Biedrzeniec anyż — przyprawa czy lek?

Biedrzeniec anyż (łac. Pimpinella anisum, ang. Anise), należący do rodziny selerowatych (łac. Apiaceae), jest niewielką rośliną jednoroczną. Anyż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Biedrzeniec wywodzi się z terenów Bliskiego Wschodu, a jego obecne uprawy znajdują się przede wszystkim w krajach basenu Morza Śródziemnego, na Półwyspie Indyjskim oraz w Ameryce Środkowej. Najwięksi producenci anyżu to Hiszpania, Turcja, Bułgaria, Indie, Meksyk i Argentyna.

Roślina osiąga około 40 cm wysokości, jej łodyga jest prosta i rozgałęzia się ku górze. Korzeń jest niewielki i cienki. Z kolei liście rośliny zmieniają swój kształt zależnie od umiejscowienia na łodydze. Liście dolne są duże i całobrzegie, środkowe są trójlistkowe, a górne pierzaste. Kwiaty koloru białego występują w postaci złożonych baldachów. Owocem anyżu jest rozłupka pękająca na dwie gruszkowate niełupki.

Surowcem farmaceutycznym jest owoc biedrzeńca – Fructus Anisi, zawierający nie mniej niż 2% olejku eterycznego. Rośliny zbiera się i suszy tuż przed osiągnięciem dojrzałości owoców. Po wymłóceniu suszy się owoce w miejscach zacienionych. Ich aromat i smak jest lekko korzenny, słodki.

Wyciągi wodne z anyżu wykorzystuje się jako środki wykrztuśne w lekkich infekcjach górnych dróg oddechowych. Substancje zawarte w owocach biedrzeńca wpływają na pobudzenie laktacji. Anyż stosowany jest do łagodzenia gorzkiego smaku niektórych leków.

Olejek anyżowy znalazł zastosowanie w łagodzeniu spastycznego bólu brzucha oraz w innych zaburzeniach ze strony układu pokarmowego. Ponadto ogromne ilości olejku anyżowego są wykorzystywane przez przemysł spirytusowy do produkcji likierów. W kuchni europejskiej używa się anyżu jako przyprawy do herbatników i ciast. Na Bliskim Wschodzie i w Indiach dodaje się go do zup, gulaszy i chleba.

Biedrzeniec anyż należy do jednych z najstarszych roślin uprawnych. O jego hodowli wspomina nawet Stary Testament. W Rzymie ziele było wykorzystywane jako dodatek do ciast i środek wspomagający trawienie. Starożytni Rzymianie uprawy biedrzeńca przenieśli na tereny obecnej Toskanii. Do centralnej Europy trafił razem z zakonem benedyktynów, którzy początkowo zajmowali się jego uprawą. Wraz z nastaniem XVI wieku zaczęto uprawiać go w przydomowych ogrodach. Na teren obecnych Stanów Zjednoczonych roślina trafiła prawdopodobnie z pierwszymi statkami kolonizatorów z Europy.

Najcenniejszą frakcją znajdującą się w owocach anyżu jest olejek eteryczny, który zawiera anetol oraz estragol. We frakcji olejku zidentyfikowano również kwas, keton i aldehyd anyżowy, a także dianizonię i dianetol. Poza tym owoce są również źródłem oleju tłustego oraz furanokumaryn.

Olejek eteryczny jest odpowiedzialny za zwiększenie produkcji śluzu w oskrzelach i upłynnienie zalegającej wydzieliny, co przekłada się bezpośrednio na ułatwienie odkrztuszania. Ponadto olejek eteryczny pobudza ruchy rzęskowe nabłonka, działając również sekretomotorycznie.

Anetol i jego pochodne wywołują także efekt rozkurczający, zwiększają wydzielanie enzymów trawiennych i przeciwdziałają wzdęciom. Ze względu na lekkie działanie odkażające owoc anyżu może być wykorzystywany pomocniczo podczas chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego.

Poza tym anetol, obecny w składzie surowca, dzięki swojemu podobieństwu chemicznemu do dopaminy może zwiększać produkcję mleka u kobiet karmiących piersią.

Olejek z biedrzeńca wykazuje działanie toksyczne wobec świerzbowca i wszy ludzkich, może być więc wykorzystywany pomocniczo w kuracji schorzeń wywoływanych przez te pasożyty.

Owoc anyżu może być stosowany w postaci naparu. W celu przygotowania naparu zaleca się zalanie około 1 grama rozdrobnionych owoców anyżu gorącą wodą i naparzanie surowca pod przykryciem przez 15 minut. Napary z anyżu należy stosować nie dłużej niż czternaście dni.

Stosowanie przetworów z biedrzeńca nie jest zalecane w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej na inne rośliny z rodziny selerowatych.

Nasiona anyżu są często wykorzystywane jako dodatki poprawiające smak ciast i innych wypieków w przemyśle piekarniczym, a także jako przyprawa do mięs.

Do najważniejszych efektów ubocznych, które mogą wystąpić podczas stosowania preparatów anyżowych, należy reakcja alergiczna objawiająca się wysypką skórną lub symptomami ze strony układu oddechowego.

Furanokumaryny zawarte w składzie surowca mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji fotouczulającej i pojawienie się oparzeń po ekspozycji na światło słoneczne.

Zbyt duża dawka olejku anyżowego może spowodować podrażnienie błon śluzowych, rozszerzenie drobnych naczyń układu krwionośnego, a nawet drgawki i objawy przypominające odurzenie alkoholem.