1-3 łyżki 2-3 razy dziennie.

Zioła w hipotonii (obniżonym ciśnieniu krwi): wymieszać po 20 g ziela janowca i tasznika, 30 g liści melisy i ziela krwawnika, zalać 2 łyżki mieszanki tych ziół w termosie 1,5 szklanki wrzącej wody, zamknąć termos i odstawić na godzinę. Pić po pół szklanki 2 razy dziennie małymi łykami rano i wieczorem.

Nie stwierdzono interakcji między zielem a lekami i ziołami.

Większe dawki janowca powodują nudności, wymioty i skurcze kloniczno-toniczne podobne do skurczy wywoływanych strychniną.