Rysperydon, Risperidonum - Zastosowanie, działanie, opis

Rysperydon należy do substancji stosowanych w terapii zaburzeń psychicznych. Lek, ze względu na swoje właściwości przeciwpsychotyczne znalazł zastosowanie w terapii schizofrenii oraz epizodów manii występujących podczas choroby afektywnej dwubiegunowej.

Substancja czynna jest również stosowana w ograniczaniu agresywnego zachowania pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera oraz podczas leczenia zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży. Czas trwania terapii zachowań agresywnych nie powinien przekraczać sześciu tygodniu, a podczas samej terapii wskazane jest rozpoczęcie dodatkowego leczenia psychologicznego oraz edukacja pacjenta.

Rysperydon znalazł zastosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi w łagodzeniu przebiegu zespołu Tourette'a.

Schemat dawkowania substancji czynnej jest zależny od masy ciała i wieku pacjenta, a także od jego chorób współistniejących oraz rodzaju leczonego schorzenia. Rysperydon można przyjmować z pożywieniem, a w przypadku preparatów w postaci roztworu doustnego lek może zostać rozcieńczony przed podaniem. 

W przypadku leczenia epizodów maniakalnych występujących podczas zaburzeń afektywnych dwubiegunowych dawka dobowa rysperydonu mieści się w zakresie od 1 mg do 6 mg substancji czynnej. Zalecane jest stopniowe zwiększanie dawki, aż do momentu osiągnięcia zamierzonego efektu terapeutycznego.

Podczas leczenia zaburzeń schizofrenicznych zwykle stosowana dawka dobowa wynosi od 4 mg do 6 mg rysperydonu. Cięższe przypadki mogą wymagać dostosowania schematu dawkowania, jednak zwiększenie dawki powyżej 10 mg nie powoduje poprawy efektu terapeutycznego.

Dawka dobowa rysperydonu podczas terapii powtarzających się zachowań agresywnych u pacjentów cierpiących na otępienie alzheimerowskie o średnim lub ciężkim nasileniu mieści się w zakresie od 0.5 mg do 2 mg substancji czynnej. Czas trwania terapii nie powinien przekraczać 6 tygodni.

Schemat dawkowania podczas kuracji zachowania agresywnego u dzieci i młodzieży, o masie ciała powyżej 50 kg, uwzględnia stosowanie od 0.5 mg do 1.5 mg substancji czynnej na dobę. W przypadku pacjentów ważących mniej niż 50 kg zalecana dawka dobowa wynosi od 0.25 mg do 0.75 mg ryserydonu.

Rysperydon jest podawany również w postaci roztworu do iniekcji domięśniowych. Dawka substancji czynnej wynosi zwykle do 25 mg do 37.5 mg rysperydonu w schemacie dwutygodniowym. W cięższych przypadkach ilość leku może zostać zwiększona do 50 mg. Lek należy wstrzykiwać w mięsień pośladkowy lub naramienny, zmieniając miejsce wstrzyknięcia przy każdym podaniu. 

Dawkowanie substancji czynnej wymaga dostosowania w przypadku pacjentów w podeszłym wieku i osób z upośledzoną czynnością nerek lub wątroby.

Przeciwwskazaniem do stosowania rysperydonu jest wystąpienie reakcji nadwrażliwości na tę substancję czynną.

Pacjenci z zaburzeniami układu sercowo–naczyniowego powinni zachować szczególną ostrożność podczas przyjmowania rysperydonu. W trakcie jednoczesnego stosowania leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie tętnicze) istnieje ryzyko niedociśnienia. W początkowym etapie kuracji prawdopodobieństwo ortostatycznego spadku ciśnienia tętniczego było większe. 
Rysperydon może bardzo rzadko spowodować wydłużenie odstępu QT, zwiększając w ten sposób ryzyko zaburzeń rytmu serca. Pacjenci cierpiący na zaburzenia równowagi elektrolitowej, ze wcześniejszym wydłużeniem odstępu QT lub chorobą naczyniową powinni zachować szczególną ostrożność podczas terapii rysperydonem. 

