Biedrzeniec mniejszy — korzeń na chrypę i kaszel

Biedrzeniec mniejszy (łac. Pimpinella saxifraga) to gatunek należący do rodziny selerowatych (Apiaceae), który naturalnie występuje na terenie Europy i Azji. Dziko występującego biedrzeńca można spotkać na obszarach przydrożnych, w zaroślach, w parkach, na polanach, murawach, zboczach i w lasach iglastych. W języku łacińskim saxum oznacza „skała, kamień”, natomiast frangō oznacza „łamię, rozbijam, kruszę”, stąd w znaczeniu polskim saxifragus to „rozbijający skały”. Nazwa łacińska związana jest z zastosowaniem biedrzeńca jako środka przeciw kamieniom pęcherzowym. W medycynie ludowej roślina znana jest jako bibernella lub rospikamień. Biedrzeniec mniejszy może osiągnąć wysokość około 50 cm. Wyglądem przypomina kminek. Posiada wrzecionowaty korzeń, z zewnątrz żółty, a wewnątrz biały. Łodyga jest okrągła, lekko bruzdowana, zwykle skąpo rozgałęziona i prawie naga (ulistniona przede wszystkim w dolnej części). Na łodydze wyróżnia się liście pojedynczo pierzaste, niekiedy również podwójnie pierzaste, które są złożone z 3-6 par nagich lub krótko owłosionych listków. Kwiaty białe, lekko żółte lub lekko różowe są zebrane na szczycie rozgałęzień w baldach złożony mający 5-20 szypułek. Cała powierzchnia płatków jest pokryta włoskami, a brzeg płatków jest orzęsiony. Cechą charakterystyczną biedrzeńca jest kłącze zabarwione wewnątrz na niebiesko, co wynika z zawartości azulenu.

Biedrzeniec mniejszy może być stosowany u osób od 12. roku życia. Współcześnie biedrzeniec mniejszy znajduje zastosowanie głównie w leczeniu schorzeń układu oddechowego (angina, astma, POChP, nieżyt oskrzeli, gardła, krtani), bolesnego miesiączkowania, zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunka, ból żołądka, objawy przejedzenia), nerek, pęcherza moczowego oraz chorób skóry. Jest również przeznaczony do użytku zewnętrznego jako środek do przemywania skóry oraz do płukania jamy ustnej i gardła. Roślina stanowi element wielu kosmetyków przeznaczonych do skór wrażliwych, problematycznych, z oparzeniami i stanami zapalnymi. Biedrzeniec może być wykorzystany w przypadku zmian trądzikowych. Praktykowane są kąpiele lecznicze z użyciem odwaru biedrzeńca w celu relaksacji i łagodzenia podrażnień skóry. Pierwsze wzmianki dotyczące wykorzystania biedrzeńca mniejszego w celach leczniczych pochodzą z czasów starożytnego Rzymu. Był on cenionym środkiem stosowanym w chorobach serca i dolegliwościach kobiecych (nieregularne miesiączkowanie, zaburzenia laktacji, w przypadku upławów jako nasiadówki). W średniowieczu stał się uznanym lekiem w walce z dżumą.

Biedrzeniec mniejszy zawiera w swoim składzie szereg substancji biologicznie czynnych. Podziemne organy rośliny zawierają olejki eteryczne (bisabolol, saxazulene, azulen), związki fenolowe (izoeugenol, pseudoeugenol), kumaryny (umbelliferon), furokumaryny (pimpinelina, izopimpinelina, izobergapten, bergapten, spondin, ksantotoksyna), propylobenzen, garbniki, flawonoidy, żywice, kwasy fenolokarboksylowe (fumanowy, chinowy, kawowy), oleje tłuszczowe, cukry, pektyny, saponiny, aminokwasy, witaminy, sole mineralne (głównie wapń i potas). Główne działanie biedrzeńca to działanie wykrztuśne polegające na ułatwieniu usunięcia wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Wyciągi wodne, wodno-alkoholowe i alkoholowe usprawniają motorykę przewodu pokarmowego, pobudzają procesy trawienne, działają lekko moczopędnie, żółciopędnie, wiatropędnie, eliminują objawy zgagi, ułatwiają rozpuszczanie kamieni moczowych. Badania wykazują, że składniki zawarte w biedrzeńcu obniżają ciśnienie, pobudzają laktację oraz wykazują działanie przeciwbólowe w dnie moczanowej i chorobie wrzodowej. Biedrzeniec mniejszy powleka błony śluzowe dróg oddechowych, łagodząc objawy chrypy i suchego kaszlu. Właściwości przeciwbakteryjne i antyseptyczne wykorzystywane są w płukankach do jamy ustnej i gardła oraz do przemywania ran. Biedrzeniec mniejszy charakteryzuje się intensywnym zapachem, działa owadobójczo i wykorzystywany jest w leczeniu chorób roztoczowych, np. świerzbu. Wyciąg alkoholowy działa rozszerzająco na naczynia krwionośne i mięśnie gładkie. W kosmetologii wykorzystuje się m.in. przeciwzapalne, bakteriobójcze i łagodzące właściwości azulenu.

Przeciwwskazaniem do stosowania biedrzeńca mniejszego jest okres ciąży z uwagi na wywoływanie skurczy macicy i ryzyko poronienia.
W celu przygotowania naparu z rośliny wrzącą wodą (150-200 ml) zalewa się 3-5 g surowca i zaparza przez okres około 15 minut, a następnie przecedza. Sporządzony napar można pić 1-3 razy dziennie. W przypadku problemów z apetytem bądź dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego zaleca się wypicie naparu z biedrzeńca bezpośrednio przed posiłkiem lub w trakcie posiłku.
W celu przygotowania leczniczej kąpieli należy łyżkę surowca zalać 0,5 l wody i doprowadzić do wrzenia. Po 10 minutach gotowania gotowy odwar należy dodać do wanny z ciepłą wodą. Odwar przygotowany według powyższych proporcji można wykorzystać również do płukania jamy ustnej i gardła.
W eliminowaniu pasożytów bytujących w jelitach koniecznie należy zachować odpowiedni cykl stosowania naparu z biedrzeńca. Napar należy pić codziennie przez okres 10-14 dni, następnie zrobić tygodniową przerwę i powrócić do regularnego picia przez kolejne 10 dni.
Świeży sok z biedrzeńca można stosować w celu redukcji przebarwień skóry i wyprysków na twarzy.

Biedrzeńca mniejszego nie należy łączyć z lekami rozrzedzającymi krew.
Bezpośrednia ekspozycja na promienie słoneczne podczas doustnego lub zewnętrznego stosowania biedrzeńca może skutkować reakcjami fotoalergicznymi lub fototoksycznymi. 

Przyjęcie zbyt dużych dawek biedrzeńca mniejszego może prowadzić do wzrostu temperatury ciała, odwodnienia organizmu, duszności i problemów z nerkami.