Gorczyca czarna — lecznicza przyprawa

Gorczyca czarna przede wszystkim używana jest do produkcji olejku gorczycznego (Sinapis oleum). Jest on otrzymywany w wyniku destylacji surowca z parą wodną. Ma oleistą konsystencję, ostry, palący smak i specyficzny zapach. Według Farmakopei Polskiej VI olejek służy do przygotowania 2% roztworu alkoholowego nazywanego Spiritus Sinapis. Stosowany jest on do nacierań jako środek miejscowo drażniący. Używa się go miejscowo w bólach reumatycznych i nerwobólach. W przemyśle farmaceutycznym gorczyca czarna wykorzystywana jest też do produkcji plastrów o działaniu rozgrzewającym. Rozdrabniając odpowiednio nasiona, można również przygotować takie okłady samodzielnie. Sprawdzą się one w przypadku stanów zapalanych ścięgien, gośćcu czy tak zwanych bólach korzonków. Nasiona gorczycy używane są również do produkcji poduszek, pasów i rękawiczek gorczycowych (częściej nasiona gorczycy białej). Wyroby te stosowane są pomocniczo w łagodzeniu na przykład bólów reumatycznych. Kąpiele w odwarze z gorczycy czarnej o temperaturze 40℃ i czasie trwania 15 minut mogą być skuteczne w przypadku leczenia gośćca. Gorczyca czarna działa również na układ pokarmowy. Pobudza apetyt, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie i poprawia trawienie przy skłonności do zaparć. Napar z nasion − chociaż częściej z gorczycy białej − wypity po ciężkostrawnym posiłku ułatwi jego przyswojenie i przyniesie ulgę w niestrawności i uczuciu pełności. Jednakże doustnie nasiona gorczycy czarnej stosuje się raczej jako przyprawę do poprawiania smaku i aromatyzowania potraw warzywno-mięsnych. Gorczyca jest także składnikiem musztardy, a jej czarna odmiana wykorzystywana jest do produkcji musztard ostrych. Kwiaty i młode liście można dodawać do sałatek.

Gorczycy od zawsze przypisywano właściwości niemalże magiczne. W średniowieczu wierzono, że rzucona przed drzwi domostwa spowoduje awanturę wśród jego mieszkańców. Natomiast zaszyta w pościeli i podarowana małżonkom scali ich związek. Rzymianie z kolei dodawali ją do miłosnych eliksirów, ale również do wyszukanych potraw. Wzmianki na temat gorczycy możemy odnaleźć nawet w Ewangeliach Mateusza i Marka. Na przełomie XIII i XIV wieku pojawiły się pierwsze receptury musztard między innymi z dodatkiem gorczycy czarnej.

W medycynie ludowej okłady stosowane były przy przeziębieniach, zapaleniach opłucnej czy nawet zapaleniu płuc. Z nasion gorczycy przygotowywano bowiem kompresy na klatkę piersiową. Roślina miała pomóc w oczyszczeniu dróg oddechowych z drobnoustrojów. W lecznictwie ludowym odwary z nasion stosowane były do znieczuleń wątroby, ale również na ból gardła i impotencję. Zielarze zalecali nasiona gorczycy na łysienie, epilepsję i bóle zębów. Co ciekawe, w kuchni surowiec stosuje się do usuwania brzydkich zapachów z naczyń, garnków czy też desek do krojenia.

