Magnolia lekarska — na poprawę nastroju

Magnolia lekarska (łac. Magnolia officinalis, ang. Houpu magnolia) jest drzewem o średniej wysokości, pochodzącym z rodziny magnoliowatych – Magnoliaceae. W stanie naturalnym magnolię można obecnie spotkać w Ameryce Północnej oraz w kilku chińskich prowincjach. W Azji występuje jako roślina uprawna. Rodzaj Magnolia pojawił się 95 milionów lat temu.

W stanie dzikim magnolia lekarska rośnie między innymi w chińskich puszczach leżących na wysokości 2000 m n.p.m. Magnolia lekarska kwitnie wczesną wiosną, zwykle pierwsze kwiaty pojawiają się na początku kwietnia. Niestety, roślina kwitnie stosunkowo krótko, jej piękne kwiaty znikają po dwóch tygodniach od rozwinięcia. Nazwa Magnolia pochodzi od nazwiska francuskiego botanika Pierre'a Magnola i została nadana tej pięknej roślinie przez Charlesa Plumiera.

Magnolia jest drzewem osiągającym wysokość około 12 m, chociaż spotykano osobniki, które mierzyły ponad 20 m. Drzewo ma stosunkowo gęstą koronę. Eliptyczne lub odwrotnie jajowate liście magnolii są duże (do 40 cm), jasnozielone i błyszczące. Opadają na zimę. Okazałe kwiaty, barwy białej, różowej lub lekko żółtej, mają kształt spodka i pojawiają się zwykle w kwietniu lub na początku maja. Zapylane są przez chrząszcze. Nie wytwarzają nektaru, lecz substancję nektaropodobną. Owoc magnolii wyglądem przypomina mięsistą szyszkę.

Surowcem zielarskim jest kora magnolii – Magnoliae cortex. W tradycyjnej medycynie chińskiej można również spotkać się z wykorzystaniem pąków kwiatowych – Magnoliae flos.

Różne gatunki magnolii są w Polsce wykorzystywane jako rośliny ozdobne. Z magnolią często można spotkać się w parkach oraz ogrodach, gdzie tworzy malownicze, kolorowe alejki.

W tradycyjnej medycynie Wschodu kwiaty magnolii są od dawna wykorzystywane jako środki pomocnicze w leczeniu cukrzycy, depresji, zaburzeń snu oraz jako leki roślinne o działaniu przeciwlękowym i przeciwbólowym. Niektóre źródła wspominają również o przeciwalergicznym wykorzystaniu wyciągów z kwiatów magnolii. Szczególnie chętnie stosowany jest w tym celu olejek z kwiatów. Współczesne badania potwierdzają, że wyciągi z magnolii mogą ograniczać objawy alergicznego nieżytu nosa.

Współcześnie magnolia jest składnikiem suplementów diety ograniczających wpływ stresu na organizm i poprawiających nastrój. Obecnie trwają badania nad wykorzystaniem honokiolu z magnolii w terapii bólu, podczas niektórych schorzeń o charakterze zapalnym, a także w leczeniu łuszczycy. Testy przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają przeciwnowotworowe właściwości honokiolu. Wykazano również, że magnolia hamuje działanie metaloproteinaz – enzymów, które pośrednio aktywują krętki borelii. Daje to nadzieję na wykorzystanie rośliny w leczeniu boreliozy.

Wyciągi z kwiatów lub kory wchodzą również w skład niektórych kosmetyków, przeznaczonych do skóry suchej i skłonnej do podrażnień, a ze względu na właściwości przeciwbakteryjne znalazły zastosowanie w kremach przeciwtrądzikowych.

Zaobserwowano korzystny wpływ magnolii na proces leczenia paradontozy.

Magnolia lekarska jest obecnie rzadko spotykana na stanowiskach naturalnych. Przez wieki kwiaty i inne części rośliny były zbierane przez okolicznych mieszkańców, aż doszło do ograniczenia występowania rośliny do miejsc trudno dostępnych dla człowieka.

Magnolia zaistniała również w baśniach i legendach. Imię popularnej postaci Disney’a – Mulan – oznacza dokładnie kwiat magnolii. Hua Mulan jest postacią z legend, których powstanie oznaczono na IV-VI wiek naszej ery. Legenda opowiada o historii dziewczyny, która w miejsce chorego ojca pełniła obowiązkową służbę wojskową i, pokonując przeciwności losu, została jednym z wyższych stopniem oficerów.

Ekstrakty z kwiatów magnolii lekarskiej są źródłem substancji zaliczanych do grupy polifenoli. Substancje charakteryzujące się największym stężeniem to lignany – magnolol i honokiol. Ponadto w wyciągach występują również alkaloidy, glikozydy oraz olejek eteryczny zawierający monoterpeny. W składzie wyciągów zidentyfikowano również substancje takie jak magnolozyd oraz metylohonokiol.

