Grzybień biały – gdzie występuje, jak działa, ciekawostki

Wyciąg alkoholowy z grzybienia stosowano w stanach lekkiego pobudzenia nerwowego, trudnościach w zasypianiu, uczuciach lęku i zagrożenia, w okresie przekwitania i w nadmiernym pobudzeniu seksualnym. Wykorzystywany był też przy napadowym przyspieszeniu rytmu serca, w kołataniu serca wywołanym np. uczuciem strachu, lękiem przestrzeni czy szokiem pourazowym.

W medycynie ludowej nalewka spirytusowa z lilii wodnej stosowana była w leczeniu bólów reumatycznych. Do dziś wyciąg alkoholowy używa się przy problemach trawiennych i problemach z układem pokarmowym. Wywar z korzenia stosuje się z kolei przy biegunkach spowodowanych zespołem jelita drażliwego.

Wyciągi z kwiatów i czasem z nasion są szeroko stosowane w kosmetologii w kosmetykach ujędrniających i przeciwstarzeniowych.

Grzybień biały (Nymphaea alba) to roślina wodna, wieloletnia z rodziny grzybieniowatych (Nymphaeaceae) występująca w Europie Środkowej. W Polsce jest pospolita w stawach, jeziorach i zakolach rzek. Uprawiana jest w oczkach wodnych w parkach, sadzawkach i i ogrodach domowych. Jest pod całkowitą ochroną. W niektórych państwach grzybień biały jest objęty ochroną gatunkową i prawną z powodu zagrożenia środowisk naturalnych. Nazywany jest inaczej nenufarem, lilią wodną i jest mylony z lotosem. Nazwa Nymphaea po grecku znaczy roślinę należącą do nimf. Według starych greckich podań roślina ta wyrosła z ciała umarłej z zazdrości o Heraklesa nimfy. Grzybień ma silne kłącza zakorzenione na dnie stojących zbiorników wodnych, osiągające nawet do 2,5 metra długości. Na powierzchni wody unoszą się duże – o średnicy do 30 cm – pływające okrągłojajowate liście z długimi ogonkami i dużymi wcięciami u nasady. Liście utrzymują się na wodzie dzięki śluzom wydzielanym przez włoski na spodzie liścia i dzięki komorom powietrznym znajdującym się w blaszce liścia i ogonkach. Śluz ma też za zadanie chronić liść przed wyschnięciem. Grzybień ma śnieżnobiałe, piękne, duże i pachnące kwiaty (do 12 cm) umieszczone na długich szypułkach. Otwierają się one rankiem, a po południu zamykają. Minimalna temperatura powietrza potrzebna do zakwitnięcia rośliny to 18 stopni. Kwiaty nie mają miodników, ich kielich jest czterodziałkowy, od zewnątrz są zielonkawe, a od wewnątrz białe. Korona ma do 20 płatków i są one dłuższe niż kielich, układają się spiralnie i powoli przechodzą do środka w liczne pręciki, które do połowy długości zrośnięte są z zalążnią. Kwitnie od czerwca do października. Owoc jest zielony, wielonasienny, podobny do jagody i dojrzewa pod wodą. Po dojrzeniu odpada od szypułek i unosi się na wodzie. Po jakimś czasie zaczyna pękać i uwalnia nasiona.

Surowcem leczniczym jest kwiat (Flos Nymphaeae). Zbierany jest on w postaci pąków i rozwiniętych kwiatów z szypułką w okresie kwitnienia i jest transportowany do producenta. Cały proces od zbierania po transport odbywa się tylko na specjalne zamówienie.

W grzybieniu występują alkaloidy seskwiterpenowe, jak: nufarydyna, dezoksynufarydyna, anhydronufaramina, nufaramina i dehydrodezoksynufarydyna działają uspokajająco, zmniejszają pobudliwość nerwową poprzez zmniejszenie wrażliwości poszczególnych ośrodków w korze mózgowej. Silnie hamują nadpobudliwość seksualną u mężczyzn i w mniejszym stopniu u kobiet. Wpływają też korzystnie na czynność serca, osłabiają niektóre impulsy kierowane do pompy krwi. U niektórych osób działają słabo przeciwskurczowo i nasennie. Wyciąg z kwiatów jest też bardzo pomocny w łagodzeniu skutków menopauzy u kobiet.
Kwiat grzybienia zawiera również flawonoidy, kwasy organiczne, leukoantocyjanozydy oraz śluzy. Wykorzystuje się to w kosmetologii. Ma działanie ujędrniające i spłycające zmarszczki mimiczne, rozluźnia owal twarzy, niweluje zmęczenie, zmniejsza rozszerzone pory, wspomaga leczenie skóry tłustej i trądzikowej, służy do przemywania drobnych ran na skórze i wągrów. Lilia wodna w kosmetykach powoduje, że skóra staje się gładka, jędrna i jedwabista. Aromat tych kwiatów znajduje się w składzie wód toaletowych i perfum. Działa też odprężająco i relaksująco w zabiegach spa. Ekstrakt z grzybienia zawiera antyoksydanty, więc ma za zadanie chronić skórę przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, usuwa też piegi i przebarwienia.

Grzybień biały jest rośliną w całości trującą, więc nie należy samemu przygotowywać przetworów ze świeżych kwiatów.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w oparciu o informacje uzyskane od Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych na podstawie listy ziół, które mogą lub nie mogą być stosowane w suplementach żywnościowych, umieścił grzybień w Kompendium Substancji Botanicznych, w których stwierdzono obecność naturalnie występujących składników mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystania ich do produkcji żywności i suplementów diety.

Nie stwierdzono interakcji między przetworami grzybienia a lekami i ziołami.

Nie można samemu robić przetworów z grzybienia, gdyż jest trujący. Objawami zatrucia są zaburzenia oddychania i nadmierne pobudzenie.