Nawłoć — oznaka jesieni i lek

Ziele nawłoci pospolitej jest stosowane w schorzeniach układu moczowego (zakażenia, stany zapalne), w tym w profilaktyce kamicy układu moczowego. Inne wskazania to nadciśnienie, dermatozy skórne, stany zapalne jamy ustnej, zatrucia, choroby reumatyczne i metaboliczne. Nawłoć jest wykorzystywana w leczeniu dny moczanowej, zwłaszcza na Bałkanach. Amerykańscy badacze donoszą o korzyściach stosowania nawłoci pospolitej w leczeniu nieżytów układu oddechowego. Ponadto w publikacjach z XVI-XVII wieku wspominano o stosowaniu surowca w schorzeniach układu pokarmowego i w dolegliwościach skórnych.

Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) to roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae) rozpowszechniona na terenach Europy, Azji i Ameryki Północnej. Najczęściej spotykana jest na nieużytkach, polach, zboczach, w rowach i suchych zaroślach. Obecnie występowanie nawłoci pospolitej w Polsce jest ograniczone w wyniku krzyżowania się gatunków i z uwagi na wypieranie tego gatunku przez inne, bardziej odporne na warunki środowiskowe. Często nawłoć określa się złotą rózgą lub złotnikiem. Pierwsze wzmianki o zastosowaniu rośliny w celach leczniczych pochodzą z zapisów Adamusa Lonicerusa (1564) i Petrusa Andreasa Matthiolusa (1626).

Roślina osiąga około 1 m wysokości. Posiada krótkie kłącze. Łodyga jest naga lub krótko owłosiona, rozgałęziona w górnej części. Liście mają kształt eliptyczny, a ich brzegi są piłkowane. Liście dolne osiągają do 10 cm długości, a środkowe i górne są krótkoogonkowe lub siedzące. Złocistożółte kwiaty zebrane są w koszyczki, które tworzą groniaste lub wiechowate kwiatostany. Owoc stanowi niełupka z białym puchem kielichowym. Surowcem roślinnym jest ziele nawłoci pospolitej (Solidaginis virgaureae herba) zbierane w okresie kwitnienia z części nadziemnych rośliny i następnie suszone.

Główną grupę związków czynnych nawłoci pospolitej stanowią flawonoidy, wśród których dominują kwercetyna, kemperol i rutozyd. Ziele nawłoci działa moczopędnie, zwiększa wydalanie chlorku sodu i zapobiega obrzękom. Flawonoidom przypisuje się działanie spazmolityczne na skutek hamowania receptorów muskarynowych M2 i M3, a także działanie rozszerzające naczynia poprzez hamowanie kinazy białkowej C i rozluźnienie mięśni gładkich tętnic. Drugą ważną grupę stanowią saponiny trójterpenowe: olean-12-en, kwas poligalowy i charakterystyczne tzw. virgaureasaponiny B, C, D, E. Obecność saponin zapobiega tworzeniu się biofilmu w układzie moczowym i tym samym nie dopuszcza do namnażania się bakterii i grzybów. Inne substancje czynne to olejki eteryczne bogate w gamma-kadinen (40–60%), mircen, alfa- i beta-pinen, limonen, germakren D. W nawłoci obecne są też glikozydy fenolowe (pochodne kwasu kawowego, chlorogenowego, salicylowego, chinowego i estrów benzoesowo-salicylowych), a także diterpeny, irydoidy i polisacharydy (galaktoza, glukoza, ramnoza, arabinoza, ksyloza).

Ziele nawłoci działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego. Wykazuje aktywność antyoksydacyjną i przeciwrodnikową. Udowodniono, że wyciągi alkoholowe hamują peroksydację liposomów fosfatydylocholinowych. Wyciągi wodne wspierają procesy odtruwania organizmu. Przyjmowanie ziela nawłoci prowadzi do usuwania z organizmu zbędnych produktów przemiany materii i przeciwdziała powstawaniu kamieni w układzie moczowym. Hamowanie leukocytarnej elastazy wskazuje na możliwość wykorzystania rośliny w stanach zapalnych układu oddechowego. Stosowanie nawłoci pospolitej zewnętrznie na skórę pomaga zwalczyć stany zapalne i poprawia krążenie krwi w naczyniach włosowatych. W leczeniu dny moczanowej bardzo cenne okazuje się połączenie działania przeciwhiperurykemicznego, przeciwzapalnego i przeciwnadciśnieniowego nawłoci. Miód nawłociowy posiada właściwości moczopędne, żółciopędne, rozkurczowe i przeciwzapalne. Surowiec ze względu na poprawę mikcji jest zalecany w przypadku przerostu i zapalenia gruczołu krokowego.

Przeciwwskazaniem do stosowania ziela nawłoci pospolitej są obrzęki spowodowane ostrą niewydolnością nerek i serca.

Ziele nawłoci można stosować wewnętrznie w postaci naparu, odwaru, nalewki lub w formie sproszkowanej. Zaleca się, aby nie przekraczać dawki 12 g ziela dziennie.
W celu przygotowania naparu należy 1 łyżkę ziela zalać szklanką wody i pozostawić pod przykryciem na 20 minut. Gotowy napar można spożywać w ilości 2-3 szklanek dziennie. Napar można wykorzystać do przemywania skóry łojotokowej, trądzikowej i z zapaleniem mieszków włosowych. W celu przygotowania odwaru należy zalać 1 łyżkę ziela szklanką zimnej wody i gotować przez 5-10 minut. Po tym czasie odwar należy odstawić na 30 minut, przecedzić i spożywać 3-4 razy dziennie po 100-120 ml. Ziele nawłoci jest również składnikiem gotowych preparatów, które należy stosować zgodnie z zaleceniem producenta.

Ziele nawłoci może nasilać działanie leków moczopędnych i przeciwzakrzepowych.

Nawłoć pospolita wykazuje dobry profil bezpieczeństwa. Uczulenie na ziele nawłoci pospolitej może objawiać się pokrzywką, rumieniem, pieczeniem i świądem skóry.