Klobetazol, Clobetasolum - Zastosowanie, działanie, opis

Klobetazol jest sterydem szeroko wykorzystywanym w dermatologii w leczeniu dermatoz skóry (w postaci kremu dla zmian wilgotnych, maści dla postaci suchych), w tym owłosionej skóry głowy (jako szampon leczniczy, piana na skórę).

Wśród dermatoz i innych chorób skóry klobetazol jest wykorzystywany w leczeniu m.in. łuszczycy, łuszczycy owłosionej skóry głowy, stanów zapalnych skóry (postać ostra i ciężka; niezakażonych, przebiegających z intensywnym świądem i/lub nasilonym rogowaceniem), łojotokowego zapalenia skóry, wyprysku kontaktowego, nawracającego wyprysku, AZS - atopowego zapalenia skóry.

Klobetazol stosuje się również w: łuszczycy zadawnionej, liszaju rumieniowatego, rumieniu wielopostaciowym, toczniu rumieniowym dyskoidalnym, toczniu rumieniowatym krążkowym, liszaju płaskim o nasilonym świądzie, wyprysku zliszajowaciałym.

Klobetazol jest stosowany gdy brak jest efektów leczenia na słabiej działające sterydy - nie jest stosowany zwykle w pierwszym rzucie.

Klobetazol stosuje się miejscowo na skórę, także na owłosioną skórę głowy. Występuje w postaci kremu, maści, piany na skórę, szamponu leczniczego, roztworu na skórę.

Dawka i  stosowana w leczeniu i jej częstość zależna od jednostki chorobowej, wieku pacjenta.

Klobetazol jest stosowany u młodzieży powyżej 12 lat i u osób dorosłych, zwykle 1-2 razy na dobę.

Klobetazolu nie stosuje się zwykle pod opatrunkiem okluzyjnym - wyjątek stanowią dermatozy z hiperkeratozą (nadmierne rogowacenie naskórka). Zwykle w ciągłym leczeniu nie stosuje się go dłużej niż 2-4 tygodnie. Jeśli wymagane jest dalsze leczenie sterydami, zwykle stosuje się kolejno kortykosteroidy o mniejszej sile działania. Klobetazol może być stosowany w zaostrzeniach choroby. Niekiedy może być zalecony na twarz - okres stosowania w takim przypadku jest mocno ograniczony (do 5 dni lub krócej).

Jeśli w leczeniu dermatoz wskazane jest stosowanie emolientu, w pierwszej kolejności należy zastosować klobetazol, a kolejno emolient. W przypadku zmian często nawracających steryd klobetazol może być stosowany "kontrolnie" 1-2 razy w tygodniu (lub rzadziej) bez opatrunku okluzyjnego. W przypadku stosowania sterydów na skórę należy unikać stosowania długoterminowego i na dużą powierzchnię ciała ze względu na ryzyko działania ogólnoustrojowego.

Klobetazolu nie stosuje się w przypadku nadwrażliwości na ten steryd (lub inne glikokortykosteroidy). Istnieją również inne ograniczenia związane ze stosowaniem tego kortykosteroidy jak trądzik (pospolity, różowaty), wirusowe zapalenia skóry (ospa wietrzna, opryszczka), świąd odbytu i okolic narządów płciowych, grzybicze zapalenia skóry (np. wywołane przez Candida albicans czy inne kandydozy), bakteryjne zapalenia skóry (np. liszajec), zakażenia pasożytnicze skóry, wrzodziejące rany, owrzodzenia, oparzenia czy niektóre zmiany na skórze jak kiłowe zmiany skórne, gruźlica skórna.

Klobetazolu nie powinno stosować się długotrwale, u małych dzieci (w zależności od postaci ograniczenie stosowania dotyczy 1- lub 2-rocznego dziecka).

Klobetazolu nie stosuje się np. w przypadku zmian występujących pod pieluchą (pieluszka może zadziałać jak opatrunek okluzyjny), zapalnych i wykwitów skóry wywołanych przez stosowaną pieluszkę, w dermatozach okołoustnych (zapalenia skóry wokół ust) oraz zakażeń owłosionej skóry głowy czy innych nieleczonych infekcji skórnych.

Klobetazolu nie stosuje się również do oczu czy na powieki ze względu na ryzyko wystąpienia zaćmy czy jaskry, po szczepieniach ochronnych, w niektórych przypadkach z wykorzystaniem opatrunku okluzyjnego czy na skórę twarzy.

Stosowanie sterydów jest ograniczone - zwykle nie dłużej niż 2-4 tygodnie. Długotrwałe stosowanie i/lub na duże powierzchnie ciała może wiązać się z wystąpieniem objawów ogólnoustrojowych, w tym symptomów choroby Cushinga.

Stosowanie sterydów może wiązać się z wystąpieniem reakcji nadwrażliwości, których objawy mogą być podobne do choroby podstawowej, na którą był przepisany klobetazol.

Stosować klobetazol należy ostrożnie u dzieci - u osób poniżej 12. lat. Nie stosuje się tego sterydu u niemowląt i małych dzieci poniżej 1-2 lat. Stosowanie sterydów może wiązać się z zaburzonym wzrostem i rozwojem kości.

Klobetazol stosuje się na stany zapalne skóry bez podłoża bakteryjnego, grzybiczego, wirusowego czy pasożytniczego. W przypadku ich wystąpienia należy podjąć odpowiednie leczenie przeciwinfekcyjne i odstawić stosowanie sterydu.

