Dąb — drzewo wielkich możliwości

Dąb szypułkowy oraz bezszypułkowy (Quercus robur, Quercus sessilis), oba potocznie nazywane dębem pospolitym, to drzewa liściaste osiągające wysokość nawet 45 metrów. Drzewa te w dobrej kondycji potrafią dożyć nawet kilkuset lat. Występują w lasach, w niższych partiach gór (do 700 m n.p.m.), nasadzane są również w ogrodach i parkach. Oba gatunki dębu rosną pospolicie w strefie umiarkowanej Europy oraz Ameryki Północnej. Dąb bezszypułkowy jest nieco rzadszy, szczególnie na obszarach górskich. Zwarte gęste zalesienia składające się z tych drzew nazywane są dąbrowami.

Dąb charakteryzuje się ciemną, głęboko popękaną korą, pokrywającą pień drzewa oraz starsze gałęzie. Młode gałęzie porośnięte są natomiast gładką, nieco jaśniejszą korą. Liście dębu szypułkowego są prawie bezogonkowe, skórzaste, jajowatego kształtu z nieregularnie zaokrąglonymi brzegami. Żołędzie są zielone z podłużnymi prążkami i zwisające na szypułkach. Dąb bezszypułkowy odróżnia się ogonkowymi liśćmi oraz żołędziami bez zielonych prążków, osadzonymi bezpośrednio na pędach.

Surowiec wykorzystywany w medycynie stanowi kora dębu. Zbierana jest wczesną wiosną, na początku wegetacji, w momencie gdy łatwo odchodzi od młodych gałęzi. Następnie kora suszona jest w suszarniach, a uzyskiwany surowiec przybiera kształt rurek lub rynienek o grubości 3 mm i długości od 5 cm do 30 cm. Surowcem jest również dębianka (galas dębowy). Jest to narośl powstająca na dębowych pędach po nakłuciu i złożeniu jaj przez samicę galasownika. Młode dorosłe opuszczają narośl po okresie 6 miesięcy. Dębianka zbierana jest przed całkowitym opuszczeniem przez owady.

Stosowanie preparatów z korą dębu wskazane jest w stanach zapalnych skóry oraz błon śluzowych jamy ustnej i gardła, a także w przypadku krwawiących dziąseł. Lecznicze właściwości dębu wykorzystywane są również w leczeniu hemoroidów oraz objawów im towarzyszących – świądu i pieczenia. Dąb znajduje też zastosowanie w terapii schorzeń układu pokarmowego takich jak biegunka czy brak apetytu. Korę dębu można również stosować wspomagająco podczas przeziębienia. Roślina wykorzystywana jest też w kosmetykach przeznaczonych do higieny i pielęgnacji okolic intymnych, a także w żelach stosowanych w stanach wzmożonego napięcia mięśniowego.

Niezwykłe właściwości dębu zostały dostrzeżone już przez starożytne ludy, które uznawały go za drzewo święte. Z szumu liści drzewa kapłani odczytywali wiadomości od bogów. Dąb pełnił również bardzo ważną rolę w wierzeniach Skandynawów oraz Germanów, którzy otaczali drzewo nabożnym szacunkiem. Jeśli drzewo obfitowało w zawiązki żołędzi, zwiastowało to duży urodzaj plonów. Również ludy słowiańskie czciły te potężne drzewa, a nawet nadawały im imiona. Do dzisiaj w Polsce rośnie jeden z najstarszych dębów w naszym kraju – Bartek. Liczy się, że ma on już ponad 650 lat. W medycynie ludowej kora dębowa wykorzystywana była do leczenia odmrożeń, świerzbu, liszaja, biegunek, chorób nerek oraz pęcherza. Owoce dębu stanowią wartościowy pokarm dla łosi, jeleni, dzików, saren oraz wiewiórek. Należy jednak uważać, gdyż spożycie nadmiernej ilości żołędzi przez zwierzęta domowe może doprowadzić do toksycznego zatrucia i krwawych biegunek. Pieczone żołędzie wykorzystywane były do produkcji kawy. Zastosowanie znalazło również drewno dębowe, które uznawane jest za jedno z trwalszych w przemyśle. Dębowe galasy wykorzystywane były do produkcji atramentu, a tanina zawarta w korze dębowej znalazła zastosowanie w garbarstwie.

