Mydlnica lekarska — na kaszel i dla urody

Mydlnica lekarska (łac. Saponaria officinalis, ang. Soapwort) jest drobną byliną pochodzącą z rodziny goździkowatych – Caryophyllaceae. Mydlnica występuje pospolicie w wielu regionach Europy, Japonii oraz w krajach Azji Mniejszej. W Polsce jest powszechnie spotykana na całym niżu, a szczególnie często występuje w starych, zrujnowanych zabudowaniach, cmentarzach oraz parkach.

Mydlnica osiąga raczej niewielkie rozmiary. Pędy rośliny są lekko wzniesione i mierzą zwykle maksymalnie do 80 cm. Lancetowate liście mydlnicy są gładkie, siedzące. Roślina ma wiele rozgałęzień oraz złożony system korzeniowy. Łodyga mydlnicy jest zakończona bladoróżowymi kwiatostanami, a kwiaty mają lekko migdałowy zapach.

Surowcem zielarskim jest korzeń mydlnicy lekarskiej – Saponariae radix. Korzenie razem z rozłogami należy zbierać późną jesienią lub wczesną wiosną, a następnie suszyć w temperaturze 40 stopni Celsjusza.

Korzeń mydlnicy jest wykorzystywany jako lekki środek wykrztuśny w infekcjach górnych dróg oddechowych. Wyciąg z korzenia mydlnicy wchodzi w skład koncentratu do sporządzania wykrztuśnego roztworu ziołowego. Wykrztuśne działanie surowca znalazło zastosowanie w leczeniu stanu zapalnego tchawicy i oskrzeli.

Wyciągi z korzenia działają również żółciopędnie i zwiększają ilość oddawanego moczu. W lecznictwie ludowym korzeń mydlnicy był wykorzystywany jako lekki środek usprawniający oczyszczanie organizmu oraz podczas terapii kamicy nerkowej i zaburzeń ze strony układu moczowego.

Mydlnica lekarska znalazła również zastosowanie we współczesnej kosmetologii. Wyciągi z mydlnicy wchodzą w skład preparatów do pielęgnacji skóry wrażliwej. Niektóre szampony przeciwłupieżowe zawierają wyciągi z korzenia mydlnicy, które poprawiają efekt działania preparatu. Ponadto odwar z mydlnicy można stosować zewnętrznie w postaci okładów przy schorzeniach skóry, uczuleniach i egzemie.

W wierzeniach ludowych mydlnica miała zapewniać osobom, które ją przyjmowały, zdolność jasnowidzenia. Dawniej, w czasach starożytnych Greków i Rzymian, korzeń mydlnicy był stosowany jako podstawowy środek do mycia i prania tkanin ze względu na swoje właściwości pieniące. Po wynalezieniu nowoczesnych środków piorących popularność mydlnicy znacznie zmalała, jednak wzrost występowania chorób na tle alergicznym oraz uczuleń na niektóre środki chemiczne spowodował, że udział wyciągów z mydlnicy lekarskiej w kosmetyce wzrasta.

Wyciągi z mydlnicy lekarskiej zawierają głównie związki powierzchniowo czynne nazywane saponinami. Mieszaninę saponin w tym przypadku stanowią pochodne kwasu kwilajowego, do których należy między innymi saporubryna. Oprócz saponazydów w składzie wyciągów zidentyfikowano również oligosacharydy, sole mineralne i węglowodany.

Saponazydy triterpenowe obecne w wyciągach z korzenia mydlnicy wykazują działanie przeciwzapalne i wykrztuśne. Substancje czynne pobudzają nabłonek dróg oddechowych do wydzielania śluzu, który rozrzedza zalegającą wydzielinę i ułatwia odkrztuszanie. Ponadto związki czynne obecne w odwarach z surowca zwiększają ilość produkowanej żółci i zwiększają jej przepływ do jelita cienkiego, co ułatwia trawienie tłuszczów.

Z korzenia mydlnicy lekarskiej można przygotować odwar lub napar.

W celu przygotowania naparu z korzenia mydlnicy należy niewielką ilość surowca zalać 200 ml wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Po zaparzeniu napar należy przecedzić i pić trzy lub cztery razy dziennie.

Przygotowanie odwaru wymaga zalania niewielkiej ilości rozdrobionego surowca letnią wodą i doprowadzenia roztworu do wrzenia. Odwar będzie miał lepsze właściwości, jeśli korzeń przed podgrzaniem zostawimy na kilka godzin w wodzie. Następnie odwar należy przecedzić i pić kilka razy dziennie.

Odwar i napar można stosować zewnętrznie kilka razy dziennie do przemywania skóry trądzikowej lub nadmiernie wysuszonej. Podgrzany wcześniej odwar ma dobre właściwości pieniące i nie uczula, dlatego znalazł zastosowanie jako środek do mycia głowy.

Ponadto surowiec wchodzi również w skład koncentratu do sporządzania roztworu wykrztuśnego. Odpowiednio rozcieńczony koncentrat należy pić trzy razy dziennie.

Przyjmowanie naparu lub odwaru z korzenia mydlnicy może prowadzić do nadmiernego podrażnienia błony śluzowej żołądka, nudności lub wymiotów.

Stosowanie preparatów z mydlnicy lekarskiej jest przeciwwskazane w przypadku krwawień z przewodu pokarmowego oraz w chorobie wrzodowej żołądka lub jelit.