Wiśnia — owoc o dobroczynnym wpływie na zdrowie

Wiśnia pospolita (łac. Prunus cerasus, ang. Sour cherry) jest dużym krzewem lub drzewem, które wywodzi się prawdopodobnie z krajów Azji Mniejszej lub Europy Południowej. Wiśnia pospolita należy do rodziny różowatych – rosaceae, podobnie jak równie dobrze znane w Polsce śliwy i brzoskwinie. Jest uprawiana głównie dla owoców, które stanowią źródło soku wiśniowego oraz w celach ozdobnych. Do odmiany wiśni występujących w Polsce zaliczamy również czereśnię – Prunus avium.

Najczęściej wiśnia pospolita jest drzewem, rzadziej wysokim krzewem, które osiąga do 5 metrów wysokości. Gałęzie są pozbawione cierni, a pojedyncze liście są ułożone skrętolegle na luźno zwisających gałęziach. Charakterystycznie pachnące białe kwiaty znajdują się na krótkich szypułkach otoczonych drobnymi listkami. Owocem jest niewielki pestkowiec o połyskującej czerwonobrunatnej skórce.

Surowcem zielarskim jest owoc wiśni pospolitej – pruni cerasi fructus.

Wiśnia pospolita jest obecnie uprawiana ze względu na swoje smaczne owoce oraz uzyskiwany z nich sok. Ponadto drewno wiśni ma swoje unikalne cechy, do których zaliczamy odporność na bakterie i grzyby, wysoką wytrzymałość oraz możliwość gięcia. Wiśniowe drewno jest chętnie wykorzystywane przez rzemieślników przy produkcji instrumentów muzycznych.

Same owoce i preparaty zawierające wyciągi z wiśni mają mniejsze znaczenie w lecznictwie, chociaż niektóre z nowszych badań wskazują na ciekawe możliwości zastosowania ekstraktów.
W lecznictwie ludowym owoce i sok wiśniowy były polecane podczas stanów zapalnych dróg moczowych i pęcherza moczowego. Owoce wiśni mogą być również stosowane pomocniczo w ograniczaniu napadów dny moczanowej. Obecnie mogą być także wykorzystywane w łagodzeniu lekkich zaburzeń snu ze względu na potwierdzenie obecności niewielkich ilości melatoniny.

Poza opisanymi właściwościami wiśnie mają również niski indeks glikemiczny i mogą być spożywane przez osoby cierpiące na cukrzycę. Ponadto właściwości antyoksydacyjne owoców wiśni pospolitej mogą wpływać na przyspieszenie regeneracji tkanki mięśniowej po intensywnym wysiłku fizycznym. Owoce są również dobrym źródłem błonnika pokarmowego.

Wiśnia pospolita występująca w Polsce jest prawdopodobnie wynikiem mutacji genetycznych i krzyżowania ze sobą różnych gatunków z rodzaju Prunus przez hodowców. Nasz kraj jest drugim największym eksporterem wiśni w Europie. Łacińska nazwa wiśni pospolitej – Prunus cerasus – odwołuje się do starożytnego miasta w Turcji, Cerasus, z którego sadzonki tej rośliny trafiły na zachód, gdzie były uprawiane przez Greków, a następnie Rzymian.

Nie można zapomnieć o Japonii nazywanej krajem kwitnącej wiśni. Uprawa wiśni w Japonii ma raczej znaczenie ozdobne, ale jest ona dla mieszkańców tego kraju na tyle ważna, że wiele osób czeka na moment kwitnięcia rośliny, a informacje o tym fakcie przekazują czasem nawet stacje radiowe i telewizja.

W składzie owoców wiśni pospolitej najbardziej aktywną farmakologicznie grupą substancji czynnych są antocyjany. W ekstraktach z owoców potwierdzono obecność cyjanidyny, antocyjanidyny oraz proantocyjanidyn. Ponadto owoce są również źródłem niewielkich ilości tryptofanu i melatoniny, soli mineralnych oraz witamin. Polifenole, do których należą antocyjany, są odpowiedzialne za barwę owoców, więc w uproszczeniu im ciemniejszy i bardziej wyraźny kolor owoców, tym większe jest stężenie tych substancji.

Antocyjany obecne w ekstraktach są doskonałymi antyutleniaczami zmiatającymi wolne rodniki, które stanowią przyczynę przynajmniej kilku chorób cywilizacyjnych. Ponadto antocyjany mogą wykazywać również pewne właściwości przeciwbólowe oraz przeciwzapalne. Niektóre badania wskazują również, że produkty metabolizmu melatoniny i tryptofanu mają potencjał przeciwzapalny i antyoksydacyjny, co może zmniejszać ryzyko wystąpienia niektórych schorzeń układu krążenia, np. miażdżycy. Ekstrakty z owoców wiśni dzięki działaniu antyoksydacyjnemu hamują powstawanie patologicznych zmian w śródbłonku naczyń krwionośnych. Wymaga to jednak dalszych badań.

Dalszym badaniom poddany jest również kardioprotekcyjny wpływ owoców wiśni. Obecnie został on przebadany jedynie na organizmach zwierząt, ale wstępne badania wykazały ograniczenie ryzyka uszkodzenia mięśnia sercowego wywołanego przez niedokrwienie. Na ten moment wymaga to jednak dalszych badań.

Zawartość niewielkich ilości melatoniny w wyciągach pozwala na wykorzystanie owoców wiśni pospolitej w regulacji rytmu dobowego oraz łagodzeniu problemów z zasypianiem.

Suplementy obecne na polskim rynku i zawierające ekstrakty z owoców wiśni pospolitej należy zwykle przyjmować w ilości od jednej do dwóch kapsułek dziennie.

Z owoców wiśni pospolitej otrzymywany jest sok wiśniowy oraz nalewka wiśniowa, które przyjmowane w odpowiednich ilościach mogą poprawiać funkcjonowanie nerek oraz wpływać pozytywnie na jakość snu pacjenta.

Dawniej z wysuszonych ogonków liściowych wiśni pospolitej przygotowywano napar, który działał przede wszystkim moczopędnie. W tym celu niewielką ilość szypułek wiśni należało zalać gorącą wodą i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Tak przyrządzony napar można przyjmować kilka razy dziennie.

Preparaty i przetwory zawierające ekstrakty z wiśni pospolitej są stosunkowo bezpieczne. Podczas nadmiernego stosowania mogą wystąpić zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego lub alergie pokarmowe. Efekty niepożądane powinny ustąpić po odstawieniu owoców.

Należy pamiętać, że nie powinno się spożywać i rozgryzać pestek wiśni ze względu na występowanie w nich amigdaliny – substancji cyjanogennej. Mała zawartość tej substancji w pestkach sprawia, że połknięcie niewielkiej ilości wiśni nie stanowi zagrożenia dla osoby dorosłej, jednak wskazane jest zachowanie ostrożności w przypadku dzieci – nawet ze względu na ryzyko samego zachłyśnięcia.