Graviola — egzotyczny owoc o wielu właściwościach

Graviola (Annona muricata) to roślina należąca do rodziny flaszowcowatych Annonaceae. Jej polska nazwa to flaszowiec miękkociernisty. Graviola pochodzi z Antyli. Drzewo rośnie w krajach o klimacie tropikalnym. Można je spotkać na terenie Ameryki Środkowej (Meksyk) i Południowej (Brazylia, Kolumbia, Wyspy Bahama), a także w Afryce, Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej. Graviola jest niewysokim drzewem dorastającym do 5-7 metrów wysokości. Ciemnozielone liście rośliny ułożone są naprzemianlegle na łodygach. Górna powierzchnia liścia pokryta jest błyszczącą skórką. Liście są zimozielone i posiadają sercowaty kształt. Są okazałe, dorastają do 20 cm długości. Graviola kwitnie przez cały rok, również przez cały rok pojawiają się owoce. Kwiaty gravioli są zbudowane z 6 płatków kwiatowych umieszczonych po 3 na każdym z dwóch okółków. Mają żółty kolor i niewielkie rozmiary (do 5 cm długości i szerokości). Owoce rośliny osiągają 10-30 cm długości, a ich szerokość wynosi około 15 cm. Przyjmują nerkowaty bądź stożkowaty kształt. Niedojrzałe owoce są ciemnozielone i stopniowo nabierają jasnożółtego odcienia. Masa owoców gravioli waha się w granicach od 4 kg do nawet 7 kg. Skórka pokrywająca owoce jest zaopatrzona w drobne kolce. Jest to część niejadalna ze względu na zawartość substancji gorzkich. Miąższ owoców gravioli ma biały kolor. Są w nim umieszczone liczne czarne nasiona. W smaku owoc przypomina owoce ananasa i truskawki.

Graviola (Annona muricata) jest od lat stosowana w łagodzeniu szeregu dolegliwości przez ludność południowoamerykańską i afrykańską. Cenione są wszystkie części drzewa – kora, owoce, żywica, nasiona oraz liście. Owoce flaszowca miękkociernistego stanowią remedium na nerwobóle i dolegliwości stawowe, gorączkę oraz choroby, takie jak malaria i czerwonka. Owoce gravioli tradycyjnie podaje się matkom po porodzie, aby pobudzić produkcję mleka. W formie pulpy nakłada się je na skórę z wysypką oraz spożywa w razie wystąpienia biegunki. Liście rośliny z kolei zwyczajowo wykorzystuje się do zwalczania migreny i bezsenności, przy infekcjach dróg moczowych oraz jako środek obniżający poziom cukru we krwi. Obgotowanymi liśćmi okłada się chorobowo zmienione stawy przy reumatyzmie oraz wykwity ropne na skórze. Zmiażdżone nasiona Annona muricata stanowią tradycyjny środek przeciwpasożytniczy i przeciwrobaczy. Kora, korzenie oraz liście gravioli są wykorzystywane przez ludność Ameryki Południowej, ale także Afryki do obniżania ciśnienia tętniczego krwi oraz jako środek przeciwdrgawkowy, uspokajający i rozluźniający mięśnie gładkie. Ponadto graviola jest uważana za naturalne remedium antynowotworowe. Mieszkańcy Malezji z rośliny sporządzają sok, który według ludności miejscowej ma chronić przed omdleniami. W Indiach owoce i kwiaty Annona muricata są spożywane w celu pozbycia się kataru.

Obecnie w aptece możemy znaleźć soki z gravioli oraz kapsułki zawierające ekstrakty z tej rośliny. Suplementy diety zawierające flaszowca miękkociernistego podnoszą odporność oraz działają detoksykująco na organizm. Ich właściwości docenią osoby borykające się z problemami układu pokarmowego (niestrawność, wrzody żołądka) oraz pacjenci z problemami nadmiernej nerwowości i bezsenności. Po Annona muricata sięgają również osoby wierzące w jej potencjał antynowotworowy.