Stosowanie rysperydonu zwiększa ryzyko pojawienia się drgawek. Pacjenci przyjmujący leki obniżające próg drgawkowy powinni zachować szczególną ostrożność podczas terapii.

Jednym z efektów wpływu leku na układ dopaminergiczny jest wzrost uwalniania prolaktyny. Zwiększenie stężenia prolaktyny może być przyczyną wystąpienia zaburzeń owulacji, miesiączkowania, spadku libido, ginekomastii, mlekotoku oraz zaburzeń wzwodu. Ze względu na związek rozwoju komórek nowotworowych w guzach piersi u człowieka i zwiększonego stężenia prolaktyny, pacjenci z potwierdzonymi guzami zależnymi od prolaktyny powinni zachować ostrożność podczas leczenia. 

Wprowadzenie rysperydonu do terapii dzieci i młodzieży powinno zostać poprzedzone odpowiednimi badaniami wykluczającymi inne przyczyny agresywnego zachowania w tej grupie wiekowej. W trakcie terapii osób poniżej 18 roku życia konieczne jest staranne monitorowanie:  

• poziomu wyciszenia pacjenta (zmniejszenie zdolności uczenia się i zapamiętywania);
• stężenia prolaktyny (ryzyko zaburzenia dojrzewania płciowego oraz rozwoju fizycznego dzieci);
• masy ciała dziecka. 

Podczas przyjmowania substancji czynnej istnieje ryzyko zmniejszenia stężenia leukocytów, neutrofili i granulocytów w osoczu. W przypadku osób z występującą leukopenią lub neutropenią należy uważnie monitorować pacjenta. Wystąpienie ciężkiej neutropenii jest czynnikiem wymagającym przerwania terapii. 

Rysperydon może być przyjmowany przez pacjentów z upośledzeniem czynności wątroby lub nerek z zachowaniem należytej ostrożności ze względu na ryzyko nasilenia działania substancji czynnej w tej grupie pacjentów. 

Zaprzestanie przyjmowania leku należy rozważyć w przypadku pojawienia się objawów pozapiramidowych. Wystąpienie mimowolnych ruchów mięśni twarzy, języka lub warg zwiększa ryzyko pojawienia się późnych dyskinez. Jednoczesne stosowanie metylofenidatu i rysperydonu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia objawów pozapiramidowych. 

Podczas terapii rysperydonem odnotowano możliwość pogorszenia przebiegu występującej cukrzycy. Lek może zwiększać poziom glukozy w osoczu. Zalecane jest regularne badanie poziomu glukozy w osoczu w trakcie terapii. 

Pacjenci z zaburzeniami krążenia obwodowego (szczególnie choroby zakrzepowo–zatorowej) powinni zachować szczególną ostrożność podczas przyjmowania rysperydonu. 

W trakcie terapii rysperydonem istnieje prawdopodobieństwo wzrostu masy ciała. 

W przypadku jednoczesnego przyjmowania furosemidu i rysperydonu zaobserwowano wzrost ryzyka zgonu w porównaniu do grupy przyjmującej placebo. Mechanizm tego zjawiska nie został do tej pory wyjaśniony, a przed jednoczesnym stosowaniem substancji leczniczych należy starannie rozważyć ryzyko pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. 

Przeciwwymiotne działanie rysperydonu może maskować niektóre schorzenia (zespół Reye'a, niedrożność jelit, rak mózgu), a także przyjęcie zbyt dużej dawki innych leków.

Badania potwierdziły zwiększone ryzyko wystąpienia zdarzeń mózgowo–naczyniowych podczas leczenia rysperydonem. W trakcie terapii odnotowano trzykrotne zwiększenie prawdopodobieństwa udaru. Ryzyko działań niepożądanych było większe w przypadku leczenia otępienia typu mieszanego lub naczyniowego. Leczenie agresywnego zachowania u pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera powinno trwać nie dłużej niż sześć tygodni, a wszelkie objawy związane ze stosowaniem leku powinny zostać natychmiast zgłoszone lekarzowi, który prowadzi leczenie. Przeprowadzone badania potwierdziły również zwiększoną śmiertelność w przypadku osób w podeszłym wieku cierpiących na otępienie umysłowe. Przyczyna zwiększonego ryzyka zgonu nie została jednak wyjaśniona, a badania nie wskazują jak duży wpływ na śmiertelność miały cechy pacjentów. 

