Jałowiec pospolity — na stawy, nerki i wątrobę

Jałowiec pospolity ma szerokie zastosowanie w lecznictwie. Wchodzi w skład mieszanek i herbat ziołowych, które wpływają na cały układ trawienny. Właściwości surowca farmaceutycznego wspierają w kamicy moczanowej oraz w przypadku niewydolności wątroby, a także podczas zastojów w drogach żółciowych, w niedostatecznym wytwarzaniu żółci oraz innych zaburzeniach trawiennych. Działa pomocniczo w dyspepsji i podczas nadmiernego fermentowania pokarmu w jelitach.

Stosowany jest w mieszankach do inhalacji parowej oraz tabletkach, które pozytywnie oddziałują na górne drogi oddechowe, przede wszystkim na zatoki. Jałowiec jest wykorzystywany w preparatach uśmierzających ból do użytku zewnętrznego, głównie w maściach oraz żelach, które mają funkcje rozgrzewające lub chłodzące i są wskazane przede wszystkim w takich dolegliwościach, jak zapalenie korzeni nerwowych, nerwobóle oraz ból reumatoidalny.

W medycynie ludowej był to środek o działaniu moczopędnym, antyseptycznym, a także leczący wszelakie problemy żołądkowo-jelitowe. Z owoców jałowca otrzymywano napary oraz nalewki do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego. Owoce były tradycyjnie używane w leczeniu migreny, dny moczanowej oraz reumatycznego zapalenia stawów. Niektóre plemiona używały owocu jałowca pospolitego jako środka antykoncepcyjnego oraz przy leczeniu cukrzycy. Kora z rośliny wykorzystywana była m.in. w schorzeniach pęcherza moczowego, kaszlu i chorobach skóry.

Jałowiec pospolity (łac. Juniperus Communis) to roślina z rodziny cyprysowatych. Należy do gatunków pionierskich, ponieważ jest w stanie urosnąć na niemal każdym podłożu. W Polsce roślina uznawana jest za ozdobną i można ją spotkać w wielu przydomowych ogrodach. Posiada liczne odmiany. Obszar występowania jałowca to praktycznie cała półkula północna. Występuje na terytorium Europy, Azji, Afryki i Ameryki Północnej. Okres kwitnienia przypada na przełomie maja i czerwca. Wysokość, jaką osiąga roślina, to nawet 10 metrów. Należy do roślin żywotnych, zwykle dożywa nawet do 100 lat.

Kora jałowca przyjmuje kolor szary. Jest gładka, ale wraz z długością życia zaczyna się łuszczyć płatami. Liście przyjmują kształt igły, która jest sztywna, kłująca, błyszcząca i w kolorze zielonym. Układają się prostopadle w stosunku do pędu. W okółku występują trzy igły, utrzymują się nawet do 4 lat. Długość, jaką osiąga liść, to max. 1,5 cm. Jałowiec pospolity jest rośliną dwupienną. Żeńskie kwiaty mają kolor zielony, natomiast kwiaty męskie są żółte i przyjmują kształt jajowaty. Owocem jest szyszkojagoda, która ma trzy nasiona. Niedojrzały owoc ma kolor zielony, a w okresie dojrzewania zaczyna ciemnieć. Owoce dojrzewają dwa lata, ich okres zbioru to listopad-grudzień. Surowcem farmaceutycznym są dojrzałe szyszkojagody, które zbierane są późną jesienią. Surowiec jest wysuszany w specjalnej suszarni, gdzie temperatura nie przekracza 40°C. Zapach surowca określany jest jako aromatyczny oraz swoisty. Smak natomiast słodki z wyczuwalną żywicą. Sproszkowana forma surowca farmaceutycznego przyjmuje barwę brunatną.

Jałowiec pospolity wykorzystywany był do wyplatania koszy. Szyszkojagody są stosowane do mięsa jako przyprawa. Jałowiec nie powinien być przesadzany, natomiast przycinanie jest jak najbardziej wskazane.

Owoc jałowca pospolitego zawiera głównie cukier inwertowany. Substancje aktywne zawarte w surowcu to olejki eteryczne, które stanowią od 0,5% do 2%, oraz flawonoidy, garbniki katechinowe, a także leukoantocyjanidyny, których ilość nie przekracza 5%. Olejki eteryczne zawarte w jałowcu to monoterpeny i seskwiterpeny. Najważniejsze monoterpeny to α-pinen, β-pinen (16-80% zawartości), terpinen-4-ol (do 5% zawartości), a także sabinen i limonen. Seskwiterpeny to przede wszystkim kadinen oraz α-kariofilen i β-kariofilen. Dodatkowo jałowiec zawiera 8% żywicy z kwasami żywicowymi. Pozostałe substancje obecne w surowcu to kwasy organiczne, garbniki oraz pochodne kwasu pimarowego.