Graviola dostarcza surowców cenionych ze względu na wysoką zawartość substancji biologicznie czynnych. Właściwości prozdrowotne posiadają kora, liście, żywica, owoce i nasiona rośliny. Owoce flaszowca miękkociernistego składają się głównie z wody (niemal 90%). Składnikami odżywczymi są węglowodany, stanowiące około 85% suchej masy owoców, białka i tłuszcze. Zawartość substancji białkowych to około 7% suchej masy owoców, natomiast lipidy stanowią mniej więcej 1-2% masy. Owoce gravioli zawierają witaminy z grupy B (tiamina, ryboflawina, kwas pantotenowy, pirydoksyna, kwas foliowy) oraz witaminę C. Oprócz witamin obfitują w związki fenolowe, karotenoidy oraz substancje mineralne, takie jak wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód i cynk. Cechują się wysokim poziomem kwercetyny. W pulpie z owoców stwierdzono obecność acetogenin typu E (m.in. annonacyny). Olej z owoców gravioli zawiera estry kwasów alifatycznych (głównie 2-metyloheksan), monoterpeny i seskwiterpeny (β-kariofylen, 1,8-cyneol, linalol, α-terpineol, propionian linalylu oraz kalaren). Cała roślina cechuje się zawartością związków laktonowych, alkaloidów i acetogenin. Acetogeniny to metabolity wtórne pochodzące z długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Na tę chwilę w gravioli zidentyfikowano około 100 różnych substancji z tej grupy. Najważniejszą cechą acetogenin jest ich działanie przeciwnowotworowe i hamujące wobec kompleksu mitochondrialnego I. Potencjalnie działają także przeciwmalarycznie i przeciwpasożytniczo. Olej pozyskiwany z liści gravioli zawiera dużą ilość β-kariofylenu. Pozostałe składniki oleju z liści to β-pinen, germakren, α-pinen i β-elemen. Substancjami toksycznymi odkrytymi w gravioli są iminocukry oraz swainsonina.

Ekstrakty z gravioli działają antyproliferacyjnie wobec różnych linii komórek nowotworowych, co potwierdzają liczne badania in vitro i in vivo. W literaturze opisano także przypadek 60-letniej kobiety cierpiącej na nowotwór piersi z przerzutami. Zaobserwowano, że spożywanie przez nią liści gravioli uprzednio gotowanych w wodzie spowodowało stabilizację choroby. Potencjał antynowotworowy rośliny jest bardzo obiecujący, jednak mechanizmy leżące u podstaw tych właściwości nie zostały wyjaśnione. W badaniach nad komórkami raka okrężnicy HT-29 i HCT-116 wykazano, że ekstrakty z liści gravioli indukowały apoptozę komórek nowotworowych poprzez zatrzymanie cyklu komórkowego w fazie G1 oraz blokadę szlaku mitochondrialnego. Graviola hamowała także migrację komórek nowotworowych. Właściwości przeciwnowotworowe rośliny zostały potwierdzone między innymi na linii komórek łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH-1) i prostaty szczurów oraz komórkach nowotworowych tkanki piersiowej myszy indukowanych podaniem 7,12-dimetylobenzenu (DMBA).

Substancje zawarte w gravioli działają hamująco na stan zapalny stawów. Do takich wniosków doszli naukowcy, którzy analizowali wyniki badań in vivo przeprowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych. Szczurom, u których wcześniej wywołano zapalenie stawów, podawano alkoholowy ekstrakt z gravioli w różnych dawkach (3, 10, 30 i 100 mg/kg masy ciała zwierząt). Zaobserwowano redukcję obrzęku łap zwierząt w ciągu dwóch tygodni doświadczenia, która była proporcjonalna do dawki ekstraktu. Graviola hamowała ekspresję czynnika martwicy nowotworów TNF-alfa oraz produkcję interleukiny 1β, zmniejszała migrację leukocytów do miejsca zapalenia i działała przeciwwysiękowo. Inne badanie wykazało pozytywny wpływ gravioli na procesy gojenia się ran szczurów pod wpływem ekstraktów z liści i kory łodygi. Ekstrakty z rośliny podawane szczurom doustnie działały przeciwbólowo, hamując skurcze brzucha zwierząt wywołane uprzednio kwasem octowym. Wyniki potwierdzono także w teście lizania łap zwierząt.

Graviola posiada potencjalne działanie przeciwdrgawkowe, jednak do tej pory nie wyizolowano substancji odpowiedzialnych za tę właściwość rośliny. Myszom z napadami toniczno-klonicznymi podawano etanolowy ekstrakt z liści flaszowca miękkociernistego. Dawka 300 mg/kg masy ciała wykazała działanie przeciwdrgawkowe, zmniejszając częstość występowania zarówno napadów tonicznych, jak i klonicznych. Zredukowano także śmiertelność zwierząt.

