Babka jajowata — małe nasionka o dobroczynnym działaniu

Babka jajowata (łac. Plantago ovata), pochodząca z rodziny babkowatych (łac. Plantaginaceae), jest rośliną zielną osiągającą wysokość od 30 do 50 cm. Ze względu na niewielkie wymagania uprawne występuje pospolicie na terenie Azji oraz Europy, głównie w klimacie umiarkowanym. Obecnie największe plantacje tej rośliny można znaleźć na terenie Indii.

Babka jajowata ma liście lancetowate lub lekko eliptyczne, często zebrane w niewielką przyziemną różyczkę. Kwiaty, zwykle lekko żółte, są osadzone na bezlistnych kłosach. Owocem jest jajowata torebka.

Surowcem farmaceutycznym są całe nasiona (łac. Plantaginis ovatae semen) lub łupiny nasienne babki jajowatej (łac. Plantaginis ovatae seminis tegumentum). Nasiona mają łódeczkowaty kształt i osiągają niewielkie rozmiary. Wskaźnik pęcznienia nasion powinien być nie mniejszy niż 10.

Nasiona babki jajowatej jako środki lecznicze były wykorzystywane już w starożytności. Łacińska nazwa rodzaju Plantago została odnaleziona w starożytnych zwojach Pliniusza Starszego, który wymieniał schorzenia leczone za pomocą roślin z rodziny Plantaginaceae.

Nasiona i łupiny nasienne babki jajowatej mogą być stosowane w przewlekłych biegunkach ze względu na zdolności absorbowania dużych ilości wody.

Odpowiednio przygotowany surowiec jest wykorzystywany jako łagodny środek przeczyszczający. Przyjmowanie preparatów sporządzonych z wykorzystaniem nasion babki jajowatej zaleca się, jeśli wskazane jest ułatwienie wypróżniania. Nasiona babki można stosować podczas zaparć w ciąży lub po zabiegach w obrębie końcowego fragmentu przewodu pokarmowego, a także ze względu na występowanie bolesnych żylaków odbytu. Nasiona wspomagają również proces odchudzania, zwiększając uczucie sytości, spowalniając wchłanianie cukrów prostych i absorbując cząsteczki tłuszczu.

Łuska babki jajowatej może okazać się skuteczna również przy łagodzeniu objawów hemoroidów oraz choroby jelita drażliwego.

Ponadto regularne spożywanie preparatów z babki jajowatej można zalecić osobom wymagającym lekkiego obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, a także pacjentom mającym problem z wysokim poziomem glukozy po posiłku.

W trakcie stosowania preparatów babki jajowatej należy przyjmować dużą ilość płynów.

W składzie surowca wyróżniamy przede wszystkim polisacharydy występujące w łupinie nasiennej. Głównymi związkami śluzowymi są arabinoksylany, kwas galakturonowy, ramnoza oraz celuloza i skrobia. Stanowią one 20-30% łuski nasion.
Ponadto podczas badań składu zidentyfikowano również aukubinę – substancję należącą do grupy irydoidów – oraz mniejsze ilości fitosteroli i triterpenów.

Ze względu na zawartość polisacharydów surowiec podany doustnie pochłania duże ilości wody i silnie pęcznieje. Dzięki temu rośnie objętość treści jelitowej i pobudzona zostaje perystaltyka dolnego odcinka przewodu pokarmowego, co prowadzi do uzyskania efektu przeczyszczającego.

Badania naukowców wskazują również na przeciwzapalne właściwości aukubiny wchodzącej w skład surowca. Substancja czynna hamowała aktywację czynnika martwicy nowotworów TNF-α w makrofagach myszy.

Łuska babki jajowatej to produkt niskokaloryczny. Bardzo wysoka zawartość nietrawionego błonnika pokarmowego oraz niewielka ilość tłuszczów i węglowodanów sprawia, że 100 g produktu dostarcza jedynie około 180 kcal.

Babka jajowata może być przyjmowana w postaci kleiku powstałego w wyniku zalania wodą 5-15 gramów zmielonych nasion i łupin nasiennych. Podczas stosowania przygotowanego kleiku, jak i innych preparatów z babki, należy pamiętać o jednoczesnym uzupełnianiu płynów – pozwala to zapobiec zablokowaniu jelit.

Nasiona babki można również przygotować w postaci naparu – zalewając surowiec gorącą wodą. Po zagęszczeniu roztworu tak przygotowany napar można popijać w ciągu dnia.

Nie zaleca się stosowania preparatów z babki jajowatej u pacjentów poniżej 12 roku życia. Przyjmowanie przetworów z babki nie jest wskazane w przypadku występowania u pacjenta niewyjaśnionych krwawień z odbytu, niedrożności przełyku, potwierdzonych zwężeń jelit oraz niezdiagnozowanych wymiotów i bólu brzucha.

Substancje zawarte w surowcu mogą zmniejszać wchłanianie jednocześnie przyjmowanych leków. Zalecane jest zachowanie 60-minutowego odstępu pomiędzy stosowaniem preparatów z babki a niektórymi lekami. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku stosowania glikozydów nasercowych, pochodnych kumaryny, związków litu oraz karbamazepiny.

Z kolei jednoczesne stosowanie opioidów i leków przeciwbiegunkowych razem z preparatami z babki może zwiększać ryzyko wystąpienia zaparć i niedrożności jelit.

Pacjenci przyjmujący leki przeciwcukrzycowe oraz hormony tarczycy powinni skonsultować się ze swoim lekarzem ze względu na konieczność dostosowania dawki tych leków podczas stosowania nasion babki jajowatej.

Nasiona i łupiny nasienne babki jajowatej mogą być źródłem alergenów, które zwiększają ryzyko wystąpienia nadwrażliwości. Podczas stosowania surowca zgłaszano wysypki, stany zapalne błony śluzowej nosa i spojówek, skurcz oskrzeli, a nawet wstrząs anafilaktyczny.

W trakcie stosowania nasion babki jajowatej istnieje ryzyko pojawienia się wzdęć oraz niedrożności przełyku. Prawdopodobieństwo zaklinowania stolca i niedrożności przełyku maleje w przypadku prawidłowego przyjmowania preparatów, czyli z dużą ilością płynów.