Cząber ogrodowy — przyprawa, kosmetyk czy lek
Właściwości lecznicze cząbru były doskonale znane ojcu medycyny – Hipokratesowi, który zaliczył ziele cząbru do mieszanek poprawiających trawienie oraz środków działających wykrztuśnie. Dość długo gałązki cząbru były traktowane jako afrodyzjak.
Spis treści
- Cząber ogrodowy – zastosowanie i wskazania
- Cząber ogrodowy – wygląd, pochodzenie, morfologia
- Cząber ogrodowy – działanie, właściwości, skład
- Cząber ogrodowy – stosowanie i dawkowanie
- Cząber ogrodowy – skutki uboczne, przedawkowanie
- Suplementy i wyroby medyczne zawierające cząber ogrodowy
- Kosmetyki zawierające cząber ogrodowy
- Działanie
- Postacie i formy
- Substancje aktywne
- Surowiec
Cząber ogrodowy – zastosowanie i wskazania
Cząber ogrodowy ma współcześnie większe znaczenie w sztuce kulinarnej niż w medycznej. Jest on świetną przyprawą wykorzystywaną podczas przyrządzania ciężkostrawnych posiłków. W Polsce jest często wykorzystywany do przygotowania różnych gatunków roślin strączkowych. W lecznictwie cząber jest obecnie rzadko stosowany, głównie jako środek poprawiający trawienie w postaci naparu. Znalazł on jednak swoją niszę w kosmetyce jako środek do pielęgnacji skóry tłustej lub trądzikowej.
Cząber dostał się do Grecji prawdopodobnie z krajów Azji Mniejszej. Stamtąd trafił do Rzymu, skąd podczas podbojów rzymskich legionów został zawleczony do Europy. Właściwości lecznicze cząbru były doskonale znane ojcu medycyny – Hipokratesowi, który zaliczył ziele cząbru do mieszanek poprawiających trawienie oraz środków działających wykrztuśnie. W polskiej medycynie ludowej zielu cząbru przypisywano właściwości, których efektem było wystąpienie menstruacji. Dość długo gałązki cząbru były traktowane jako afrodyzjak. Cząber był obecny w różnych obrzędach religijnych. Kwiaty cząbru są często elementem mieszanek kwiatowych sypanych przez dzieci podczas obchodów uroczystości Bożego Ciała. W starożytnym Rzymie gałązki cząbru były częścią składową wieńców laurowych, które były symbolem zwycięstwa.
Cząber ogrodowy – wygląd, pochodzenie, morfologia
Cząber ogrodowy (łac. Satureja hortensis, ang. Summer savory) jest drobną rośliną jednoroczną pochodzącą z rodziny jasnotowatych – Lamiaceae. Cząber jest obecnie rośliną uprawianą w całej Europie, ale można ją nadal spotkać w stanie naturalnym na wybrzeżu Morza Śródziemnego oraz w krajach Azji Mniejszej. W Polsce cząber ogrodowy jest czasem nazywany fasolowym zielem oraz satureją.
Cząber jest drobną rośliną, jego wysokość raczej nie przekracza 60 cm. Lekko owłosiona łodyga jest silnie rozgałęziona. W kątach niewielkich, lancetowatych liści występuje zwykle kilka różowofioletowych kwiatów. Owocem jest niełupka.
W hodowli występuje wiele różnych form cząbru różniących się ulistnieniem, ilością kwiatów oraz wysokością. Dwie najbardziej popularne to odmiana niemiecka, która często osiąga wysokość nawet 60 cm, ale charakteryzuje się niewielką ilością kwiatów i liści, oraz odmiana francuska, która osiąga mniejsze rozmiary, ale jest postacią bogato ulistnioną, z dużą ilością kwiatów.
Surowcem zielarskim w przypadku cząbru ogrodowego jest ziele – Saturejae herba. Ziele powinno być odpowiednio wysuszone i pozbawione łodyg.
Cząber ogrodowy – działanie, właściwości, skład
Ziele cząbru, szczególnie świeżego, jest dobrym źródłem olejku eterycznego, którego głównymi składnikami są między innymi karwakrol, tymol, γ-terpinen i p-cymen. Ponadto w alkoholowych ekstraktach z ziela cząbru potwierdzono również obecność kwasów fenolowych, takich jak kwas kawowy i rozmarynowy. Samo ziele jest także dobrym źródłem flawonoidów, do których zaliczamy apigeninę, narygeninę oraz kwercetynę i kemferol. Poza tym w surowcu potwierdzono obecność garbników, soli mineralnych oraz witaminy C.
Wyciągi z cząbru ogrodowego wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Obecność garbników w ekstraktach zapewnia lekkie działanie przeciwbiegunkowe, a obecność polifenoli pozwala na wiązanie wolnych rodników odpowiedzialnych za rozwój niektórych chorób cywilizacyjnych. Olejek eteryczny obecny w ekstraktach zwiększa ilość enzymów trawiennych i usprawnia pasaż jelitowy, działając lekko wiatropędnie. Ponadto substancje czynne występujące we frakcji olejkowej mogą być odpowiedzialne za modulację odporności oraz obniżenie całkowitego poziomu cholesterolu w osoczu. Karwakrol obecny w wyciągach jest związany z lekkim działaniem przeciwbakteryjnym oraz efektem wykrztuśnym, wykorzystywanym podczas leczenia lekkich infekcji górnych dróg oddechowych.
Cząber ogrodowy – stosowanie i dawkowanie
Z ziela cząbru ogrodowego można przygotować napar. W tym celu czubatą łyżeczkę ziela należy zalać gorącą wodą i zaparzać pod przykryciem przez około 15 minut. Tak przygotowany napar można przyjmować kilka razy dziennie w przypadku zaburzeń ze strony układu pokarmowego.
Sporządzony wcześniej napar z ziela cząbru ogrodowego może posłużyć jako środek do dezynfekcji lub pielęgnacji skóry tłustej lub trądzikowej.
Wykorzystywany jest również olejek eteryczny z cząbru ogrodowego. Olejek stosujemy w przypadku problemów trawiennych w ilości około 5 kropli po posiłku.
Cząber ogrodowy – skutki uboczne, przedawkowanie
Olejek z cząbru ogrodowego, jak i sam surowiec, może być odpowiedzialny za wystąpienie reakcji uczuleniowej objawiającej się najczęściej jako wysypki oraz odczyny skórne.
Nie zaleca się stosowania dużych ilości cząbru przez kobiety ciężarne oraz małe dzieci.
Suplementy i wyroby medyczne zawierające cząber ogrodowy
Działanie
- antyseptyczne
- przeciwbiegunkowe
- przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze
- przeciwzapalne
- żółciopędne
- żółciotwórcze
- ułatwia trawienie
Postacie i formy
- susz
- kapsułka
Substancje aktywne
- witamina C
- terpeny
- kemferol
- kwercetyna
- flawonoidy
- żywice
- garbniki
- apigenina
- Kwas kawowy
- narygenina
- karwakrol
- cymen
Surowiec
- ziele