Mangostan właściwy — na cukrzycę, menopauzę i reumatyzm

Mangostan właściwy (łac. Garcinia mangostana, ang. mangosteen) jest drzewem pochodzącym z rodziny kluzjowatych – Clusiacaceae. Drzewo (nazywane inaczej garcynią) występuje głownie na terenie Azji Południowej, Indii, Australii oraz Indonezji. Mangostan wywodzi się najprawdopodobniej z wysp należących do Archipelagu Malajskiego, ale jego uprawy są zlokalizowane głównie na terenie Azji.

Mangostan jest wysokim, wiecznie zielonym drzewem, osiągającym nawet 25 metrów wysokości. Zielone, eliptyczne liście są ułożone na pędach nakrzyżlegle. Kwiaty występują w niewielkich skupiskach i najczęściej są zlokalizowane na szczytach pędów. Korona jest zwykle koloru lekko czerwonego, wpadającego w odcienie zieleni. Wewnątrz kielicha płatki korony przybierają żółtą barwę. Owoc stanowi jagoda niewielkich rozmiarów, zawierająca kilka nasion. Jej miąższ jest bardzo smaczny i orzeźwiający, a w smaku przypomina owoce moreli lub brzoskwini.

Surowcem zielarskim jest owoc mangostanu – Garciniae mangostanae fructus.

Owoce mangostanu pełnią w medycynie europejskiej funkcję wspomagającą. Są dobrym źródłem białka, witamin z grupy B oraz błonnika pokarmowego. Współcześnie mangostan jest wykorzystywany jako suplement, który wspomaga leczenie niektórych jednostek chorobowych. W praktyce można spotkać się ze stosowaniem ekstraktów z mangostanu w kuracji cukrzycy, menopauzy, schorzeń reumatycznych oraz nadciśnienia tętniczego.

W medycynie azjatyckiej owoce mangostanu są od wieków stosowane jako środki łagodzące zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Ponadto sproszkowane owoce wykorzystywano jako środki do stosowania zewnętrznego w leczeniu drobnych ran. Na początku XXI wieku ekstrakty z mangostanu zyskały popularność jako środki wspomagające odchudzanie.

Owoce mangostanu są chętnie przerabiane na różnego rodzaju produkty spożywcze. Na kontynencie azjatyckim szczególnie popularne są dżemy i soki z mangostanu. Oprócz owoców w przemyśle spożywczym wykorzystywany jest również olej otrzymywany z nasion. Ponadto drewno mangostanu jest cenionym przez rzeźbiarzy surowcem, który często służy do wyrobu mebli.

Legenda krążąca wśród mieszkańców Azji wyjaśnia doskonały smak owoców mangostanu. Według niej sam Budda, przechadzając się po lesie tropikalnym, natknął się na ogromne drzewo. Po krótkiej chwili zauważył zwisające z gałęzi niewielkie brunatnozielone owoce. Był on tak zaskoczony i zachwycony ich smakiem, że postanowił podzielić się z mieszkańcami leżącej nieopodal wioski niezwykłym darem dżungli. Od tamtej pory owoc mangostanu ma dla wielu Azjatów znaczenie religijne i jest wyróżniany spośród innych owoców i warzyw znajdujących się w ich diecie.

Owoce mangostanu są dobrym źródłem błonnika pokarmowego, cukrów prostych, koenzymu Q₁₀ oraz witamin z grupy B. Do grupy substancji czynnych występujących w ekstraktach zaliczamy przede wszystkim związki o charakterze polifenoli – głównie flawonoidy. Poza flawonoidami owoc mangostanu zawiera znaczne ilości ksantonów – związków o działaniu antyoksydacyjnym, które w zależności od modyfikacji występujących w ich cząsteczce mogą charakteryzować się dodatkowymi działaniami na organizm. Do najważniejszych ksantonów zidentyfikowanych w ekstraktach należą: α-mangostyna, β-mangostyna, γ-mangostyna oraz garcinon A, B, C, D, i E. Wśród innych związków fenolowych wyodrębniono również pochodne katechin i epikatechiny. Oprócz wyżej wymienionych substancji czynnych w składzie owoców występuje również β-karoten oraz związki należące do grupy antocyjanów.

Za działanie farmakologiczne ekstraktów z owoców mangostanu odpowiadają przede wszystkim związki o charakterze antyoksydacyjnym takie jak ksantony oraz flawonoidy.

Ksantony w zależności od rodzaju modyfikacji cząsteczki mogą wykazywać działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz przeciwnowotworowe. Efekt cytotoksyczny jest związany z wywoływaniem apoptozy komórek nowotworowych, choć nie bez znaczenia jest również działanie antyoksydacyjne, które pozwala na usuwanie reaktywnych form tlenu, stanowiących jedną z przyczyn powstawania chorób nowotworowych. Badania in vitro oraz testy na zwierzętach potwierdziły cytotoksyczne działanie α-mangostyny oraz garcinonu E, który wykazywał kilkukrotnie silniejsze działanie przeciwnowotworowe niż leki stosowane współcześnie. Należy jednak pamiętać, że testy przeprowadzone na komórkach nowotworowych lub nawet na organizmach zwierzęcych mogą nie mieć bezpośredniego przełożenia na człowieka. Ksantony mają niezaprzeczalnie ogromny potencjał przeciwnowotworowy, jednak w tej chwili brakuje dowodów naukowych na to, by mogły być bezpiecznie stosowane u ludzi cierpiących na choroby nowotworowe.

Badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują, że wyciągi z mangostanu mogą obniżać poziom cholesterolu LDL oraz trójglicerydów podczas suplementacji. Inne testy, przeprowadzone już na ludziach, wskazują, że owoce mangostanu mogą działać immunomodulująco. Ekstrakty z owoców były w stanie obniżyć poziom białka C-reaktywnego oraz zwiększyć stężenie interleukiny 1α i 1β w osoczu.

Tak jak wspomniano, niektóre ksantony mogą charakteryzować się dodatkowym działaniem na organizm człowieka, np. α-mangostyna może działać przeciwgrzybiczo i przeciwbakteryjnie wobec bakterii Helicobacter pylori oraz Staphylococcus aureus. Działanie przeciwgrzybicze jest związane z aktywnością wyciągów wobec Fusarium oxysporum oraz Candida albicans. Z kolei γ-mangostyna ze względu na swoje silne działanie przeciwzapalne może być stosowana pomocniczo w leczeniu stwardnienia rozsianego oraz chorób o podłożu reumatycznym.

Owoce mangostanu można spożywać na surowo, wiele osób wskazuje, że są to jedne z najsmaczniejszych jagód, które swoim zapachem i smakiem mogą nieco przypominać mieszankę owoców cytrusowych oraz ananasów.

Poza spożywaniem samych owoców istnieje również możliwość suplementacji suchych wyciągów z tego surowca. Ekstrakty z owoców mangostanu są składnikiem suplementów diety, które należy przyjmować zgodnie z zaleceniami producenta. Określone preparaty mogą różnić się od siebie jakością i zawartością, dlatego podczas wybierania konkretnego preparatu warto kierować się jego standaryzacją.

Większość producentów suplementów zaleca stosowanie jednej kapsułki 1-2 razy na dobę.

Owoce mangostanu są stosunkowo bezpiecznymi surowcami roślinnymi. Należy jednak pamiętać, że jak w przypadku każdej rośliny mangostan również może spowodować wystąpienie reakcji alergicznych. Ponadto ze względu na zawartość błonnika u niektórych osób spożywanie dużych ilości owoców mangostanu może objawiać się wystąpieniem zaburzeń żołądkowo-jelitowych.