Gorczyca czarna nazywana również kapustą czarną (Brassica nigra L., syn. Sinapis nigra L.) należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Surowiec stanowi nasienie gorczycy czarnej (Sinapis nigrae semen, ang. Mustard, Black mustard). Roślina występuje w Europie − z wyjątkiem obszarów północnych − a także w krajach śródziemnomorskich. Rośnie również we wschodnich obszarach Afryki i południowo-zachodniej części Azji. W Polsce stanowi gatunek dziki. Uprawiany jest sporadycznie. Do naszego kraju gorczyca przybyła z rejonów Morza Śródziemnego. Nasiona wykorzystywane są do celów leczniczych i kulinarnych, a olej może być używany do celów technicznych. Nasiona mają kolor brunatny, są drobne i często posiadają białawy nalot. Po namoczeniu w wodzie powierzchnia pokrywa się warstwą śluzu. Smak nasion początkowo jest gorzkawy i lekko kwaśny. W miarę ich żucia staje się „palący”. Nasiona mają skłonność do osypywania się przy dojrzewaniu. Roślina kwitnie w okresie od czerwca do lipca. Pojawiają się wówczas na niej żółte, drobne kwiatki. Liście są lancetowate, ogonkowe, całobrzegie i ułożone naprzemianlegle. Łodygi dorastają do wysokości od 50 do 250 centymetrów.

Nasiona gorczycy czarnej zawierają synigrynę (od 1% do 5%), czyli glukozynolan, który w rozdrobnionych i zwilżonych wodą nasionach, pod wpływem myrozynaz, ulega hydrolizie i przekształceniu do lotnego z parą wodną izosiarkocyjanianu allilu. Substancja czynna silnie drażni skórę. Powoduje tym samym jej przekrwienie i rozgrzanie. W związku z tym surowiec wykazuje właściwości przeciwbólowe w nerwobólach i schorzeniach reumatycznych. Nasiona bogate są także w śluzy (około 20%) oraz oleje tłuste (do 30%) takie jak triglicerydy nienasyconych kwasów tłuszczowych (erukowego, linolenowego, oleinowego). Związki czynne wpływają również na działanie przeciwzapalne, przeczyszczające oraz poprawiające trawienie. Gorczyca czarna wykazuje też właściwości żółciopędne, moczopędne i powlekające błony śluzowe.

Gorczyca czarna stosowana jest przede wszystkim zewnętrznie w formie okładów. Okłady drażniące skórę stosuje się na bolące obszary przez 10 minut do 15 minut, aby wywołać przekrwienie. Dłuższe stosowanie może spowodować powstanie bolesnych pęcherzy na skórze. Mikstury gorczycowe również stosuje się do wcierań w razie wystąpienia bólów stawowych. Podobnie kąpiele w odwarze z gorczycy czarnej o temperaturze 40℃ i czasie trwania 15 minut mogą być skuteczne w przypadku leczenia gośćca.

Stosowanie gorczycy czarnej wewnętrznie w celach leczniczych jest ograniczone. Przyjęta w zbyt dużych dawkach może spowodować zbyt silne przekrwienie błon śluzowych przewodu pokarmowego. Stąd też nie zaleca się zbyt częstego spożywania ostrych musztard, które są przygotowywane właśnie z gorczycy czarnej. Mimo to gorczyca jest często wykorzystywana w kuchni jako przyprawa między innymi do mięs i sosów.

Brak badań klinicznych dotyczących występowania interakcji pomiędzy substancjami czynnymi gorczycy czarnej a innymi ziołami oraz lekami.

Stosowanie gorczycy czarnej w zbyt dużych ilościach może spowodować jej przedawkowanie i wystąpienie u pacjentów efektów ubocznych. Wynika to z uszkodzenia dróg moczowych i nerek, co prowadzi do krwiomoczu i białkomoczu. Surowca nie powinno się spożywać również w okresie ciąży. Substancje czynne mogą powodować przekrwienie macicy oraz porażenie ośrodkowego układu nerwowego. Może to prowadzić do poronienia. Jak wspomniano, zbyt długotrwałe trzymanie nasion gorczycy czarnej na skórze może uszkodzić skórę, a nawet doprowadzić do martwicy tkanek. Mężczyźni również powinni ograniczyć spożycie gorczycy czarnej, ponieważ związki czynne mogą uszkadzać ich gruczoł krokowy. Warto wspomnieć, że długotrwałe stosowanie surowca może doprowadzić do uszkodzenia tarczycy.