Rysperydon, ze względu właściwości antagonistyczne wobec receptorów α zwiększa ryzyko wystąpienia śródoperacyjnego zespołu wiotkiej tęczówki. Blokada receptora α–adrenergicznego jest również przyczyną wystąpienia bolesnego wzwodu prącia. 

W trakcie terapii lekami przeciwpsychotycznymi – do których należy rysperydon – istnieje możliwość pojawienia się objawów złośliwego zespołu neuroleptycznego (wzrost temperatury ciała, utrata przytomności, sztywność mięśni). 

Substancja czynna może zmniejszać zdolność organizmu do obniżania temperatury ciała. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku osób ze skłonnościami do podwyższenia temperatury ciała (wykonujących intensywny wysiłek fizyczny lub przyjmujących inne leki). 

Przed rozpoczęciem leczenia pacjentów cierpiących jednocześnie na chorobę Parkinsona i otępienie z obecnością ciał Lewy'ego należy przeanalizować stosunek korzyści odniesionych z leczenia do prawdopodobieństwa pojawienia się objawów pozapiramidowych lub pogorszenia przebiegu choroby. 

Pożywienie nie wpływa na proces wchłaniania substancji leczniczej.

Spożycie alkoholu podczas terapii rysperydonem może spowodować nadmierne uspokojenie, a także nasilenie działań niepożądanych ze strony ośrodkowego układu nerwowego.

Substancja czynna może negatywnie wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługę maszyn. Rysperydon może spowodować pojawienie się zaburzeń wzroku oraz działania niepożądane związane z ośrodkowym układem nerwowym. Przed podjęciem aktywności wymagających koordynacji i umiejętności manualnych zalecana jest ocena wpływu leku na organizm pacjenta.

Stosowanie rysperydonu w czasie trwania ciąży nie jest zalecane. Niewystarczająca ilość badań oraz dane wskazujące na ryzyko pojawienia się objawów pozapiramidowych oraz zespołu odstawienia u noworodków przemawiają za przerwaniem kuracji rysperydonem.

W niektórych przypadkach u dzieci, których matki w okresie ciąży przyjmowały rysperydon zgłaszano występowanie zaburzeń ciśnienia tętniczego krwi, senności, problemów z oddychaniem, pobudzenia oraz zaburzeń w karmieniu.

Stosowanie leku podczas ciąży jest możliwe jedynie po konsultacji lekarskiej i starannym rozważeniu stosunku korzyści wynikających z przyjmowania leku przez matkę oraz ryzyka pojawienia się działań niepożądanych u dziecka.

Substancja czynna może w niewielkich ilościach przenikać pokarmu matki karmiącej. Przyjmowanie rysperydonu w okresie karmienia piersią jest możliwe jedynie po wcześniejszej analizie ryzyka pojawienia się działań niepożądanych u dziecka.

Rysperydon może zwiększać stężenie prolaktyny podczas terapii. W trakcie leczenia odnotowano przypadki zwiększenia ilości produkowanego pokarmu. 

Rysperydon może powodować wzrost stężenia prolaktyny w ośrodkowym układzie nerwowym. Skutkiem hiperprolaktynemii może być spadek uwalaniania GnRH z podwzgórza, a przez to zmniejszenie stężenia gonadotropiny przysadkowej odpowiadającej za prawidłowe funkcjonowanie gonad.

W przypadku podania rysperydonu w postaci iniekcji domięśniowej istnieje ryzyko wystąpienia:

• częstego obrzęku, kłucia w klatce piersiowej, bólu w miejscu iniekcji, gorączki, osłabienia;
• niezbyt częstego nadmiernego pragnienia, stwardnienia w miejscu iniekcji, złego samopoczucia, zaburzenia chodu, obrzęku twarzy, dreszczy, wzrostu temperatury ciała;
• rzadkiego spadku temperatury ciała, zespołu odstawienia, uczucia dyskomfortu, zmniejszenia temperatury obwodowych części ciała. 

