Ostryż długi — lecznicza przyprawa

Wysuszone kłącze ostryżu długiego stanowi cenną przyprawę kuchni azjatyckiej, wchodzi w skład mieszanki przyprawowej curry. Ze względu na żółty kolor od lat było stosowane jako naturalny składnik barwiący tkaniny.

Spis treści

Ostryż długi – wygląd, pochodzenie, morfologia

Ostryż długi (łac. Curcuma longa) to bylina zaliczana do rodziny imbirowatych Zingiberaceae. Często spotykane nazwy potoczne to kurkuma, kurkuma indyjska, szafran indyjski oraz ostryż barwierski. Roślina preferuje klimat tropikalny oraz subtropikalny. Jest uprawiana w Indiach, Chinach i na południowo-wschodnich terenach Azji (Indonezja, Tajlandia, Wietnam, Filipiny). Została sprowadzona do Europy w XVIII wieku i szybko stała się cenioną przyprawą oraz ziołowym środkiem o wielu zastosowaniach leczniczych.

Kłącze ostryżu długiego ma żółtopomarańczowy kolor i bulwiasty kształt. Wyglądem przypomina powszechnie znany imbir. Łodyga Curcuma longa jest prosta, o charakterze wzniesionym. Nie posiada rozgałęzień. Dorasta do 1 metra wysokości. Z bulwy wyrastają liście o szerokolancetowatym kształcie. Ciemnozielone liście w liczbie od 6 do 10 ułożone są naprzemiennie w dwóch rzędach. Mogą osiągać rozmiary od 30 cm do 50 cm długości. Kwiaty ostryżu długiego są zebrane w kłos kwiatowy. Stanowi on rodzaj kwiatostanu groniastego, w którym ułożone spiralnie kwiaty porastają łodygę kwiatostanową o długości 10-15 cm. Kwiaty kurkumy są żółte, rurkowate. Owocem rośliny jest skórzasta torebka.

Ostryż długi – zastosowanie i wskazania

W lecznictwie stosowane jest kłącze ostryżu długiego Rhizoma Curcumae longae. Po wykopaniu bulwy ostryżu muszą zostać oczyszczone z warstwy zewnętrznej oraz korzeni, następnie poddawane są stabilizacji poprzez działanie pary wodnej bądź obgotowanie w wodzie. Kolejnym etapem jest suszenie surowca na słońcu. Przyjmuje się, że kłącze ostryżu długiego powinno zawierać nie mniej niż 25 ml/kg olejku eterycznego i cechować się 2-procentową obecnością pochodnych dicynamoilometanu w przeliczeniu na kurkuminę.

W Polsce zarejestrowany jest lek zawierający w składzie nalewkę z kurkumy Curcumae tinctura. Jest to płyn doustny ordynowany tradycyjnie w przypadku zaburzeń trawiennych. Ostryż długi stanowi cenny składnik wielu suplementów diety. Wyciągi z rośliny są dostępne w postaci kapsułek, tabletek, saszetek do rozpuszczania w wodzie, proszku do robienia koktajli, kropli doustnych, płynów, herbatek ziołowych oraz żelek. Najczęściej wyciągi z ostryżu długiego są standaryzowane w przeliczeniu na zawartość żółtego barwnika o dużej aktywności biologicznej – kurkuminy. Kurkumina i pozostałe związki Rhizoma Curcumae longae stanowią składniki wspierające prawidłowe funkcjonowanie wątroby, hamujące odkładanie się tłuszczów w wątrobie, ułatwiające trawienie w przypadku dysfunkcji przewodu pokarmowego, działające ochronnie na żołądek. Preparaty z ostryżem są stosowane w stanach zapalnych dróg żółciowych, w kamicy żółciowej czy w zastoju żółci po zabiegach chirurgicznych jako środki żółciotwórcze i żółciopędne. Roślina zapobiega gromadzeniu się tłuszczów w organizmie, dzięki czemu często stanowi składnik suplementów diety ułatwiających utrzymanie prawidłowej masy ciała i wspierających odchudzanie. Ostryż długi wchodzi w skład preparatów złożonych działających ochronnie na serce i układ krążenia, głównie poprzez wpływ na metabolizm cholesterolu i trójglicerydów. Na rynku dostępne są suplementy diety na stawy, chrząstki i ścięgna zawierające ekstrakty z kłącza ostryżu długiego. Zawarta w nich kurkuma pomaga zachować zdrową skórę oraz przyczynia się do zwiększenia elastyczności stawów. W aptekach dostępne są preparaty z ostryżem długim reklamowane jako wzmacniające prawidłowe widzenie.

