Leiszmanioza – postaci, objawy i leczenie

Leiszmanioza – co to jest? 

Leiszmanioza to pasożytnicza choroba tropikalna powodowana przez pierwotniaki z gatunku Leishmania. Wektorami przenoszącymi patogen są moskity z rodzaju Phlebotomus lub Lutzomyia (popularnie nazywane „muszką piaskową”). 

Choroba szerzy się drogą krwiopochodną – najczęściej przez ukłucie owada bądź rozgniecenie go i wtarcie w ranę – dochodzi wówczas do kontaktu krwi człowieka z zawartością przewodu pokarmowego muszki. Inne możliwe drogi przenoszenia to: przetoczenia krwi (zwłaszcza w krajach rozwijających się), używanie zainfekowanego sprzętu medycznego, stosowanie tych samych strzykawek przez kilka osób. 

Rezerwuarem pierwotniaka są ssaki – ludzie, psy, gryzonie, leniwce, konie, małpy. Należy pamiętać, że choroba przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, a osoby, u których rozwiną się objawy, zarażają również poprzez kontakt seksualny lub w czasie ciąży – z matki na dziecko (tzw. leiszmanioza wrodzona). Większe ryzyko zachorowania obserwuje się u osób z obniżoną odpornością – starsi, dzieci, chorujący przewlekle, osoby zakażone HIV. 

Postaci i objawy leiszmaniozy 

Wyróżnia się trzy główne postaci tej choroby. 

• Postać skórna (inne nazwy: owrzodzenie z Aleppo, biały trąd) 

Jest to najczęstsza forma leiszmaniozy. Objawia się początkowo niewielkimi, bezbolesnymi, czerwonymi, około 2-centymetrowymi grudkami. Zmiany te mogą się różnić od siebie, co porównywane jest do zakażenia trądem. Występują najczęściej na twarzy, szyi, łydkach, ramionach i rękach. Następnie, zazwyczaj po kilku tygodniach, następuje ich owrzodzenie – w centrum grudki powstaje otwarta rana, odgraniczona wyniosłymi brzegami. Gojenie się postaci skórnej trwa kilka miesięcy, pozostawiając szpecącą bliznę. W zależności od gatunku pierwotniaka, a także w dużej mierze od kondycji układu odpornościowego zarażonej osoby, owrzodzenia mogą występować pojedynczo, mnogo lub nawracać (zwłaszcza u osób zakażonych wirusem HIV). 

• Postać skórno-śluzówkowa  

Początek tej postaci przebiega podobnie do postaci skórnej – występują mnogie, niewielkie owrzodzenia. Po ich ustąpieniu (nawet kilka lat po) pojawiają się bolesne, wrzodziejące zmiany na śluzówkach w obrębie górnych dróg oddechowych – jamie nosowej, jamie ustnej i gardle. Powodują miejscowe naciekanie tkanek otaczających, prowadząc do ich destrukcji – może to skutkować trwałym kalectwem, a co za tym idzie, problemami w spożywaniu pokarmów oraz oddychaniu. Często pierwszym objawem tej postaci jest krwawienie z nosa na skutek uszkodzenia przegrody nosowej. Zmiany w obrębie nosa w literaturze anglosaskiej określane są jako „nos wielbłąda” lub „dziób papugi”. 

• Postać narządowa, inaczej trzewna (inne nazwy: kala-azar (tłum. czarna gorączka), gorączka dum-dum) 

Jest to zdecydowanie najgroźniejsza forma leiszmaniozy. W przeciwieństwie do postaci skórnej oraz skórno-śluzówkowej, ma charakter uogólniony. Rozpoczyna się długotrwałą gorączką powyżej 40°C, której może towarzyszyć biegunka. Następuje osłabienie oraz wyniszczenie organizmu, spadek masy ciała, powiększenie wątroby, śledziony i węzłów chłonnych oraz zagrażająca życiu niedokrwistość. Cechą charakterystyczną jest hiperpigmentacja (ściemnienie) skóry. Kolejne objawy są powikłaniem wyżej wymienionych zmian i nie są charakterystyczne. Śmiertelność nieleczonej postaci trzewnej leiszmaniozy w ciągu 2 lat jest bardzo wysoka (około 95%). Najczęściej chory umiera z powodu wtórnych infekcji bakteryjnych na skutek obniżenia odporności organizmu. 

Gdzie występuje leiszmanioza? 

Leiszmanioza występuje w krajach o klimacie tropikalnym oraz subtropikalnym (naturalne środowisko muszek piaskowych). Według danych WHO odnotowuje się rocznie około 1 mln nowych zachorowań na postać skórną i około 300 tys. na postać trzewną. Szacuje się, że obecnie zarażonych jest około 12 mln ludzi na świecie.  

Zasięg choroby obejmuje pięć kontynentów: Afrykę, Azję, Europę (kraje basenu Morza Śródziemnego) oraz Północną (zwłaszcza region Ameryki Środkowej) i Południową Amerykę, z czego ponad dwie trzecie nowych zachorowań postaci skórnej obserwuje się w sześciu krajach: Afganistanie, Algierii, Brazylii, Kolumbii, Iranie i Syrii, natomiast ponad 90% nowych przypadków postaci trzewnej notuje się w Bangladeszu, Brazylii, Etiopii, Indiach, Sudanie Południowym oraz Sudanie. Prawie 90% przypadków postaci skórno-śluzówkowej występuje w Boliwii, Brazylii i Peru.

Rozpoznanie leiszmaniozy 

Kolejnymi krokami są badania serologiczne oznaczające przeciwciała skierowanie przeciwko pierwotniakowi Leishmania oraz badania genetyczne w celu wykrycia danego gatunku. W badaniach laboratoryjnych można zaobserwować spadek leukocytów, parametry charakterystyczne dla niedokrwistości małe stężenie albuminy oraz hipergammaglobulinemię. Kluczowe pozostają jednak wywiad lekarski (informacja o przebywaniu na terenach występowania choroby) oraz objawy kliniczne. 

Leczenie leiszmaniozy 

Leczenie postaci skórnej ogranicza się do miejscowych zabiegów chirurgicznych, krioterapii oraz oczyszczania i stosowania jałowych opatrunków w celu uniknięcia nadkażeń bakteryjnych. Natomiast postać trzewna wymaga podania leków. Leczenie jest długotrwałe, a jego skuteczność wysoka. Ze względu na dużą liczbę gatunków pierwotniaków z rodzaju Leishmania terapia dobierana jest indywidualnie, w Polsce jej prowadzeniem zajmują się instytuty chorób zakaźnych oraz chorób tropikalnych. Nieskuteczne leczenie oraz zarażenie się innym gatunkiem może powodować nawroty choroby. 

Zapobieganie leiszmaniozie 

Istotną rolę w zapobieganiu zachorowaniu odgrywa ochrona przed ukąszeniem moskita podczas przebywania w krajach, w których występuje choroba. Do podstawowych zasad należą: stosowanie moskitier oraz siatek ochronnych w pomieszczeniach i namiotach, używanie środków chemicznych odstraszających owady, a także noszenie odzieży zakrywającej jak największą część ciała.