W przypadku przyjęcia zbyt dużej dawki rysperydonu istnieje ryzyko pojawienia się działań niepożądanych związanych z wpływem leku na ośrodkowych układ nerwowy. Podczas przedawkowania istnieje ryzyko wystąpienia nadmiernego uspokojenia, senności, przyspieszenia akcji serca, spadku ciśnienia tętniczego, drgawek mięśniowych oraz wydłużenia odstępu QT.

Po przyjęciu dużej dawki rysperydonu istnieje również prawdopodobieństwo pojawienia się objawów pozapiramidowych (drżeń mięśniowych, zaburzeń chodu, sztywności mięśni).

Mechanizm działania rysperydonu nie został całkowicie wyjaśniony. 
Aktywność przeciwpsychotyczna substancji leczniczej jest głównie związana z antagonizmem wobec receptorów dopaminowych D₂ oraz serotoninowych  5–HT₂.

Blokada receptora dopaminowego D₂ odpowiada za zmniejszenie objawów wytwórczych występujących podczas trwania schorzeń psychicznych. Ograniczenie przekaźnictwa dopaminergicznego powoduje zmniejszenie nasilenia i częstości pojawiających się halucynacji oraz omamów. 

Zahamowanie przekaźnictwa serotoninergicznego (blokada receptora 5–HT_2A) powoduje zmniejszenie częstotliwości i nasilenia objawów negatywnych (depresja, utrata motywacji, przygnębienie).

Rysperydon wykazuje mniejsze ryzyko pojawienia się objawów pozapiramidowych w porównaniu do klasycznych neuroleptyków. Ograniczenie częstości zaburzeń pozapiramidowych jest związane z aktywnością wobec receptorów serotoninergicznych oraz z szybką dysocjacją cząsteczki rysperydonu podczas połączenia z receptorem D₂.

Substancja czynna jest również antagonistą receptorów α₁ i α₂ adrenergicznych oraz receptora histaminowego H₁. Dokładny wpływ aktywności leku wobec receptorów innych niż dopaminowe lub serotoninowe nie jest znany. 

Rysperydon dobrze wchłania się po podaniu doustnym. 
Maksymalne stężenie w osoczu występuje około 2 godziny od podania doustnego. Stan stacjonarny zostaje ustanowiony zwykle po upływie dnia od rozpoczęcia terapii. Pokarm nie wpływa na proces wchłaniania substancji leczniczej. 

Uwalnianie rysperydonu po iniekcji domięśniowej polega na  uwolnieniu niewielkiej ilości substancji czynnej natychmiast po wstrzyknięciu. Następnie przez okres trzech tygodni zalecane jest stosowanie rysperydonu doustnie ze względu na zahamowanie uwalniania leku. Działanie leku rozpoczyna się po upływie trzech tygodni i trwa do siódmego tygodnia po iniekcji. 

Rysperydon w osoczu występuje w postaci połączonej z albuminami oraz α1–kwaśną glikoproteiną (na poziomie około 90%), z kolei czynny metabolit rysperydonu,  9–hydroksyrysperydon łączy się białkami w mniejszym stopniu (około 77%). 

W metabolizm cząsteczki rysperydonu zaangażowana jest podjednostka CYP2D6 cytochromu p450. W procesie hydroksylacji leku powstaje aktywna farmakologicznie cząsteczka  9–hydroksyrysperydonu. Proces przekształcenia rysperydonu do aktywnego metabolitu jest zależny od zmienności osobniczej i w przypadku osób należących do grupy szybkich metabolizerów leków przebiega on wydajniej. 

W mniejszym stopniu rysperydon ulega również reakcji N–dealkilacji.

Proces eliminacji rysperydonu polega na wydaleniu leku z moczem (około 70% podanej dawki) oraz z kałem (około 14%). Większą część wydalonej dawki stanowi rysperydon oraz jego aktywna pochodna (od 35% do 45% dawki), pozostała część to nieaktywne farmakologicznie metabolity.