Kolendra siewna — aromatyczna przyprawa dla zdrowia

Kolendra siewna jest stosowana w zaburzeniach czynności przewodu pokarmowego, w schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego. W niektórych krajach (Arabia Saudyjska, Maroko) roślina jest tradycyjnie stosowana jako środek przeciwcukrzycowy. Medycyna ajurwedyjska twierdzi, że regularne przyjmowanie wywaru z nasion kolendry pomaga obniżyć poziom lipidów we krwi. Surowiec jest stosowany w stanach zapalnych (często polecany przez lekarzy ajurwedyjskich w stanach artretycznych) oraz w profilaktyce chorób układu krążenia. Kolendra może być wykorzystana do płukania jamy ustnej i gardła, a także w leczeniu lub profilaktyce zakażeń drożdżakami Candida. Brak wystarczających dowodów na skuteczność kolendry w leczeniu kaszlu i zapalenia oskrzeli. Surowiec jest składnikiem preparatów wspomagających prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego. W tradycyjnej medycynie irańskiej kolendra znalazła zastosowanie w zapobieganiu drgawkom, lękom i bezsenności. Może być stosowana zewnętrznie w celu zmiękczenia zrogowaciałej warstwy skóry, opóźnienia procesów starzenia się skóry oraz w walce z trądzikiem i łojotokowym zapaleniem skóry.

Kolendra jest wykorzystywana w kuchni jako przyprawa do dań mięsnych, rybnych, sałatek, zup, sosów, jako dekoracja ciast oraz do wyrobu wódek i likierów. W starożytnych Chinach wierzono, że kolendra zapewnia nieśmiertelność. W średniowieczu roślinę traktowano jako afrodyzjak. Dawniej niedojrzałe nasiona kolendry wykorzystywano do odstraszania kretów.

Kolendra siewna (Coriandrum sativum) to roślina z rodziny selerowatych (Apiaceae). Inne nazwy rośliny to kolender ogrodowy, polski pieprz, chińska lub meksykańska pietruszka. Kolendra siewna pochodzi z krajów Bliskiego Wschodu i Morza Śródziemnego. Obecnie jest uprawiana na terenach Europy, północnej Afryki i Azji. Za największego producenta kolendry na świecie uznawane są Indie.

Korzeń rośliny jest palowy, cienki, słabo rozgałęziony. W zależności od odmiany (gruboowocowa lub drobnoowocowa) kolendra może osiągnąć wysokość 50-120 cm. Łodyga jest rozgałęziona i żeberkowana. Liście dolne i górne znacznie różnią się między sobą. Dolne są pojedyncze, długoogonkowe, klapowe, o szerokich działkach, natomiast górne są podwójnie pierzastodzielne, o działkach równowąskich, zbliżone wyglądem do kopru. Kolendra siewna posiada drobne białe lub różowe kwiaty zebrane w baldaszkach na szczycie pędów. Owoc stanowi mała, kulista rozłupnia. Młode zielone owoce z czasem zmieniają barwę na różową, a następnie na żółtą.

W skład olejku kolendrowego wchodzą (+) linalol (60-75%), geraniol, cymol oraz ich estry, cymen, tymol, limonen, alfa- i beta-pinen, borneol, kamfen. Olejek kolendrowy posiada właściwości bakteriobójcze. Wpływa na odbudowę prawidłowej flory jelitowej. Poza tym ekstrakt z nasion kolendry wykazuje skuteczność przeciwdrobnoustrojową przeciwko bakteriom Gram-ujemnym (Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosa) i Gram-dodatnim (Staphylococcus aureus). W nasionach kolendry obecne są kwasy tłuszczowe. Największą ich część stanowią kwas petroselinowy i linolowy. Wśród innych kwasów należy wyróżnić kwas oleinowy, palmitynowy i stearynowy. Olej z nasion kolendry to ważne źródło steroli (stigmasterol, β-sitosterol), które przyczyniają się do hamowania wchłaniania cholesterolu z pożywienia. Nasiona kolendry zawierają duże ilości tokoli (γ-tokoferol, δ-tokoferol, α-tokoferol), polifenoli (kwas kawowy, chlorogenowy, galusowy) i flawonoidów (kwercetyna, rezorcynol, kemferol, naringina, apigenina, kumaryna).

Kolendra siewna zwiększa wydzielanie soku żołądkowego oraz aktywność enzymów trawiennych, przez co ułatwia trawienie i poprawia apetyt. Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, nasila ruchy perystaltyczne jelit, zmniejsza wzdęcia. Wodne ekstrakty wykazują działanie przeciwbólowe, prawdopodobnie na skutek hamowania ośrodkowych receptorów bólu. Badania sugerują, że główne znaczenie w działaniu przeciwbólowym odgrywa składnik olejku kolendrowego (linalol – alkohol monoterpenowy). Linalol ma także zdolność hamowania proliferacji komórek, co sugeruje zdolność do zapobiegania nowotworom i hamowania przerzutów. Badania potwierdziły wpływ rośliny na zwiększenie tolerancji bólu, poprawę ruchliwości stawów i zmniejszenie obrzęku. Działanie to tłumaczy się wpływem substancji aktywnych na syntezę prostaglandyn i leukotrienów, stabilizację błony komórkowej, a także właściwościami przeciwutleniającymi. Właściwości przeciwutleniające są wynikiem adsorpcji i neutralizacji wolnych rodników, wygaszania reaktywnych form tlenu i chelatowania metali, zwłaszcza kationów żelaza i miedzi. Wiele badań potwierdza skuteczność działania przeciwcukrzycowego, które wynika ze stymulacji wydzielania insuliny i nasilenia wychwytu glukozy przez mięśnie. Kolendra siewna może być środkiem zapobiegającym i wspomagającym leczenie hiperlipidemii, ponieważ zmniejsza odkładanie się cholesterolu na wewnętrznej ścianie tętnic i żył oraz przyspiesza jego degradację do kwasów żółciowych i obojętnych steroli. Kolendra zwiększa diurezę, wydalanie elektrolitów i szybkość filtracji kłębuszkowej. Inne działania kolendry to działanie przeciwdrgawkowe, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, uspokajające i lekko nasenne.

Przeciwwskazaniem do stosowania kolendry siewnej jest niedrożność dróg żółciowych. Stosowanie kolendry siewnej nie jest zalecane u kobiet w ciąży, karmiących piersią i u dzieci poniżej 12 roku życia. W warunkach domowych można przygotować napar z owoców kolendry siewnej. W tym celu należy 1/2 łyżeczki rozdrobnionych owoców kolendry zalać 1 filiżanką wrzącej wody (150 ml) i pozostawić pod przykryciem na 10-15 minut, a następnie przecedzić. Zaleca się spożywać 1 filiżankę ciepłego naparu 2-3 razy dziennie.

Kolendra siewna nasila działanie leków stosowanych w nadciśnieniu. Nasiona kolendry zawierają czynnik antywitaminowy (antyB1).

Przedawkowanie kolendry siewnej powoduje nudności, ból brzucha, bóle głowy i senność. Długotrwałe spożywanie kolendry może prowadzić do niedoboru witaminy B1. Stosowanie olejku kolendrowego na skórę może wywołać miejscowe podrażnienie skóry u osób z alergią kontaktową na kumaryny lub związki terpenowe.