Surowcem wykorzystywanym w medycynie jest kora dębowa, którą dostarczają dwa gatunki drzewa: dąb szypułkowy i bezszypułkowy. Za lecznicze właściwości kory odpowiadają zawarte w niej składniki: garbniki katechinowe (zawartość sięga 10%), flawonoidy, związki fenolowe, triterpeny, flobafeny, związki żywicze, sole mineralne.

Kora dębu charakteryzuje się działaniem ściągającym. Wynika ono z obecności garbników, które łącząc się z białkami błonowymi, powodują obkurczanie się i zmniejszanie przepuszczalności błony komórkowej. Umożliwia to np. zagęszczanie mas kałowych w czasie biegunki oraz hamuje przenikanie toksyn z układu pokarmowego do krwiobiegu. Związki polifenolowe zawarte w korze dębu odpowiadają za działanie przeciwzapalne wykorzystywane w leczeniu stanów zapalnych skóry oraz błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Ponadto kora dębu wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwbakteryjne. W zastosowaniu zewnętrznym ściągające i przeciwzapalne działanie kory dębu wykorzystywane jest w leczeniu hemoroidów. Jest ona również składnikiem wielu kosmetyków do pielęgnacji suchej i łuszczącej się skóry ciała oraz głowy.

Kora dębu stosowana w przebiegu biegunek powinna być przyjmowana w postaci odwaru. 1 łyżkę stołową surowca (3 g) należy zalać 1 szklanką (250 ml) zimnej wody, a następnie gotować przez 5 minut. Tak przygotowany odwar odstawić na 15 minut i przecedzić. Spożywać 3 razy dziennie. Doustne stosowanie naparu nie powinno trwać dłużej niż 3 dni. Doustna dawka dobowa kory dębu nie powinna przekraczać 3 g. Kora dębowa wykorzystywana w stanach zapalnych jamy ustnej oraz gardła powinna być stosowana w postaci odwaru do płukania. 2 łyżki stołowe surowca (6 g) należy zalać 250 ml zimnej wody i gotować przez 5 minut. Następnie przecedzić i płukać zapalnie zmienione okolice zgodnie z potrzebą do 7 dni. Produkty z korą dębu przeznaczone do leczenia stanów zapalnych dróg oddechowych można również przyjmować w postaci płynów doustnych do płukania. Kora dębu wykorzystywana w leczeniu hemoroidów oraz stanów zapalnych skóry może być stosowana w postaci okładów oraz maści. Skuteczne jest również przyrządzanie kąpieli dębowych – 5 g surowca zalewa się 1 litrem wody. Należy jednak pamiętać, że kąpiele nie są wskazane u osób z zakażonymi ranami, obszernymi uszkodzeniami skóry, gorączką, nadciśnieniem oraz niewydolnością serca. Kojące właściwości kory dębowej wykorzystywane są również w maściach i żelach przeznaczonych do stosowania na zmęczone i obrzęknięte mięśnie. Cienką warstwę substancji należy wmasować i pozostawić do wchłonięcia, stosować 3-4 razy dziennie.

Podczas stosowania preparatów zawierających korę dębu w celach przeciwbiegunkowych należy zachować godzinny odstęp od przyjmowania innych leków. Kora dębu może wpływać na stopień wchłaniania innych substancji, a co za tym idzie – efektywność ich działania. Kory dębu nie należy również stosować łącznie z preparatami zawierającymi sole żelaza i magnezu.

Podczas stosowania preparatów z korą dębu mogą wystąpić reakcje alergiczne u osób z nadwrażliwością na substancję. Przypadki przedawkowania produktów zawierających korę dębu nie są znane.