Współczesne badania potwierdzają niektóre właściwości kwiatów wykorzystywane już wcześniej przez tradycyjną medycynę chińską. Szczególnie warte wspomnienia wydają się być właściwości przeciwlękowe oraz przeciwdepresyjne. Ekstrakty podczas długotrwałego stosowania mogą ograniczać spadki nastroju oraz zmniejszać występowanie epizodów lęku. Mechanizm działania przeciwdepresyjnego jest prawdopodobnie związany ze zwiększeniem stężenia neuroprzekaźnika – kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), którego syntezę nasilają związki obecne w wyciągach. Innym możliwym mechanizmem działania jest bezpośrednia aktywacja receptorów GABA-ergicznych przez substancje zawarte w wyciągach.

Jedna z substancji obecnych w ekstraktach, a konkretnie honokiol, może wykazywać właściwości neuroprotekcyjne – jest silnym przeciwutleniaczem, bierze udział w procesie zmiatania wolnych rodników, które mogą być odpowiedzialne za uszkodzenia neuronów. Ponadto honokiol dobrze przenika przez barierę krew-mózg, dzięki czemu wywiera bezpośredni wpływ na komórki nerwowe i hamuje rozwój procesów zapalnych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Mechanizm przeciwzakrzepowego działania honokiolu polega prawdopodobnie na ograniczeniu syntezy tromboksanu – substancji niezbędnej do powstania skrzepliny i prawidłowej agregacji płytek krwi. Substancja czynna może również modulować wewnątrzkomórkowe uwalnianie jonów wapnia, które również biorą udział w procesie krzepnięcia.

Innym kierunkiem badań nad honokiolem było oznaczenie jego aktywności przeciwbakteryjnej oraz przeciwgrzybiczej. Wyciągi z kwiatów magnolii hamowały rozwój Helicobacter pylori, czyli czynnika sprawczego choroby wrzodowej, oraz Propionibacterium acnes, który jest ważnym czynnikiem w patogenezie trądziku. Dodatkowe działanie przeciwzapalne oraz efekt przeciwbakteryjny powodują, że honokiol może ograniczać powstawanie zmian trądzikowych.

Magnolia może być skuteczna w ograniczaniu objawów alergicznego nieżytu nosa. Olejek z kwiatów magnolii zmniejszał obrzęk błony śluzowej i zaczerwienienie nosa, dzięki czemu ograniczał ilość kichnięć oraz napływ wydzieliny utrudniającej oddychanie.

Wyciągi z kory i kwiatów wykazują również działanie przeciwzapalne. Efekt przeciwzapalny jest związany z zahamowaniem produkcji prostaglandyny PGE₂ oraz substancji P, które biorą udział w przewodzeniu i powstawaniu sygnalizacji bólu. Badania na modelach zwierzęcych udowodniły, że podawanie ekstraktów zawierających honokiol jest odpowiedzialne za lżejszy przebieg stanów zapalnych u zwierząt.

Jednym z najbardziej obiecujących kierunków działania wyciągów z magnolii lekarskiej jest jej działanie przeciwnowotworowe. Ekstrakty zawierające honokiol mogą być odpowiedzialne za wywołanie apoptozy, czyli zjawiska programowanej śmierci komórek. W przypadku komórek nowotworowych zapobiega to rozwojowi nowotworu. Należy jednak pamiętać, że wszelkie badania przeprowadzone na zwierzętach lub w warunkach in vitro mogą nie mieć przełożenia na organizm człowieka. Podczas terapii chorób nowotworowych konieczne jest zastosowanie się do terapii wybranej przez lekarza prowadzącego.

Z kwiatów lub kory magnolii lekarskiej można przygotować napar. W tym celu niewielką ilość surowca roślinnego należy zalać gorącą wodą i pozostawić pod przykryciem przez kilkanaście minut. Po tym czasie odcedzony napar można pić kilka razy dziennie, najlepiej w towarzystwie posiłków.

Suplementy diety obecne na polskim rynku zawierają różne ilości wyciągów z kwiatów magnolii lekarskiej. Podczas ich stosowania należy zawsze kierować się zaleceniami producenta, który dostosował dawkowanie do zawartości substancji czynnych, czyli standaryzacji surowca.

Zwykle zaleca się stosowanie od 100 mg do 500 mg ekstraktu, który powinien być standaryzowany na zawartość honokiolu. Niektóre źródła zalecają zwiększenie dawki w przypadku osób o większej masie ciała.

Ekstrakty z kwiatów magnolii mogą powodować nasilenie działania uspokajającego leków z grupy benzodiazepin oraz innych roślinnych surowców o działaniu uspokajającym. Wyciągi mogą również nasilać działanie przeciwzakrzepowe niektórych antykoagulantów.

Wyciągi z kwiatów oraz kory magnolii mogą być odpowiedzialne za występowanie objawów alergii u niektórych pacjentów. Ponadto wyciąg z kwiatów może spowodować pojawienie się zawrotów i bólu głowy. Badania toksyczności przeprowadzone na zwierzętach i komórkach in vitro udowodniły, że honokiol jest stosunkowo bezpiecznym środkiem, jednak w wysokich dawkach może prowadzić do uszkodzenia komórek nerwowych. Z tego powodu warto pamiętać o tym, że to dawka czyni truciznę.

Ze względu na nieznany profil bezpieczeństwa wyciągów u kobiet ciężarnych lub karmiących stosowanie ekstraktów w tej grupie pacjentów nie jest zalecane.