Pieprz czarny — nie tylko przyprawa

Pieprz czarny (łac. Piper nigrum, ang. black pepper) jest egzotyczną rośliną pochodzącą ze strefy subtropikalnej i tropikalnej. Pieprz należy do rodziny pieprzowatych – Piperaceae. Pieprz czarny pochodzi z Półwyspu Indyjskiego oraz Indonezji, a pierwsze wzmianki o nim sięgają starożytnego Egiptu. Popularność ziaren pieprzu w okresie panowania Aleksandra Wielkiego znacznie wzrosła, było to prawdopodobnie związane z jego podbojami na Bliskim Wschodzie, gdzie handlem owocami pieprzu czarnego parali się arabscy kupcy. Dostępność owoców pieprzu stała się powszechna w związku ze zwiększeniem liczby podróży morskich z Europy na Daleki Wschód. Wysokie ceny i ogromna popularność przyprawy zapewniały Kompanii Wschodnioindyjskiej, która zajmowała się dostarczaniem pieprzu do Europy, niebotyczne zyski.

Pieprz czarny jest wiecznozielonym, zdrewniałym u nasady, długim pnączem. Ogonkowe liście mają lekko sercowaty lub jajowaty kształt, a z charakterystycznych zgrubień na powierzchni pnącza wyrastają korzenie powietrzne – wyspecjalizowane struktury pobierające wodę z powietrza. Pieprz czarny kwitnie przez cały rok, a jego białozielone kwiaty zebrane są w luźno zwisające kwiatostany. Owocem pieprzu jest pestkowiec, zmieniający swój kolor w miarę dojrzewania.

Surowiec zielarski stanowi owoc pieprzu czarnego – Fructus Piperis nigri. W zależności od stopnia dojrzałości owoców można spotkać się z pieprzem czarnym, białym lub zielonym.

Pieprz czarny jest obecnie jedną z najpopularniejszych przypraw na świecie. Ciężko znaleźć kuchnię, która nie wykorzystuje owoców pieprzu czarnego, ponieważ stanowią one świetny dodatek do mięs, warzyw, ryb oraz nabiału. Owoc pieprzu czarnego znajdziemy również w niektórych suplementach ułatwiających zdrowe odchudzanie oraz w składzie preparatów łagodzących zaburzenia trawienia i niestrawność.

Wyciąg alkoholowy z czarnego pieprzu, oprócz zastosowania wewnętrznego, może być również podawany na skórę jako środek miejscowo rozgrzewający i przeciwzapalny w celu złagodzenia bólu mięśni i stawów.

Ze względu na swój charakterystyczny i energetyzujący aromat olejek eteryczny z owoców pieprzu czarnego znalazł zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Olejek można stosować również zewnętrznie jako środek do nacierań, który może rozluźniać mięśnie i przyspieszać ich regenerację.

Pieprz niejednokrotnie gościł na kartach historii starożytnej. Ogromna wartość i niedostępność pieprzu czarnego w starożytności spowodowały, że podczas oblężenia Rzymu Alaryk – wódz plemienia Wizygotów – żądał od mieszkańców miasta okupu w postaci pieprzu czarnego. Owoce pieprzu były polecane przez samego Hipokratesa jako wspaniały środek przeciwko zaburzeniom łaknienia. W pewnym momencie starożytni Rzymianie zaczęli dostrzegać domniemane pobudzające właściwości pieprzu czarnego i stosowali go jako afrodyzjak.

Wyciąg z owoców pieprzu czarnego zawiera głównie trzy grupy substancji czynnych farmakologicznie, do których zaliczamy alkaloidy, frakcję olejku eterycznego oraz flawonoidy. W składzie ekstraktu z pieprzu czarnego zidentyfikowano piperynę, piperydynę oraz piperetynę. Frakcja olejkowa jest bogata w monoterpeny, spośród których w większych ilościach można wyróżnić α-pinen, β-pinen i kamfen. Olejek eteryczny zawiera również mniejsze ilości seskwiterpenów, do których zaliczamy β-kariofilen, humulen czy β-bisabolen. Flawonoidy występujące w surowcu to głównie kemferol, kwercetyna oraz ramnetyna.

Działanie farmakologiczne wyciągów z owoców pieprzu czarnego polega na zwiększeniu wydzielania kwasu żołądkowego, poprawie pasażu jelitowego oraz na zmniejszeniu uwalniania gazów w jelicie cienkim, co zapobiega występowaniu wzdęć. Ponadto niektóre badania wskazują na właściwości immunostymulujące owoców z pieprzu czarnego, a wyciągi alkoholowe stosowane zewnętrznie poprawiają krążenie obwodowe i działają rozgrzewająco.

Współczesne badania koncentrują się przede wszystkim na sprawdzaniu właściwości przeciwbakteryjnych olejku eterycznego z pieprzu czarnego. W związku ze wzrastającą antybiotykoopornością odpowiednio stężone ekstrakty z pieprzu czarnego mogą stanowić alternatywę dla leków. Duże zainteresowanie wzbudzają również przeciwutleniające i antynowotworowe właściwości pieprzu czarnego.

Jedną z substancji odpowiedzialnych za ostry smak owoców pieprzu czarnego jest piperyna, która należy do grupy alkaloidów. Piperyna zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego oraz innych enzymów trawiennych. Dzięki temu substancja czynna poprawia trawienie i zwiększa wchłanianie wielu związków mineralnych oraz witamin, co może odgrywać rolę w terapii różnych stopni niedożywienia. Piperyna może zwiększać wchłanianie witamin A, C i B₆, a także selenu i koenzymu Q₁₀.

Ostatnio wiele badań wskazuje na właściwości odchudzające wyciągów z pieprzu. Wspomniana wcześniej piperyna może nasilać proces lipolizy, czyli rozpadu tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym zwiększaniu masy mięśniowej. Opisany mechanizm może mieć pomocniczy wpływ na pozbywanie się nadmiaru tkanki tłuszczowej, ale sam proces odchudzania powinien być odpowiednio dopasowany i kontrolowany – najlepiej przez dietetyka.

Wyciągi z pieprzu czarnego występują w Polsce jako suplementy w kapsułkach oraz w postaci płynu doustnego.

Zwykle stosowana dawka suplementów diety zawierających piperynę wynosi 1 kapsułkę dziennie. Płyn z wyciągiem z pieprzu czarnego jest przeznaczony do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego. Przed przyjęciem doustnym roztwór należy rozcieńczyć. Płyn można stosować kilka razy dziennie na skórę.

Dawniej sporządzano również nalewkę pieprzową, która mogła być stosowana doustnie oraz jako środek przeciwzapalny i rozgrzewający przy schorzeniach stawów.

Przyjęcie zbyt dużej dawki ekstraktów z pieprzu czarnego może spowodować podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Podczas przedawkowania wyciągów zgłaszano również przypadki stanów zapalnych układu pokarmowego.