Brodaczka właściwa — dla zdrowych, białych zębów

Brodaczka właściwa stanowi źródło cenionego na całym świecie surowca (plechy Thallus Usneae) o wielokierunkowym wpływie na organizm ludzki. Była wykorzystywana m.in. w tradycyjnej medycynie Chin już 100 lat p.n.e. Na ten czas datuje się pierwsze wzmianki o mieszance przeciwdrobnoustrojowej Song Lo, zawierającej brodaczkę. Porost stosowali również starożytni lekarze greccy i rzymscy, a z czasem zaczęto go wykorzystywać w amerykańskiej medycynie ludowej. Plecha Usnea barbata służyła do wytwarzania naparu, który podawano wewnętrznie w wielu schorzeniach, jako środek chłodzący i osuszający organizm (Medycyna Wschodu). Receptury z porostem nanoszono także zewnętrznie np. na trudno gojące się rany, podrażnienia skórne, miejsca po ukąszeniach węży i owadów. Czasami kruszono plechę porostu i w ten sposób aplikowano go na rany. Brodaczka miała wyciągać ropę ze zranienia i przyspieszać tworzenie strupów. Napary i odwary z plechy Usnea barbata stosowano w razie kaszlu, ze względu na jej właściwości wykrztuśne. Surowymi ekstraktami z plechy leczono gruźlicę, krztusiec, zapalenie oskrzeli i płuc. Brodaczkę podawano także w razie gorączki i przeziębienia. Naparami płukano obolałe i zapalone gardło. Porost ordynowano osobom chorym na malarię. Usnea barbata działa detoksykująco na wątrobę i wspomaga procesy odtruwania organizmu. Hipokrates zalecał napary z plechy brodaczki właściwej do przemywania zainfekowanych miejsc intymnych i przy chorobach macicy. Porost przyspiesza leczenie zakażeń pochwy i dróg moczowych. Ze względu na zawartość związków gorzkich, surowiec działa pobudzająco na produkcję śliny i soków trawiennych. Przynosi ulgę w razie niestrawności, a podany przed posiłkiem wzmaga apetyt. Brodaczka wspomaga przemianę materii i ułatwia odchudzanie. Usnea barbata została opisana w amerykańskim Homeopathic Pharmacopoeia, jako środek nadający się do leczenia bólu głowy oraz w razie wystąpienia udaru słonecznego. 

Antyseptyczne właściwości brodaczki wykorzystuje się w kosmetyce. Ekstrakt z plechy brodaczki właściwej wchodzi w skład wielu produktów, również środków higieny osobistej. Działa antybakteryjnie i przeciwzapalnie, przez co hamuje wzrost płytki nazębnej. Znajdziemy go m.in. w pastach do zębów oraz w płukankach do jamy ustnej. Jest składnikiem naturalnych antyperspirantów i dezodorantów ponieważ zwalcza bakterie, a jednocześnie nie naruszając delikatnej mikroflory skóry. Zapobiega przykremu zapachowi potu. Usnea barbata jest dodawana do kremów jako filtr przeciwsłoneczny, ma właściwości antyrodnikowe i pochłaniające promienie UV. Kosmetyki z ekstraktem brodaczkowym sprawdzą się do pielęgnacji cery łojotokowej oraz w płukankach do przetłuszczającej się skóry głowy. Porost poprawia stan cery trądzikowej. Udowodniono jego skuteczność wobec popularnych patogenów skóry (Propionibacterium Acnes, Corynebacteria i Malassezia furfur). Napar z Usnea barbata dodany do miski z wodą wspomaga leczenie grzybicy stóp.

Plechę brodaczki właściwej można zbierać jedynie z drzew przeznaczonych do wycięcia. Zbiory powinny odbywać się w bezdeszczowym dniu. Surowiec należy wysuszyć w temperaturze 20- 35 stopni C, a następnie przechowywać w płóciennych woreczkach.

Brodaczka właściwa Usnea barbata to porost, czyli organizm symbiotyczny powstały przez połączenie grzyba, sinicy i glonu. Jest gatunkiem borealno - reglowym. Występuje w lasach na terenach o częstych opadach deszczu, mglistych. Jest szeroko rozpowszechniona m.in. na obszarze Alp. W Polsce jest gatunkiem ściśle chronionym. Jej obecność odnotowano m.in. na obszarze Tatr oraz w Puszczy Białowieskiej. Zasięg występowania porostu systematycznie się zmniejsza ze względu na rosnące zanieczyszczenie powietrza. Duże skupiska Usnea barbata można odnaleźć w krajach skandynawskich i w Kanadzie. Najczęściej spotka się ją na gałęziach drzew rodzaju Picea.

Fruktoziarnista plecha brodaczki właściwej wiotko zwisa z drzew, tworząc rozgałęzioną strukturę przypominającą brodę. Ma zielonkawy bądź zielonkawo-srebrzysty kolor i długość mieszczącą się w zakresie 25 cm do 40 cm (maksymalnie 60 cm). Rozgałęzienia w centralnym obszarze plechy określane są jako dychotomiczno-izotomiczne. Mają różną grubość, a w przekroju uwidacznia się ich kanciasty kształt. Rozgałęzienia brzegowe są anizotomiczno-dychotomiczne. Na rozgałęzieniach w głównej części plechy widoczne są nieregularne segmenty z pierścieniowymi pęknięciami. Rozgałęzienia mogą posiadać brodawkowate guzki lub widoczne włókienka. Punktowate soralia porostu występują pojedynczo lub obficie. Soredia wyrastają licznie na gałązkach. Rdzeń plechy tworzony jest przez białe nitki, o strukturze luźnej do gęstego. Brodaczka to porost, który rozmnaża się wegetatywnie przez fragmentację plechy. Możliwe jest również rozmnażanie bezpłciowe za pomocą soredii lub płciowe przez ascogonium i spermatogonium.

