Formoterol, Formoterolum - Zastosowanie, działanie, opis

Formoterol jest wskazany do stosowania w leczeniu skojarzonym astmy, u pacjentów przyjmujących wziewne kortykosteroidy, jeśli zachodzi konieczność wdrożenia długo działającego β2-mimetyku oraz u pacjentów z POChP, wymagająch długotrwałego leczenia rozszerzającego oskrzela.

Dawkowanie formoterolu ustalane jest przez lekarza na podstawie wieku pacjenta, rodzaju schorzenia oraz jego przebiegu. W lecznictwie stosuje się dawki w zakresie: od 6 mikrogramów formoterolu (w postaci fumaranu dwuwodnego) - do stosowania doraźnego, do maksymalnej dobowej dawki, wynoszącej 48 mikrogramów formoterolu (w postaci fumaranu dwuwodnego). Jednorazowa dawka nie powinna przekraczać 12 mikrogramów substancji.

Lek przeciwwskazany jest u pacjentów z nadwrażliwością na formoterol.

Formoterol nie powinien być stosowany jako lek pierwszego rzutu w astmie, ponieważ jego działanie jest niewystarczające do tego celu. Pacjenci leczeni na astmę, oprócz formoterolu powinni przyjmować także podtrzymujące dawki kortykosteroidów o działaniu przeciwzapalnym i nie odstawiać ich, nawet gdy podawanie formoterolu łagodzi objawy. Formoterol może być włączany do terapii, gdy kortykosteroidy nie są wystarczająco skuteczne, jednak nigdy nie wolno wdrażać tego leku, gdy następują ciężkie zaostrzenia lub pogorszenia astmy.

Podczas stosowania leku może dochodzić do pogorszenia kontroli astmy, jenak nie wolno na własną rękę przerywać leczenia, lecz pozostawać pod stałym nadzorem lekarza. Z kolei, jeśli przyjmowanie leku łagodzi objawy astmy, lekarz może rozważyć zmniejszenie stosowanej dawki. Należy pamiętać, aby w miarę przebiegu choroby stosować najmniejszą skuteczną dawkę formoterolu. Nie należy również przekraczać maksymalnych dawek dobowych leku.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania formoterolu u pacjentów cierpiących na: ciężkie nadciśnienie tętnicze, ciężką niewydolność serca, chorobę niedokrwienną serca, zaburzenia rytmu serca (zwłaszcza blok przedsionkowo-komorowy III°), idiopatyczne podzastawkowe zwężenie aorty, kardiomiopatię przerostową z zawężeniem drogi odpływu, nadczynność tarczycy oraz jeśli występuje guz chromochłonny, tętniak, stwierdzone lub podejrzewane wydłużenie odstępu QTc, a także u pacjentów przyjmujących leki wpływające na odstęp QTc (lek może powodować wydłużenie tego odcinka). U osób z istniejącymi chorobami serca należy zachować szczególną ostrożność podczas jednoczesnego stosowania formoterolu oraz teofiliny. Ze względu na działanie hiperglikemizujące formoterolu, u pacjentów z cukrzycą zalecane jest monitorowanie glikemii. Formoterol może prowadzić również do wystąpienia ciężkiej hipokaliemii - zalecana jest szczególna ostrożność i kontrola stężenia potasu we krwi, gdyż niedotlenienie przy ciężkiej ostrej astmie może zwiększać ryzyko hipokaliemii (jednoczesne leczenie pochodnymi ksantyny, steroidami i diuretykami, może nasilać hipokaliemię). 

W przypadku każdego leku podawanego w formie wziewnej, również stosowanie formoterolu obarczone jest ryzykiem wystąpienia paradoksalnego skurczu oskrzeli, który objawia się nagłym nasileniem świszczącego oddechu oraz dusznością. Należy wtedy natychmiast zastosować szybkodziałający lek rozszerzający oskrzela i przerwać stosowanie formoterolu.

Nie należy stosować formoterolu razem z lekami blokującymi receptory beta-adrenergiczne (także z kroplami do oczu), ponieważ ich działania są przeciwstawne.