Wyciąg z Curcuma longa można spotkać także w licznych kosmetykach przeznaczonych do skóry twarzy i ciała, tj. w olejkach natłuszczających i antycellulitowych, kremach i esencjach do cery dojrzałej i wrażliwej, żelach oczyszczających, masłach nawilżających skórę. Olejki z ostryżem długim naniesione na skórę ciała podczas masażu dają efekt rozgrzewania, działają ujędrniająco i detoksykująco. Zastosowane w pielęgnacji twarzy preparaty z Curcuma longa spowalniają procesy starzenia się, działają przeciwutleniająco, hamują stany zapalne, mają właściwości bakteriobójcze, rozjaśniają przebarwienia, łagodzą zaczerwienienia, wyrównują koloryt skóry i działają fotoochronnie. Są przeznaczone do skóry zmęczonej, starzejącej się oraz problematycznej. Jako żółty barwnik kurkuma jest dodawana do kosmetyków kolorowych (szminek, podkładów, kremów BB). W medycynie ajurwedyjskiej kurkuma powszechnie stosowana jest w zabiegach upiększających. Tworzone z jej wykorzystaniem płukanki niwelują oznaki łupieżu (działanie przeciwgrzybicze). Z uwagi na właściwości przeciwzapalne oraz antybakteryjne kurkumę stosuje się do płukania jamy ustnej w przypadku podrażnień błony śluzowej. Można ją także bezpośrednio wsmarowywać w dziąsła.

Wysuszone kłącze ostryżu długiego stanowi cenną przyprawę kuchni azjatyckiej, wchodzi w skład mieszanki przyprawowej curry. Ze względu na żółty kolor od lat było stosowane jako naturalny składnik barwiący tkaniny. Ponadto ostryż długi posłużył do produkcji wskaźnika chemicznego, tj. papierka kurkumowego. W medycynie ajurwedy popularne jest wykorzystywanie kurkumy do sporządzania naparów przeciwprzeziębieniowych, przykładowo tzw. złotego mleka. W tym celu sproszkowaną kurkumę bądź świeży i pocięty korzeń ostryżu podgrzewa się w mleku roślinnym i dodaje pozostałe składniki zwalczające infekcję – sok z cytryny, miód, imbir. Dodatek pieprzu ułatwia wchłanianie kurkumy z przewodu pokarmowego. Tradycyjnie w medycynie ludowej ostryż długi jest środkiem używanym przy zaburzeniach trawienia, kolkach, chorobach wątroby, zaburzeniach miesiączkowania i krwiomoczu. Stosuje się go zewnętrznie w przypadku wystąpienia drobnych skaleczeń na skórze, czyraków, siniaków, pęcherzy, owrzodzeń, egzemy oraz ukąszeń owadów.

Ostryż długi – działanie, właściwości, skład

Kłącze ostryżu długiego Rhizoma Curcumae longae zawiera liczne substancje biologicznie czynne. Główną i charakterystyczną grupą zawartą w surowcu są kurkuminoidy (około 2%), na które składa się kurkumina (diferuloilometan), demetoksykurkumina oraz bisdemetoksykurkumina. Ponadto kłącze zawiera olejki lotne (3-5%), których składnikami są: bisabolen, gwajan, zingiberen, ksantorizal, kurkumen, turmeron. Pozostałe substancje obecne w roślinie to cukry, białka oraz żywice. 

