Biedrzeniec anyż — przyprawa czy lek?

Biedrzeniec anyż (łac. Pimpinella anisum, ang. Anise) wywodzący się z rodziny selerowatych (łac. Apiaceae) jest niewielką rośliną jednoroczną. Anyż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Biedrzeniec wywodzi się z terenów bliskiego wschodu, a jego obecne uprawy znajdują się przede wszystkim w krajach basenu morza śródziemnego, na półwyspie indyjskim oraz w Ameryce środkowej. Największymi producentami anyżu są Hiszpania, Turcja, Bułgaria, Indie, Meksyk i Argentyna.

Roślina osiąga około 40 cm wysokości, jej łodyga jest prosta i rozgałęzia się ku górze. Korzeń jest niewielki i cienki. Z kolei liście rośliny zmieniają swój kształt zależnie od umiejscowienia na łodydze. Liście dolne są duże, całobrzegie, środkowe są trójlistkowe, a górne pierzaste. Kwiaty koloru białego występują w postaci złożonych baldachów. Owocem anyżu jest rozłupka pękająca na dwie gruszkowate niełupki.

Surowcem farmaceutycznym jest owoc biedrzeńca – Fructus Anisi, zawierający nie mniej nie 2% olejku eterycznego. Rośliny zbiera się i suszy tuż przed osiągnięciem dojrzałości owoców. Po wymłóceniu suszy owocki w miejscach zacienionych. Aromat i smak jest lekko korzenny, słodki.

Wyciągi wodne z anyżu znalazły zastosowanie jako środki wykrztuśne wykorzystywane w lekkich infekcjach górnych dróg oddechowych. Substancje zawarte w owocach biedrzeńca wpływają na pobudzenie laktacji. Stosowany jest do łagodzenia gorzkiego smaku niektórych leków.

Olejek anyżowy znalazł zastosowanie w łagodzeniu spastycznego bólu brzucha oraz w innych zaburzeniach ze strony układu pokarmowego. Ponadto, ogromne ilości olejku anyżowego są wykorzystywane przez przemysł spirytusowy do produkcji likierów. W kuchni europejskiej używa się anyżu jako przyprawy do herbatników i ciast. Na Bliskim Wschodzie i w Indiach dodaje się do zup, gulaszy i chleba.

Biedrzeniec anyż należy do jednych z najstarszych roślin uprawnych. O jego hodowli wspomina nawet Stary Testament. W Rzymie, ziele było wykorzystywane jako dodatek do ciast i środek wspomagający trawienie. Starożytni Rzymianie uprawy biedrzeńca przenieśli na tereny obecnej Toskanii. Do centralnej Europy trafił razem z zakonem benedyktynów, którzy początkowo zajmowali się jego uprawą. Na początku XVI wieku rozpoczęły się jego uprawy w przydomowych ogrodach. Na teren obecnych Stanów Zjednoczonych roślina trafiła prawdopodobnie z pierwszymi statkami kolonizatorów z Europy.

Najcenniejszą frakcją znajdującą się w owocach anyżu jest olejek eteryczny, który zawiera anetol oraz estragol. We frakcji olejku zidentyfikowano również kwas, keton i aldehyd anyżowy a także dianizonię oraz dianetol. Poza tym, owoce są również źródłem oleju tłustego oraz furanokumaryn.

Olejek eteryczny jest odpowiedzialny za zwiększenie produkcji śluzu w oskrzelach i upłynnienie zalegającej wydzieliny, co przekłada się bezpośrednio na ułatwienie odkrztuszania. Ponadto, olejek eteryczny pobudza ruchy rzęskowe nabłonka działając również sekretomotorycznie. 

Anetol i jego pochodne wywołują również efekt rozkurczający, zwiększają wydzielanie enzymów trawiennych i przeciwdziałają wzdęciom. Ze względu na lekkie działanie odkażające, owoc anyżu może być wykorzystywany pomocniczo podczas chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. 

Poza tym anetol obecny w składzie surowca, ze względu na swoje podobieństwo chemiczne do dopaminy może zwiększać produkcję mleka u kobiet karmiących piersią. 

Olejek z biedrzeńca wykazuje działanie toksyczne wobec świerzbowca i wszy ludzkich i może być wykorzystywany pomocniczo w kuracji wywoływanych przez te pasożyty schorzeń.

Owoc anyżu może być stosowany w postaci naparu. W celu przygotowania naparu zaleca się zalanie około 1 grama rozdrobnionych owoców anyżu gorącą wodą i naparzanie surowca pod przykryciem przez 15 minut.
Napary z anyżu należy stosować nie dłużej niż czternaście dni.

Stosowanie przetworów z biedrzeńca nie jest zalecane w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej na inne rośliny z rodziny selerowatych.

Nasiona anyżu są często wykorzystywane jako dodatki poprawiające smak ciast i innych wypieków w przemyśle piekarniczym, a także jako przyprawa do mięs.

Do najważniejszych efektów ubocznych, które mogą wystąpić podczas stosowania preparatów anyżowych należy reakcja alergiczna objawiająca się wysypką skórną lub objawami ze strony układu oddechowego.

Furanokumaryny zawarte w składzie surowca mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji fotouczulającej i pojawienia się oparzeń po ekspozycji na światło słoneczne. 

Zbyt duża dawka olejku anyżowego może spowodować podrażnienie błoń śluzowych, rozszerzenie drobnych naczyń układu krwionośnego, a nawet drgawki i efekty przypominające odurzenie alkoholem.