Storczyk samiczy — roślinna pielęgnacja

Surowiec storczyka samiczego polecany jest w przypadku schorzeń układu pokarmowego – stanów zapalnych, niestrawności oraz biegunki. Roślina może być również stosowana przy zapaleniu oskrzeli i gardła, zapaleniu pęcherza, zaburzeniach erekcji, zaburzeniach menstruacji, obniżeniu odporności, wzmożonym napięciu nerwowym oraz braku energii. W zastosowaniu zewnętrznym roślina polecana jest w przypadku trudno gojących się ran, ropni, trądziku i stanów zapalnych skóry, a także do łagodzenia suchości skóry.

Storczyk samiczy obecny był w tradycyjnej medycynie ludowej od wielu lat. Roślina służyła do leczenia gruźlicy, zapalenia gruczołu krokowego, dolegliwości ginekologicznych oraz chorób układu pokarmowego. W starożytności równie chętnie korzystano z jej prozdrowotnych właściwości. W zależności od regionu występowania storczyk miał unikatowe zastosowanie – w Szkocji służył do leczenia schorzeń wieku dziecięcego, w Iraku łagodził dolegliwości związane z biegunką, a w Indiach wykorzystywano go w przypadku dny moczanowej oraz hemoroidów. Bulwa storczyka znalazła również zastosowanie w weterynarii w przypadku czerwonki oraz biegunki. Z bulw storczyków przyrządzano dawniej napoje, np. bliskowschodni sahlab (bulwy storczyka, miód, cynamon i mleko), oraz dodawano je do chleba.

Storczyk samiczy (łac. Orchis morio), zwany również samczym oraz wąskolistnym, jest rośliną wieloletnią, która należy do rodziny storczykowatych. Naturalnie występuje na terenie Europy, Afryki Północnej (Algieria, Maroko) oraz Azji Zachodniej (Turcja, Cypr, Liban, Iran, Syria). W dzikiej przyrodzie występuje jednak coraz rzadziej. W Polsce liczba stanowisk storczyka zmalała z 300 do 60, a najwyżej położone znajduje się na 1100 m n.p.m. w Hali Śmietanowej Beskidu Żywieckiego. Rośnie na leśnych polanach, słonecznych łąkach, w suchych zaroślach oraz jasnych lasach. Preferuje stanowiska suche lub średnio wilgotne o silnym nasłonecznieniu. W Polsce storczyk samiczy podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Storczyk jest niewysoką rośliną zielną osiągającą około 50 cm wysokości. Charakteryzuje się prostą, smukłą, zielono-czerwoną łodygą, która wyrasta z niepodzielnej, jajowatej bulwy. Szeroko lancetowate, nakrapiane liście tworzą okalającą różyczkę u podstawy łodygi. Kwiatostan przybiera postać luźnego kłosa o wysokości około 10 cm i składa się z drobnych, nieregularnych, różowofioletowych kwiatów o atrakcyjnym wyglądzie i przyjemnym zapachu. Owocami storczyka sią rozdęte torebki o długości 1,5 cm. Okres kwitnienia rośliny trwa od kwietnia do czerwca.

Surowiec wykorzystywany w zielarstwie stanowi bulwa storczyka. Bulwa storczyka znana jest bardziej pod nazwą Tuber Salep (bulwa salepu), rzadziej jako radix Orchidis. Zbiory odbywają się pod koniec kwitnienia rośliny, na przełomie czerwca i lipca. Po wykopaniu i dokładnym oczyszczeniu bulwy poddawane są suszeniu na świeżym powietrzu. Po wysuszeniu gotowy surowiec charakteryzuje się żółtawym zabarwieniem.

Dzięki swojej popularności oraz szerokiemu zastosowaniu bulwa storczyka samiczego została dokładnie przebadana. Nie udało się do końca odkryć mechanizmu działania rośliny, jednak jej skład chemiczny został dobrze poznany. Korzeń storczyka jest bogaty w substancje śluzowe, polisacharydy, skrobię, sole mineralne, glikozydy, goryczki, pektyny, związki białkowe, olejki eteryczne, mannan.

Surowiec pozyskiwany ze storczyka charakteryzuje się działaniem tonizującym, przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym, ściągającym, przeciwbiegunkowym oraz powlekającym. Ponadto łagodzi objawy przerostu prostaty oraz zwiększa odporność.

Storczyk samiczy nie jest rośliną trującą. Przeciętnie zawiera 5% białek, 48% śluzu, 27% skrobi, 2% soli mineralnych i 1% cukru.

Korzeń storczyka samiczego w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, zapalenia pęcherza oraz zapalenia oskrzeli może być stosowany w postaci specjalnej mikstury, w kuchni tureckiej popularnie znanej jako salep – jest to sproszkowana bulwa storczyka samiczego wymieszana z mlekiem lub świeżo wyciskanym sokiem owocowym z dodatkiem miodu. Suszony korzeń po wymieszaniu z mlekiem lub sokiem należy podgrzewać, cały czas mieszając, aż do uzyskania konsystencji gęstej galaretki.

Popularny jest również napar z rośliny – 1 łyżeczkę suszonych korzeni należy zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić na 20 minut. Następnie spożywać jeszcze ciepły napar w ilości 1 szklanki dziennie. Bulwa storczyka może być również stosowana w postaci nalewki (w szczególności w przypadku leczenia zaburzeń erekcji u mężczyzn) – 2 łyżki suszonego surowca oraz pół chleba żytniego należy zmiażdżyć i zalać 0,5 l alkoholu koniakowego 75%. Pozostawić w zacienionym miejscu na 2 miesiące, przefiltrować i ponownie odstawić na 2 miesiące. Spożywać 1 łyżeczkę nalewki rozcieńczoną niewielką ilością wody, 2 razy dziennie przed posiłkiem, rano i wieczorem. W celu leczenia trudno gojących się ran, ropni oraz obrzęków zalecane jest stosowanie okładów z wywaru z korzenia.

Bulwa storczyka samiczego jest bogata w substancje śluzowe, które wykazują działanie powlekające. I choć roślina jest chętnie stosowana, to właśnie ze względu na tę właściwość może również powodować niekorzystne interakcje. Działanie powlekające w przewodzie pokarmowym utrudnia wchłanianie innych leków przyjmowanych drogą doustną, opóźniając ich działanie oraz zmniejszając ich skuteczność. W celu uniknięcia tej interakcji należy zachować odstęp co najmniej 2 godzin pomiędzy stosowaniem storczyka oraz innych leków.

Spożycie zbyt dużej ilości preparatów zawierających bulwę storczyka samiczego może prowadzić do nadmiernego pobudzenia seksualnego.