Kurkuma zawarta w kłączu ostryżu długiego wykazuje właściwości ochronne na wątrobę. Hepatoprotekcja wynika ze zdolności substancji do zmniejszania wytwarzania wolnych rodników tlenowych, które uszkadzają komórki wątrobowe (naturalny antyutleniacz). W badaniach wykazano zdolność kurkumy do hamowania peroksydacji lipidów wątroby w przypadku podawania zwierzętom czynników znanych z uszkadzającego wpływu na ten narząd (alkoholu, leków, tj. paracetamolu). Najprawdopodobniej za właściwości przeciwutleniające odpowiadają wolne grupy fenolowe obecne w cząsteczce kurkuminy. Kurkuma hamuje wytwarzanie cytokin prozapalnych, zmniejsza odkładanie tłuszczów w obrębie hepatocytów, obniża poziom wolnych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i fosfolipidów w surowicy krwi. Jak wykazały badania, sól sodowa kurkuminy powoduje zwiększone wydalanie soli żółciowych, cholesterolu i bilirubiny wraz z żółcią, odwraca procesy przerostowe przewodów żółciowych i zwiększa rozpuszczalność żółci, przez co hamuje powstawanie kamieni żółciowych. W badaniach z wykorzystaniem szczurów laboratoryjnych udowodniono przeciwwrzodowe właściwości kurkumy. Substancja podawana przez kilka tygodni w postaci wyciągu etanolowego znacząco zmniejszyła wytwarzanie soku żołądkowego, a siłę jej działania porównano z blokerem receptorów histaminowych – ranitydyną. Badania kliniczne z udziałem ochotników, którym podawano 600 mg kurkuminy 5 razy dziennie przez okres 3 miesięcy, wykazały redukcję owrzodzeń i nadżerek żołądka oraz ograniczenie bólu brzucha. Inne badania udowodniły skuteczność kurkuminy w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego IBS, choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Obecnie prowadzone są badania nad wykorzystaniem kurkumy w leczeniu chorób neurologicznych, takich jak choroba Alzheimera, neuropatia cukrzycowa i depresja. Mechanizm jej działania neuroprotekcyjnego nie został poznany. Najprawdopodobniej dużą rolę odgrywają tu właściwości przeciwzapalne kurkumy oraz zdolność do inhibicji ekspresji komórek glejowych astrocytów. Kurkuma moduluje dysfunkcję układu podwzgórze-przysadka-nadnercza, podnosi poziom serotoniny, noradrenaliny i dopaminy we krwi oraz obniża stężenie hormonu stresu – kortyzolu (badania z wykorzystaniem szczurów laboratoryjnych w modelu przewlekłego łagodnego stresu).

Mechanizm przeciwzapalnego działania kurkuminoidów ostryżu długiego polega na blokowaniu aktywności enzymów lipooksygenazy (zmniejszanie syntezy leukotrienów poprzez szlak lipooksygenazy), hamowaniu aktywności cyklooksygenazy i fosfolipazy. Związki aktywne kłącza kurkumy zmniejszają wytwarzanie cytokin prozapalnych i niwelują wolne rodniki powstałe w uszkodzonych strukturach komórkowych.

Ostryż długi działa ochronnie na układ sercowo-naczyniowy. Przede wszystkim obniża poziom cholesterolu oraz trójglicerydów w surowicy krwi, ale dodatkowo hamuje również peroksydację lipoprotein o małej gęstości LDL oraz hamuje procesy agregacji (zlepiania) płytek krwi. Obniżenie poziomu cholesterolu we krwi jest wynikiem jego zmniejszonego wchłaniania w jelitach po spożytym posiłku oraz zwiększonej przemiany cholesterolu do kwasów żółciowych w obrębie wątroby. Obniżenie agregacji trombocytów wynika natomiast ze zwiększonej syntezy prostacyklin pod wpływem ekstraktów roślinnych ostryżu oraz blokowania syntezy tromboksanu przez ekstrakty z Curcuma longa. Aktywność przeciwpłytkową przypisuje się substancji o nazwie ar-turmeron. W badaniach wykazano, że siła działania antyagregacyjnego ar-turmeronu jest większa niż kwasu acetylosalicylowego.

Ekstrakty z kłącza ostryżu długiego działają przeciwpasożytniczo, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Udowodniono ich skuteczność wobec gatunków grzybów Trichophyton longifusus, Microsporum canis oraz Aspergillus parasiticus. Zastosowany miejscowo u świnek morskich olejek z ostryżu długiego zwalczał dermatofity i grzyby patogenne. Inne badanie wykazało słabą aktywność hamującą rozwój gronkowca złocistego Staphylococcus aureus. Stan kur zarażonych kokcydiozą, czyli chorobą wywoływaną przez pasożyta Eimeria maxima, uległ poprawie po wprowadzeniu diety z dodatkiem kurkumy.

Wpływ wyciągu z kłącza ostryżu długiego na szybkość gojenia się ran przebadano z udziałem królików. Porównywano pastę ze świeżej rośliny Curcuma longa oraz miód. Stwierdzono, że gojenie ran po nałożeniu miodu oraz pasty z ostryżu długiego było szybsze w porównaniu z grupą kontrolną.

Badania na zwierzętach laboratoryjnych wykazały wpływ kurkuminy na proces karcynogenezy. Substancja hamowała wszystkie trzy etapy tego procesu – inicjację, promocję i progresję nowotworu. Wykazano, że kurkuminoidy zawarte w Rhizoma Curcumae longae hamują angiogenezę, pobudzają apoptozę komórek nowotworowych, wymiatają wolne rodniki powstające w organizmie, chronią wątrobę przed toksycznym działaniem czynników rakotwórczych, zmniejszają produkcję cytokin prozapalnych.