Leki z klobetazolem stosuje się na skórę nieuszkodzoną, bez ran. Nie stosuje się tego typu substancji na błony śluzowe, okolice oczu (ryzyko jaskry, zaćmy lub nasilenia objawów tych chorób) i ust. Należy wziąć pod uwagę, że stosowanie opatrunku okluzyjnego jest wskazane w niektórych schorzeniach, jednak klobetazol jest zwykle stosowany bez tego opatrunku. Opatrunek taki może zwiększać wchłanianie klobetazolu do krążenia ogólnoustrojowego i wywoływać ogólną reakcję organizmu. Z tego względu należy obserwować czy doszło do zaburzenia wydzielania na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza lub odwracalnej niewydolności nadnerczy.

Wśród czynników sprzyjających objawom ogólnoustrojowym można wymienić również zwiększone uwodnienie warstwy rogowej naskórka. U dzieci, gdzie powierzchnia skóry do masy ciała jest większa niż u dorosłych, w tej grupie może dochodzić do proporcjonalnie większego wchłaniania. Dodatkowo dzieci są bardziej podatne na zmiany zanikowe skóry.

Stosowanie kortykosteroidów może wiązać się z wystąpieniem zaburzeń widzenia jak np. nieostre widzenie, zaćma, jaskra. W takim przypadku należy zasięgnąć konsultacji z lekarzem okulistą.

Należy zachować ostrożność jeśli sterydy miejscowe są stosowane na zmiany łuszczycowe - istnieje ryzyko rozwoju tolerancji, nawrotu choroby czy reakcji z odbicia, wystąpienia łuszczycy krostkowej i innych zaburzeń związanych z ciągłością skóry. Niekiedy wystąpić może teleangiektazja lub zmiany atroficzne. Na skórę twarzy, pach, pachwin jeśli zostało zalecone przez lekarza - należy zachować ostrożność ze względu na cieńszą skórę i większe ryzyko skutków ubocznych; należy zwrócić uwagę na stosowanie sterydów również w stanach zanikowych tkanki podskórnej.

Klobetazol nie wpływa niekorzystnie na prowadzenie pojazdów.

Stosowanie sterydów na duże powierzchnie może wiązać się z ryzykiem osłabionej odporności i słabszej odpowiedzi immunologicznej. W związku z tym nie zaleca się prowadzenia szczepień i innych immunizacji.

Dane literaturowe podają o ryzyku osłabionego działania leków immunostymulujących i nasileniu działania leków immunosupresyjnych.

Nie zaleca się stosowanie klobetazolu w okresie ciąży.

Badania na zwierzętach wykazały działanie teratogenne kortykosteroidów.

Nie zaleca się stosowanie w okresie laktacji - szczególnie na piersi i brodawki.

Nie jest wiadome, czy klobetazol przenika do mleka matki.

Ogólnoustrojowe działanie sterydów może prowadzić do zaburzeń wzrostu i rozwoju u dzieci.

W badaniach na zwierzętach odnotowano po podaniu największej dawki zmniejszenie płodności.

Skutkami ubocznymi są w głównej mierze zmiany skórne jak: zmiany trądzikopodobne, spowolniony wzrost naskórka, zanik tkanki podskórnej, suchość skóry, pieczenie, świąd, nadmierne owłosienie / łysienie, rozstępy, wtórne zakażenia. Spotyka się również zmiany w obrębie mieszków włosowych.

Wśród innych zaburzeń wymienia się niekiedy zaburzenia widzenia (np. nieostre widzenie) i działania ogólnoustrojowe (podwyższony poziom cukru, nadciśnienie, spadek odporności, cukromocz, obrzęki).

Należy wziąć pod uwagę objawy, które są efektem zmniejszonej czynności nadnerczy i hamowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Ze względu na ryzyko wchłaniania ogólnoustrojowego można spodziewać się objawów ogólnoustrojowych, hiperkortyzolizmu. Mogą one wystąpić w przypadku stosowania na dużą powierzchnię skóry i przez dłuższy czas. Wśród objawów można wyróżnić: nadciśnienie, hiperglikemię, cukromocz, obrzęki, spadek odporności, objawy choroby Cushinga.

Powyższe objawy są efektem m.in. hamowania osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej i zmniejszonej czynności nadnerczy.

Klobetazol należy do 5. generacji glikokortykosteroidów (wg podziału wprowadzenia na rynek farmaceutyczny). Jest silnie działającym syntetycznym sterydem do miejscowego stosowania.

Klobetazol wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe, przeciwalergiczne (hamuje m.in. późne fazy reakcji alergicznych — zmniejszają gęstość komórek tucznych, hamują chemotaksję i aktywację eozynofilów, zmniejszają wytwarzanie cytokin przez limfocyty, monocyty, komórki tuczne i eozynofile). Obkurcza również naczynia. Ze względu na budowę chemiczną jest lipofilny (rozpuszcza się w tłuszczach) i łatwo przenika przez skórę.

Podstawą działania sterydów jest pobudzenie białek hamujących aktywność fosfolipazy A2 tzw. lipokortyn (są one odpowiedzialne za proces zapalny i mediatory tego procesu - m.in. prostaglandyny, leukotrieny). Efektem tego działanie jest m.in. mniejsze uwalnianie kwasu arachidonowego, który pochodzi z fosfolipidów błonowych i jest uwalniany przez fosfolipazę A2.

Wykazano działanie hamujące na wydzielanie ACTH przy 2 g kremu/maści o stężeniu 0,05%.

Wchłanianie przez skórę uzależnione jest od wielu czynników jak obecność opatrunku okluzyjnego, grubość skóry, obecność stanów zapalnych, nawilżenie skóry czy stan bariery naskórkowej.

Kortykosteroidy, które dostały się do krążenia ogólnoustrojowego są metabolizowane w wątrobie. Klobetazol ze względu na swoją budowę chemiczną (grupa hydroksylowa —OH w pozycji 17 oraz podstawnik fluorowy) nie jest metabolizowany w skórze.

Kortykosteroidy są wydalane przez nerki, niektóre z żółcią.