Ekstrakt metanolowy z gravioli (dawka 100 mg/kg masy ciała) podany szczurom z cukrzycą (we wstrzyknięciu dootrzewnowym przez okres 14 dni) znacząco zmniejszył w ich krwi stężenie glukozy. Wpłynął również pozytywnie na profil lipidowy (zmniejszenie stężenia cholesterolu i lipoprotein o małej gęstości). Podobne wyniki uzyskano dla wodnego ekstraktu z liści gravioli oraz ekstraktu etanolowego z kory rośliny. Potwierdzono, że Annona muricata działa regenerująco na komórki β wysp trzustkowych, ma właściwości hipoglikemiczne i hipolipemiczne.

Wodne i metanolowe ekstrakty z liści gravioli posiadają udowodnione działanie antyutleniające. Metody in vitro ukazały skuteczność rośliny w zwalczaniu wolnych rodników hydroksylowych oraz tlenku azotu. Liście i nasiona flaszowca miękkociernistego zawierają substancje o charakterze enzymatycznych antyoksydantów (katalaza i dysmutaza ponadtlenkowa) oraz antyoksydanty nieenzymatyczne (kwas askorbinowy, witamina E). Inne testy (m.in. test DPPH) wykazały aktywność przeciwutleniającą kory gravioli.

Flaszowiec miękkociernisty posiada potencjalne działanie hipotensyjne. Aktywność przeciwnadciśnieniową oceniano na szczurach z prawidłowym ciśnieniem tętniczym, którym podawano wodny ekstrakt z liści gravioli. Zaobserwowano spadek ciśnienia tętniczego bez wpływu na tętno zwierząt.

Graviola wykazuje właściwości przeciwpasożytnicze. Przeprowadzono kilka badań pod tym kątem dla ekstraktów z liści oraz nasion. Wyizolowano związki najprawdopodobniej odpowiedzialne za ten efekt (annonacynon i corossolon). Działanie przeciwpasożytnicze zbadano wobec różnych gatunków Leishmania (PH8, M2903 i PP75, L. braziliensis, L. panamensis, L. donovani, L. mexicana, L. major, L. chagasi), Trypanosoma cruzi, Haemonchus contortus. Ekstrakty z liści i łodygi gravioli działają przeciwpierwotniakowo wobec Plasmodium falciparum (pierwotniak wywołujący malarię).

Badania na zwierzętach udowodniły działanie ochronne gravioli na miąższ wątroby. Wodne ekstrakty z liści rośliny przywróciły prawidłowy obraz histopatologiczny wątroby poddawanej działaniu czynników uszkadzających (paracetamol i czterochlorek węgla). Graviola podawana doustnie obniżyła również poziom bilirubiny u zwierząt z hiperbilirubinemią.

Kolejna właściwość rośliny to działanie ochronne na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Aktywność gastroprotekcyjną badano na żołądkach szczurów, którym podawano alkohol. Wyniki testów potwierdziły potencjał przeciwwrzodowy gravioli.

Suplementy diety zawierające graviolę nie powinny być przyjmowane przez dzieci, kobiety w ciąży oraz matki karmiące piersią ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania rośliny w tych grupach.

Graviola stosowana w dużych dawkach i długotrwale może powodować zmianę funkcji neurologicznych, stąd konieczne jest przerwanie suplementacji w razie ich wystąpienia.

Przy suplementacji dłuższej niż miesiąc wskazane jest uzupełnienie diety w preparaty probiotyczne.

Sok z gravioli powinien być stosowany przed posiłkiem, aby w pełni wykorzystać jego działanie ochronne na błony śluzowe przewodu pokarmowego i zwiększyć wchłanianie substancji czynnych.

Graviola powoduje efekt hipotensyjny oraz obniża poziom glukozy we krwi. Należy zachować ostrożność podczas przyjmowania leków na nadciśnienie krwi oraz leków przeciwcukrzycowych.

Graviola posiada potencjalne działanie neurotoksyczne. Przypisuje się je zawartości acetogenin, iminocukrom oraz neurotoksynie o nazwie swainsonina. Podejrzewa się, że długotrwałe spożywanie roślin z rodziny flaszowcowatych (w tym gravioli) może spowodować chorobę Parkinsona. Istnieje kilka badań w tym kierunku, jednak do dzisiaj nie udowodniono, że to właśnie graviola przyczynia się do pojawienia się tej choroby neurodegeneracyjnej. W roku 1999 czasopismo „The Lancet” opublikowało artykuł, w którym omawiano możliwą zależność między spożyciem owoców gravioli a występowaniem atypowego parkinsonizmu na obszarze Indii.