Stewia — słodycz bez kalorii

Liście stewii w medycynie współczesnej nie mają dużego znaczenia leczniczego. Są jednak cennym surowcem, który poprawia komfort życia pacjentów cierpiących na cukrzycę. Stewiozydy obecne w wyciągach nie wpływają na stężenie glukozy w osoczu, mimo że są o wiele słodsze od cukru. Słodziki stewiowe mogą być nawet trzysta razy słodsze od sacharozy, chociaż dokładna wartość jest często zależna od warunków uprawnych. Jedyną wadą stosowania słodzików ze stewii wydaje się być charakterystyczny posmak przypominający korzeń lukrecji.

Wyciągi ze stewii mogą być wykorzystywane pomocniczo w zwalczaniu nawracających infekcji dróg moczowych u diabetyków, ponieważ zmniejszają stężenie glukozy w moczu, której obecność jest korzystna dla rozwoju bakterii, a substancje zawarte w liściach charakteryzują się również lekkim działaniem przeciwbakteryjnym. Ponadto ekstrakty ze stewii, podobnie jak ksylitol, nie powodują próchnicy i występują w składzie past do zębów przeznaczonych dla osób, które mają problemy ze szkliwem.

Liście stewii były wykorzystywane już przez plemiona Indian zamieszkujących tereny Ameryki Południowej. Rdzenne ludy Ameryki stosowały liście jako dodatek do potraw, napojów oraz jako środek leczniczy. Stewia jako środek do słodzenia potraw została dopuszczona do obrotu najpierw w Ameryce, a następnie w 2011 r. w Europie. Dopuszczenie stewii do obrotu ostatecznie rozwiało wszelkie wątpliwości odnośnie jej bezpiecznego stosowania. Dawkę dobową ustalono na wartość 4 mg/kg masy ciała.

Stewia (łac. Stevia rebaudiana, ang. Sweet herb) jest gatunkiem rośliny jednorocznej pochodzącej z rodziny astrowatych – Asteraceae. Występuje naturalnie na terenie Ameryki Południowej i początkowo jej uprawy znajdowały się głównie w takich krajach, jak Brazylia, Argentyna i Paragwaj. Ze względu na swoje właściwości jest uprawiana na całym świecie. Nazwa Stevia rebaudiana odnosi się do dwóch substancji odpowiadających za jej słodki smak – stewiozydu oraz mniej znanego rebaudiozydu A. Największym konsumentem glikozydów stewiolowych jest Japonia, która wykorzystuje stewię jako składnik sosu sojowego.

Stewia jest rośliną wieloletnią, jednak w naszym klimacie jej uprawa ma zwykle charakter sezonowy. Bylina osiąga zwykle około 60 cm wysokości. Lancetowate lub łopatkowate liście o przyjemnym słodkim zapachu są ułożone na zdrewniałej łodydze naprzeciwlegle. Stewia wykształca drobne biało-fioletowe kwiaty, które mogą być zebrane w niewielkie skupiska. Owocem jest niełupka o podłużnym kształcie.

Surowiec zielarski stanowi liść stewii – Steviae rebaudianae folium. Liście stewii są najsłodszym organem rośliny.

Swoją popularność stewia zawdzięcza dwóm substancjom występującym w jej liściach: stewiozydowi oraz rebaudiozydowi A, które odpowiadają za słodki smak tego surowca. Mniej znane związki odpowiadające za właściwości słodzące to dulkozyd i jego pochodne. Substancje te należą do pochodnych diterpenów. Do innych substancji zidentyfikowanych w liściach zaliczamy terpeny takie jak lupeol oraz pochodne β-amyryny.

Mniej istotną grupą związków wyekstrahowanych z liści są terpeny wchodzące w skład olejku eterycznego – limonen, kariofilen, humulen i linalol. Bylina jest również źródłem fitosteroli – β-sitosterolu i stigmasterolu – oraz flawonoidów – kwercytryny, luteoliny, apigeniny, kemferolu i kwercetyny.

Wyciągi z liści stewii mają działanie hipoglikemizujące, czyli obniżają poziom cukru we krwi. Stewiozydy i rebaudiozydy obecne w wyciągach mają zerowy indeks glikemiczny i dzięki temu mogą ograniczać ryzyko wystąpienia hiperglikemii u pacjentów cierpiących na cukrzycę. Mechanizm działania hipoglikemizującego polega na zahamowaniu wchłaniania glukozy z jelita. W mniejszym stopniu na spadek stężenia glukozy ma również wpływ ograniczenie ilości uwalnianego glukagonu. Ponadto działanie hipoglikemizujące może być również korzystne w ograniczaniu nawracających infekcji dróg moczowych, które mogą być związane z obecnością glukozy w moczu.

Same glikozydy terpenowe wykazują również działanie przeciwbakteryjne, hamując rozwój takich bakterii, jak Psuedomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Salmonella typhi, Vibrio cholerae oraz Escherichia coli. Wyciągi ze stewii mogą także hamować rozwój i namnażanie ludzkich rotawirusów oraz wykazują umiarkowane działanie przeciwgrzybicze. Nie bez znaczenia są również właściwości przeciwzapalne stewiozydu. Badania potwierdziły, że substancja ta ma działanie prowadzące do uwalniania niewielkich ilości czynnika martwicy nowotworów TNF-α i IL-1β, które charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym.

Niektóre z badań wskazują, że ze względu na zahamowanie napływu jonów wapniowych, biorących udział w procesie skurczu mięśni gładkich naczyń krwionośnych, wyciągi ze stewii mogą wykazywać efekt hipotensyjny. Wymaga to jednak dalszych badań.

Stewia jest zamiennikiem sacharozy, czyli popularnego na polskich stołach cukru. Jedna łyżeczka stewii może zastąpić nawet trzy łyżeczki cukru.

Słodziki oraz preparaty zawierające wyciągi z liści stewii należy zawsze stosować zgodnie z zaleceniami producenta, a podczas stosowania warto kierować się wytycznymi Komisji Europejskiej, która wskazuje, że największa dobowa dawka stewii nie powinna przekraczać 4 mg słodziku na 1 kg masy ciała.

W przypadku suplementów zawierających wyciągi ze stewii jako substancje słodzące należy zawsze stosować je zgodnie z zaleceniami producenta.

W skrajnych przypadkach liście stewii mogą powodować spadek stężenia glukozy w osoczu, co nasila działanie hipoglikemizujące leków przeciwcukrzycowych i może prowadzić do pogorszonego samopoczucia, zawrotów głowy i osłabienia.

Wyciągi ze stewii są stosunkowo bezpiecznymi preparatami. Podczas ich stosowania należy jednak pamiętać, że w przypadku osób cierpiących na cukrzycę oraz u kobiet w ciąży spożycie większych ilości stewii może doprowadzić do wystąpienia hipoglikemii – spadku stężenia glukozy w osoczu, które może stanowić zagrożenie dla zdrowia.