Wiązówka błotna — roślinna aspiryna

Wiązówka błotna znajduje zastosowanie w łagodzeniu objawów przeziębienia i grypy (gorączka, stan zapalny dróg oddechowych). Surowiec może być wykorzystywany w dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, zgaga, wrzody). Wiązówka polecana jest w chorobach reumatycznych, w dnie moczanowej, w zakażeniach skóry i w zapaleniu spojówek. W kosmetyce stosowana jest na rany, trądzik, przebarwienia, przetłuszczające się włosy, a także jako dodatek do kąpieli relaksacyjnych.

Pierwsze wzmianki o stosowaniu wiązówki błotnej pochodzą z XVI wieku, gdy wywar z kwiatów gotowanych z winem spożywano jako środek na gorączkę. W XIX wieku odkryto zawartość salicylanów w składzie wiązówki. Nazwa popularnej aspiryny pochodzi od dawnej nazwy łacińskiej wiązówki błotnej – Spiraea ulmaria. Wiązówka była ulubionym ziołem królowej Elżbiety I. W Anglii bardzo popularne było tworzenie z rośliny wiązanek i wianków ślubnych. Druidzi cenili ją za właściwości przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

Wiązówka znajduje również zastosowanie w kuchni jako dodatek aromatyzujący do miodów, win, dżemów, mięs i zup. Herbata posiada właściwości odwadniające i może być stosowana w celu łagodzenia poparzeń słonecznych.

Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria) to roślina z rodziny różowatych (Rosaceae). W różnych regionach Polski spotyka się różne określenia wiązówki błotnej: królowa łąk, tawuła łąkowa lub błotna, kozia broda, kropidło błotne, goryczkowe ziele. Nazwa rodzajowa pochodzi od połączenia dwóch wyrazów: filum – nitka, nić i péndulus – wiszący, zwisający (opisuje bulwy występujące na końcach korzonków), natomiast nazwa gatunkowa pochodzi od słowa ulmárius – wiązowaty (podobieństwo do rzymskiego wiązu). Roślina występuje przeważnie w skupiskach nad brzegiem rzek i na wilgotnych łąkach. Obszar jej występowania obejmuje strefę umiarkowanego klimatu półkuli północnej (Azja, Europa Północna i Środkowa).

Łodyga rośliny jest prosta, rozgałęziająca się u góry i podłużnie bruzdowana, może osiągnąć 2 m wysokości. Posiada zdrewniałe, grube kłącze, z którego wyrastają włókniste korzenie. Liście wiązówki są przerywano nieparzystopierzaste. Listki boczne (2-5 par) są jajowato wydłużone, zaostrzone, podwójnie ząbkowane, mniej lub bardziej filcowane. Ich górna powierzchnia jest ciemnozielona, a dolna jaśniejsza. Pięciokrotne, promieniste, żółtawobiałe kwiaty tworzą baldachogroniasty kwiatostan. Pręciki w liczbie 20-40 długością przewyższają prawie 2-krotnie drobne płatki korony. Owocem jest mała, żółtawobrunatna, spiralnie skręcona niełupka.

W grupie flawonoidów, które zawarte są w kwiatach, liściach, łodygach i owocach wiązówki błotnej, wyróżnia się rutozyd, 3-glukuronid kwercetyny, hiperozyd, spireozyd, 4´-glikozyd kemferolu i kwercetyny. Kwiaty są źródłem około 10-15% garbników (tellimagrandyna I i II, rugozyna A, B1, B2, D, E1 i E2). Więcej garbników zawierają części podziemne rośliny. Kwiaty zawierają około 0,2% olejku eterycznego, w skład którego wchodzą: salicylan metylu, wanilina, aldehyd salicylowy, heliotropina. Inne substancje czynne to kwasy organiczne (salicylowy, cytrynowy, askorbowy), ślady kumaryn, izosalicyna i monotropitozyd – gaulteryna. Wśród fenolokwasów zidentyfikowano kwas galusowy, p-kumarowy, ferulowy, waniliowy, syryngowy i 3,4-dimetoksycynamonowy.

Za działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe odpowiada przede wszystkim kwas salicylowy i jego pochodne. Związki te hamują biomarkery prozapalne i syntezę prostaglandyn poprzez wpływ na COX-1 i COX-2. Składniki olejku eterycznego warunkują działanie bakteriostatyczne. Garbniki wykazują działanie ściągające i antyoksydacyjne. Flawonoidy zwiększają ilość wydalanego moczu i ułatwiają usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Spireozyd blokuje oksydazę ksantynową – enzym uczestniczący w syntezie kwasu moczowego. W badaniach na zwierzętach wykazano, że substancje czynne hamują namnażanie komórek nowotworowych gruczołu piersiowego.

Przeciwwskazaniem do stosowania wiązówki błotnej jest uczulenie na salicylany, okres ciąży i laktacji.

Dobowa dawka ziela wiązówki dla dorosłych i dzieci powyżej 16 lat wynosi 2-6 g, dla dzieci w wieku 4-10 lat 2-3 g, dla dzieci w wieku 1-4 lat 1-2 g suchego surowca. Dobowa dawka kwiatów więzówki dla osób dorosłych to 2,5–3,5 g wysuszonego i rozdrobnionego surowca.

W celu sporządzenia naparu należy odpowiednią ilość surowca zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 10-15 minut. Po tym czasie odcedzić napar i spożywać 3 razy dziennie po 1/3 szklanki naparu.

Zalecana do spożycia ilość ekstraktu płynnego to 1,5-6,0 ml (1:1 w alkoholu 25%) 3 razy dziennie. Zalecana do spożycia ilość nalewki to 2-4 ml (1:5 w alkoholu 45%) 3 razy dziennie.

Wiązówka błotna może być stosowana zewnętrznie w formie naparów i odwarów.

Z uwagi na dużą zawartość garbników należy zachować co najmniej 2-godzinny odstęp pomiędzy przyjęciem wiązówki błotnej i żelaza.

Wiązówka błotna zmniejsza krzepliwość krwi, dlatego należy przerwać stosowanie surowca na tydzień przed planowanym zabiegiem/operacją. Zioło może prowadzić do wystąpienia zaparć i reakcji alergicznych, np. skurcz oskrzeli, wysypka, obrzęk naczynioruchowy.