W języku angielskim porost określany jest jako Old Man's Beard (broda starca).

Plecha brodaczki właściwej zawiera substancje określane jako kwasy porostowe. Do najważniejszych należy kwas usninowy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Z surowca wyizolowano takie związki porostowe jak atnaoryna, chloroatranoryna i kwas norstictynowy. Za aktywność biologiczną surowca odpowiadają również substancje z grupy polifenoli, depsydy,depidony i benzofurany. Usnea barbata jest bogata w polisacharydy (m.in. licheninę), lipidy i kwasy tłuszczowe, barwniki z grupy karotenoidów, pochodne floroglucyny i poliketydy.

Brodaczka właściwa zawiera związki o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym. W jednym z doświadczeń zbadano wpływ porostu na wybrane bakterie Gram(+): Bacillus subtilis, Entero-coccus faecalis, Micrococcus viradans i Staphylococcus aureus oraz Gram(-): Citrobacter freundii, Enterobacter cloaceae, Escherichia coli, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa i Serratia marcescens. Wyniki doświadczenia wskazują zasadność stosowania brodaczki właściwej w leczeniu ran i łagodzeniu infekcji skórnych.

Potwierdzono aktywność przeciwutleniającą oraz właściwości cytotoksyczne brodaczki właściwej. 

Ekstrakty pozyskane z brodaczki właściwej wykazują aktywność przeciwnowotworową, która wynika z wpływu substancji czynnych porostu na równowagę oksydacyjną komórek. . 

Przeprowadzono eksperyment, opisujący przydatność nowoczesnej formy podania leku -bioadhezyjnych folii doustnych (skrót F-UBO) zawierających ekstrakt z brodaczki właściwej w oleju rzepakowym. Miejscowe podanie folii zawierającej ekstrakt olejowy z brodaczki na błonę śluzową jamy ustnej umożliwiało uwalnianie ekstraktu przez czas ok. 86 minut. Uzyskane wyniki potwierdziły, ze F-UBO  mogą w przyszłości zostać wykorzystane w terapii infekcji jamy ustnej oraz jako leczenie wspomagające nowotworów jamy ustnej. Działanie cytotoksyczne brodaczki polegało na wywoływaniu stresu oksydacyjnego w obrębie komórek rakowych, blokowaniu ich cyku komórkowego oraz zmniejszeniu produkcji materiału genetycznego.

Brodaczka właściwa nie powinna być stosowana przez kobiety ciężarne oraz karmiące piersią.

Nie należy suplementować brodaczki właściwej w razie problemów z wątrobą. Substancje czynne zawarte w plesze porostu mogą wywołać efekt hepatotoksyczny.

Dzienna ilość sproszkowanej plechy brodaczki właściwej powinna nie przekraczać ilości 6-9 gramów (ok. 60- 120mg kwasu usninowego).

Przykładowe receptury z wykorzystaniem brodaczki właściwej:

• nalewka brodaczkowa: wykonuje się w proporcji 1:3 z wykorzystaniem alkoholu 50% o temperaturze 40- 50 stopni C; plechę brodaczki (świeżą lub suszoną) zalewamy alkoholem i odstawiamy na okres 30 dni; od czasu do czasu należy wstrząsnąć naczyniem; gotową nalewkę przecedzamy; zwyczajowe dawkowanie: pół łyżeczki nalewki 3 razy w ciągu dnia; po rozcieńczeniu w wodzie do stosowania zewnętrznego (nacieranie skóry, do płukania włosów i jamy ustnej);
• wyciąg wodny: 3 g rozdrobnionego surowca zalewamy szklanką wody o temperaturze 70 stopni C i odstawiamy na czas 7 godzin; gotowy wyciąg przecedzamy; tradycyjnie stosuje się 3 szklanki w ciągu doby;

Objawami przedawkowania brodaczki właściwej są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka). Mogą pojawić się także zawroty głowy.

W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych wykazano hepatotoksyczne właściwości kwasu usninowego, jednej z substancji czynnych występujących w plesze brodaczki właściwej. 

Kwas usninowy w warunkach in vitro wykazał działanie spowalniające wzrost prawidłowych komórek ludzkiego naskórka- keratycocytów  oraz działał cytotoksycznie na limfocyty.

Odnotowano przypadki ostrego zapalenia wątroby na skutek przyjmowania preparatu odchudzającego zawierającego w składzie m.in. 100 mg kwasu usninowego. Inny preparat z tą substancją spowodował niewydolność wątroby i konieczność przeszczepu narządu. Podczas przyjmowania brodaczki właściwej należy zwrócić uwagę na możliwe objawy uszkodzenia wątroby: zażółcenie skóry, uczucie osłabienia i zmęczenia, ból brzucha oraz nudności.