Głównym zastosowaniem preparatów doustnych z jałowcem pospolitym jest jego działanie moczopędne. Związane jest ono z zawartością przede wszystkim terpinenu-4-ol, który drażni miąższ nerkowy, a ponadto powoduje pobudzenie filtracji kłębuszkowej, co przekłada się na zwiększenie ilości wydalanego moczu. W niewielkim stopniu zwiększa utratę sodu wraz z moczem. Dodatkowo posiada działanie bakteriobójcze. Jałowiec pospolity ma także właściwości żółciopędne i żółciotwórcze, a także pobudzające wydzielanie soku żołądkowego. Badania naukowe z wykorzystaniem surowca farmaceutycznego udowodniły, że jałowiec pospolity wykazuje liczne działania farmakologiczne. Substancje zawarte w jałowcu posiadają właściwości przeciwutleniające, polegające na usuwaniu wolnych rodników oraz hamowaniu oksydazy ksantynowej. Ponadto wykazały działanie ochronne na tkankę nerwową oraz poprawiały pamięć. Budzi to nadzieję na przyszłe zastosowanie jałowca w takich schorzeniach, jak choroba Parkinsona oraz Alzheimer. Badania na szczurach udowodniły, że jałowiec ma działanie obniżające poziom glukozy we krwi oraz działanie hipolipidemiczne. Udowodniono również działanie hepatoprotekcyjne polegające na obniżeniu poziomu biomarkerów uszkodzenia wątroby takich jak aminotransferaza asparaginianowa i alaninowa. Ponadto jałowiec pospolity działa przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie.

Dawkowanie owocu jałowca pospolitego zależy od zawartości substancji czynnych w surowcu farmaceutycznym. Suszona substancja ziołowa stosowana jest zwykle w dawce 2 g, maksymalnie do 10 g na dzień. Dawkowanie olejku eterycznego w zależności od źródeł waha się od 60 mg do 300 mg na dobę, jest to mniej więcej zawartość olejku eterycznego w surowcu farmaceutycznym w wyżej wymienionej gramaturze. Ekstrakt płynny 1:1 powinien być stosowany 2-3 ml do 3 razy na dobę.

Przygotowanie naparu z jałowca polega na odważeniu 2-3 g rozdrobnionych owoców jałowca i zalaniu ich gorącą wodą. Następnie miksturę odstawiamy na 15 minut pod przykryciem. Tak przygotowany napar spożywamy od 1 do 2 łyżek w ciągu doby w celu wywołania działania moczopędnego oraz żółciopędnego.

Nalewka stosowana jest w bólach reumatoidalnych, nerwobólach oraz w zapaleniu korzonków nerwowych. Przygotowujemy ją poprzez odważenie 2 łyżek rozgniecionych owoców jałowca i zalanie ich 200 ml spirytusu. Następnie odstawiamy tak przygotowaną mieszaninę na 2 tygodnie w szczelnie zamkniętym naczyniu. Po tym czasie przecedzamy. Przygotowaną nalewkę stosujemy zewnętrznie ok. 10-20 kropli na skórę do 4 razy na dzień.

Preparaty z jałowcem pospolitym, ze względu na działanie moczopędne oraz zawartość olejków eterycznych, nie powinny być stosowane u dzieci oraz u kobiet w ciąży i karmiących piersią. W przypadku reakcji alergicznej należy natychmiast zaprzestać stosowania ww. surowca farmaceutycznego.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania preparatów doustnych z jałowcem pospolitym z lekami moczopędnymi ze względu na synergistyczne działanie, które w efekcie może potęgować działanie diuretyczne, a co za tym idzie – nasilać efekty uboczne obu preparatów. Nie powinno się stosować równocześnie doustnej formy owocu jałowca pospolitego z innymi lekami żółciotwórczymi i żółciopędnymi ze względu na podobne działanie surowca farmaceutycznego.

Preparatów z jałowcem pospolitym nie powinno się stosować przez dłuższy czas ze względu na możliwość podrażnienia błony śluzowej całego przewodu pokarmowego oraz ryzyko uszkodzenia nerek. Nie należy stosować jałowca pospolitego w ciąży, a także u osób, które mają stany zapalne nerek. Substancje czynne zawarte w surowcu drażnią miąższ nerkowy i mogą wystąpić krwawienia. Preparaty z jałowcem pospolitym, ze względu na działanie moczopędne i żółciotwórcze oraz zawartość olejków eterycznych, nie powinny być stosowane u dzieci. Jałowiec pospolity powinien być przyjmowany według określonych zaleceń ze względu na wysoką zawartość α–pinenu, który w dużych dawkach może podrażniać drogi oddechowe i wykazywać działanie toksyczne. Nie należy stosować zewnętrznie preparatów z jałowcem na podrażnioną lub uszkodzoną skórę. U niektórych osób jałowiec może wywoływać reakcje alergiczne w postaci zaczerwienień, pieczenia, podrażnienia i obrzęku. Zewnętrznie zastosowany olejek z jałowca pospolitego może doprowadzić do zapalenia skóry, które objawia się bolesnością i obrzękiem.