Przestęp biały — homeopatyczna Bryonia

Przestęp biały (łac. Bryonia alba, ang. Bryony), w przeszłości nazywany Vitis alba, przestęp pospolity lub biała macica - to bylina o charakterystycznym wyglądzie, której pędy mogą osiągać długość do 4 metrów. Roślina pochodzi z rodziny dyniowatych – Cucurbitaceae. Przestęp występuje głównie w regionach o umiarkowanym i ciepłym klimacie, szczególnie w rejonach śródziemnomorskich. Jest szeroko rozpowszechniony w Europie, zwłaszcza w południowej i środkowej części kontynentu. Można go również spotkać w Azji Zachodniej i Środkowej. W naturalnym środowisku, przestęp preferuje tereny suche, nasłonecznione i piaszczyste, takie jak zbocza, skarpy, rowy, miedze, zarośla oraz nieużytki. Często można go spotkać przy brzegach lasów, na obrzeżach łąk, na skarpach przydrożnych oraz wzdłuż zarośli i krzewów.

Roślina ta ma zdolność wykształcenia pnącza, dzięki któremu potrafi się wspinać na drzewa i inne rośliny, wykorzystując wąsy korzeniowe do przyczepiania się. Liście przestępu są duże, trójklapowe i umieszczone na długich ogonkach. Są zielone i mają zwykle długość od 5 do 10 centymetrów. Białe i żółte kwiaty zebrane w baldachogrona pojawiają się od lipca do sierpnia. Przestęp wytwarza kuliste lub owalne czarne jagody. 

Surowcem zielarskim jest korzeń przestępu – Bryoniae radix, który powinien być odpowiednio wysuszony przed stosowaniem.

Informacja o leczniczym zastosowaniu korzenia przestępu pochodzi już z 1643 roku z Farmakopei Bordeaux, a w 1817 roku korzeń przestępu białego znalazł się w Farmakopei Królestwa Polskiego. Stosowano go jako środek przeczyszczający i rozgrzewający miejscowo - w manii, chorobach reumatycznych, guzach stawowych i puchlinie wodnej.

W przeszłości, według przekazów medycyny ludowej zielarze wykorzystywali bardzo niewielkie ilości korzenia przestępu, które były ostrożnie przygotowywane, by minimalizować ryzyko toksyczności. Tak przygotowane formy były rozcieńczone i stosowane tylko przez wykwalifikowanych znachorów lub lekarzy w leczeniu zaparć, dny moczanowej oraz zaburzeń miesiączkowania. Według zielarzy przyspieszał zrastanie kości, leczył raka i wrzody. medycy Średniowiecza i Renesansu zalecali przestęp na wzdęcia, padaczkę, duszności i paraliż. 

Przestęp biały, (łac. Bryonia alba) dobrze znany w folklorze, był związany z negatywnymi właściwościami, zwłaszcza w kontekście czarnej magii i szkodzenia ludziom oraz zwierzętom hodowlanym. W niektórych regionach Polski, nazwa tej rośliny wywodziła się od „przestąpienia bożego przykazania”, co miało związek z grzechem i uznaniem go za roślinę o negatywnym wpływie. W przeszłości, przestęp biały był kojarzony z diabłem lub innymi mocami nieczystymi, co przyczyniło się do tworzenia przekonań, że był hodowany głównie przez czarownice. Wierzono, że podlewanie rośliny krowim mlekiem podnosiło jej magiczną moc. Jednocześnie w folklorze przestęp biały miał przypisywane także pozytywne właściwości. Twierdzono, że jeśli znalazł się w rękach porządnego człowieka, może chronić przed czarami, zapobiegać uderzeniu pioruna, a nawet wspomagać gojenie ran, łagodzić ból głowy i zębów.

Współcześnie bryonia alba jest wykorzystywana w lekach homeopatycznych. Ma zastosowanie w bardzo wielu dolegliwościach związanych z błonami śluzowymi górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, bólami stawów, gorączce i stanach zapalnych piersi, np. podczas laktacji.

Do głównych związków chemicznych odpowiedzialnych za działanie farmakologiczne wyciągów z przestępu należą kukurbitacyny takie jak brionina oraz alkaloid - brionidyna . Ponadto, korzeń przestępu jest również źródłem fitosteroli, kwasów tłuszczowych głownie kwasu palmitynowego linolowego i oleinowego. Roślina wytwarza również olejek eteryczny, który wpływa na jej smak oraz zapach.

Substancje czynne, takie jak kukurbitacyny oraz alkaloidy pobudzają perystaltykę jelit i zwiększają wydzielanie soków trawiennych. Dzięki temu przyspieszają proces trawienia i wywołują przeczyszczenie, co może być pomocne w przypadku zaparć. Oba związki mogą również wywoływać wymioty co mogło mieć znaczenie w leczeniu zatruć.
Warto wspomnieć, że kukurbitacyny występujące w przestępie wykazują właściwości cytotoksyczne, czyli hamują wzrost komórek nowotworowych. Ta właściwość przyciągnęła uwagę naukowców jako potencjalny środek przeciwnowotworowy. Terapie oparte na kukurbitacynach są obecnie badane i nie są stosowane w leczeniu nowotworów.

W niektórych źródłach, dotyczących śródziemnomorskiej medycyny ludowej, można spotkać się z informacją o wykorzystaniu korzenia przestępu do produkcji nalewek oraz tzw. wody przestępowej.

Tradycyjnie, nalewkę z przestępu przygotowuje się poprzez macerację świeżego korzenia przestępu w alkoholu, co pozwala na wydobycie aktywnych składników rośliny. 

W Polsce można spotkać wiele preparatów homeopatycznych, które zawierają wyciągi z przestępu. Dawkowanie tego rodzaju preparatów powinno być zgodne z zaleceniami lekarza homeopaty lub informacjami zawartymi w ulotce leku.

Stosowanie zbyt wysokich dawek korzenia przestępu może spowodować występowanie biegunek lub wymiotów prowadzących do odwodnienia. Ponadto, mogą również występować alergie i podrażnienia skóry. Działanie przestępu nie jest również obojętne dla funkcjonowania nerek i wątroby, w przypadku zatrucia może dojść do uszkodzenia tych organów.