Ostryż długi – stosowanie i dawkowanie

W ziołolecznictwie stosowane jest sproszkowane, wysuszone wcześniej kłącze ostryżu długiego, nalewki oraz odwary z rośliny. Przykładowe przepisy i dawkowanie to:

  • odwar – Decoctum Rhizomae Curcumae 25:500 – w ciągu dnia wypić całą porcję;
  • sproszkowane kłącze – Pulvis Rhizomae Curcumae – 3 razy dziennie po 1 g;
  • nalewka na alkoholu przynajmniej 70% – Tinctura Curcumae 1:5 – doustnie 5 ml 3 razy dziennie po rozmieszaniu z wodą.

Zarejestrowany w Polsce lek zawierający nalewkę z kurkumy dawkuje się trzy razy dziennie po głównych posiłkach. Płyn należy rozcieńczyć w łyżce wody. Jest wskazany dla młodzieży powyżej 14 roku życia oraz osób dorosłych. Przeznaczony jest do użytku doraźnego. Ze względu na brak badań nie zaleca się stosowania płynu leczniczego u kobiet ciężarnych oraz matek karmiących.

Ostryż długi – interakcje z lekami i ziołami

Ekstrakty z ostryżu długiego stosowane podczas chemioterapii nowotworów mogą wpływać na efekty działania niektórych leków. Udowodniono, że kurkumina zawarta w kłączu Curcuma longa zakłóca wchłanianie irinotekanu (stosowanego m.in. w leczeniu raka okrężnicy). W badaniach in vitro dowiedziono, że kurkumina hamowała apoptozę komórek nowotworowych raka piersi po zastosowaniu kamptotecyny. Kurkumina i paklitaksel wykazują synergizm działania w hamowaniu powstawania przerzutów raka piersi do płuc.

Ostryż długi – skutki uboczne, przedawkowanie

Badania na ochotnikach wykazały, że przyjmowanie dużych dawek dziennych kurkuminy (substancja czynna zawarta w kłączu ostryżu długiego), tj. 12 g na dobę, powodowało u 30% uczestników objawy ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, żółte zabarwienie mas kałowych), bóle głowy i zmiany skórne (wysypka). Tolerancja dużych dawek kurkuminy podawanych doustnie jest wysoka.

Dawka letalna kurkuminy dla myszy wynosi 2-10 g/kg masy ciała.

Dawka letalna kurkuminy dla szczurów wynosi 5-10 g/kg masy ciała.

Działania niepożądane po podaniu leku zarejestrowanego w Polsce zawierającego nalewkę z kurkumy to łagodne zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, biegunka).

Leki zawierające ostryż długi

Suplementy i wyroby medyczne zawierające ostryż długi

Kosmetyki zawierające ostryż długi

Działanie

  • łagodzi stany zapalne skóry
  • pobudza regenerację komórek naskórka
  • przeciwagregacyjne (przeciwpłytkowe, zmniejsza agregację płytek krwi)
  • przeciwbakteryjne
  • przeciwdepresyjne (antydepresyjne, tymoleptyczne)
  • przeciwgrzybicze
  • przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze
  • przeciwutleniające (antyoksydacyjne)
  • przeciwzapalne
  • przyspiesza wątrobowe procesy odtruwania
  • wspomaga trawienie tłuszczów, białek i cukrów
  • żółciopędne
  • żółciotwórcze
  • zmniejsza masę ciała (odchudzające)
  • zmniejsza zawartość tłuszczu w wątrobie
  • przeciwnowotworowe
  • skraca czas trwania infekcji
  • przyspiesza gojenie ran
  • ułatwia trawienie

Postacie i formy

  • susz
  • odwar
  • nalewka
  • wyciąg
  • sok
  • krople
  • tabletka
  • kapsułka
  • wyciąg olejowy
  • krem
  • płyn doustny
  • szampony i odżywki do włosów
  • żel na skórę
  • proszek
  • żelki

Substancje aktywne

  • związki fenolowe
  • olejki lotne
  • Kwas ferulowy
  • kurkumina
  • demetoksykurkumina
  • bisdemetoksykurkumina
  • monodemetoksykurkumina
  • didemetoksykurkumina
  • bisabolen
  • gwajan
  • zingiberen
  • ksantorizal
  • kurkumen
  • turmeron

Surowiec

  • kłącze
Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.