Alkohol może zwiększać ryzyko działań niepożądanych ze strony serca po zastosowaniu formoterolu.

Według danych formoterol nie ma wpływu, bądź wywiera nieistotny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów oraz obsługę maszyn.

Stosowanie formoterolu może wiązać się ze zwiększeniem we krwi stężeń: insuliny, wolnych kwasów tłuszczowych, glicerolu oraz ciał ketonowych.

Brak wystarczających danych dotyczących stosowania formoterolu u kobiet w ciąży. Leczenie można rozważyć na wszystkich etapach ciąży, gdy jest to konieczne do opanowania ataków astmy i jeśli spodziewane korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Nie wiadomo, czy formoterol przenika do mleka kobiecego. Zastosowanie formoterolu u karmiących można rozważyć jedynie, gdy spodziewane korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla dziecka

Po podaniu wziewnym formoterolu stwierdzano często: bóle głowy, drżenia, kołatanie serca. Niezbyt często pojawiają się: pobudzenie, niepokój, zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, tachykardia, skurcze i bóle mięśniowe. Rzadko pojawiają się: zaburzenia rytmu serca (np. migotanie przedsionków, częstoskurcz nadkomorowy, skurcze dodatkowe), hipokaliemia, nudności, paradoksalny skurcz oskrzeli, nasilenie skurczu oskrzeli, podrażnienie gardła i jamy ustnej. Bardzo rzadko zgłaszano hiperglikemię, zawroty głowy, zaburzenia smaku, zmiany ciśnienia krwi, dławicę piersiową oraz wydłużenie odstępu QT.

Objawy przedawkowania są typowe dla β2-agonistów i obejmują: bóle głowy, drżenie, kołatanie serca. W pojedynczych przypadkach może pojawić się częstoskurcz, wydłużenie odstępu QT, arytmie komorowe, kwasica metaboliczna, hipokaliemia, hiperglikemia, nudności, wymioty oraz senność.

Formoterol jest silnym wybiórczym β2-agonistą (β2-mimetykiem, lekiem aktywującym receptory β2-adrenergiczne).  Receptory te zlokalizowane są głównie w mięśniówce gładkiej drzewa oskrzelowego, a ich pobudzenie prowadzi do rozkurczu i rozszerzania kanalików oskrzelowych. Działanie formoterolu jest szybkie (zaczyna się w ciągu 1–3 minut) i długie (po podaniu wziewnym działa do 12 godzin). Pewna niewielka ilość receptorów β2 znaduje się również w mięśniówce serca (stąd biorą się potencjalne efekty niepożądane formoterolu). Formoterol nazywany jest selektywnym (wybiórczym) β2-agonistą, ponieważ praktycznie nie oddziaływuje na receptory β1.

Ok. 80% dawki formoterolu może zostać połknięte, a następnie wchłonięte, jednakże po podaniu wziewnym standardowych dawek, nie wykrywa się formoterolu w osoczu. Farmakokinetyka jest liniowa, a długotrwałe stosowanie nie prowadzi do dużej kumulacji w organizmie.

Wiązanie formoterolu z białkami osocza wynosi około 50–64%. Nie określono objętości dystrybucji dla tego leku.

Formoterol jest metabolizowany w wątrobie w dwojaki sposób: na drodze bezpośredniej glukuronizacji lub glukuronizacji poprzedzonej O-demetylacją substratu. Wiele izoenzymów cytochromu P450 jest zaangażowanych w przemiany formoterolu, dlatego też istnieje bardzo małe ryzyko interakcji na poziomie metabolicznym z innymi substancjami.

Okres półtrwania eliminacji wynosi około 2–3 h. Z szybkości wydalania formoterolu z moczem między 3 a 16 godziną po podaniu wziewnym, wyliczono okres półtrwania wynoszący około 5 godzin. Po doustnym podaniu pojedynczej dawki znakowanego formoterolu około 60% dawki leku wykrywano w moczu, a około 30% w kale. Klirens nerkowy formoterolu wynosi 150 ml/min.