Bukwica zwyczajna — roślina o leczniczych kłączach

Bukwica zwyczajna stosowana jest w schorzeniach układu pokarmowego, takich jak: biegunka, zatrucia, nieżyt żołądka oraz jelit, niewielkie krwawienia z przewodu pokarmowego. Lecznicze właściwości rośliny wykorzystywane są również w chorobach układu oddechowego. Bukwica łagodzi kaszel, nieżyt górnych dróg oddechowych, ból gardła. Wspomaga leczenie astmy, zapalenia płuc oraz oskrzeli. Ponadto stosowana jest w problemach z zasypianiem oraz w terapii nerwic. Bukwica wykorzystywana jest również w leczeniu żółtaczki. W preparatach do stosowania zewnętrznego bukwica przyspiesza gojenie się ran, działa odkażająco i pielęgnująco. Stosowana jest również w nadmiernej potliwości ciała oraz przeciwko bakteriom odpornym na antybiotyki.

Lecznicze właściwości bukwicy dostrzeżone zostały już w starożytności. Jej cudowne moce opisywał nawet w swoich dziełach Hipokrates. Uznawana była za panaceum na wszelkie dolegliwości. Powiedzenie „cnót masz więcej niż bukwica” używane było, by kogoś szczególnie wyróżnić. Starożytne ludy uważały bukwicę za amulet przeciwko czarom, opętaniu i marom sennym. W średniowieczu siano ją na cmentarzach i koło kościołów, by odstraszyć złe duchy. Uważano, że ratuje przed morowym powietrzem. W kuchni stosowano ją jako przyprawę.

Bukwica zwyczajna (Betonica officinalis) zwana jest również czyśćcem zwyczajnym, zielem biskupim, betonijką oraz bukwicą lekarską. To wieloletnia roślina zielna występująca w Europie, Azji Mniejszej, północno-wschodniej Afryce oraz zachodniej Syberii. Bukwica preferuje gliniaste gleby o zmiennej wilgotności. Naturalnie występuje w słonecznych lasach liściastych, na łąkach, w przydrożnych rowach oraz w niewysokich górach.

Bukwica charakteryzuje się palowym drewniejącym korzeniem oraz czterokanciastą, zieloną, porośniętą włoskami łodygą. Roślina wykształca podłużne, sercowate u nasady liście o wielkości 6-8 cm. Wierzchnia oraz spodnia strona liści pokryta jest drobnymi włoskami. Kwiaty bukwicy rozwijają się na szczycie rośliny, tworząc gęsty kwiatostan. Mają dzwonkowaty kielich w jasnofioletowym kolorze. Kwitnienie bukwicy zwyczajnej przypada na okres od czerwca do września. Roślina wykształca również owoce w postaci rozłupni. Surowiec wykorzystywany w medycynie oraz kosmetyce stanowią liście, kłącze oraz ziele. Ziele bukwicy charakteryzuje się gorzkim smakiem oraz balsamicznym zapachem i zbierane jest od kwietnia. Kłącza zbierane są natomiast w październiku i listopadzie. Pozyskany surowiec jest suszony, a następnie przechowywany bez dostępu światła.

Bukwica zawiera wiele substancji, które odpowiadają za jej szerokie właściwości lecznicze. Należą do nich m.in.: olejek eteryczny, kwasy organiczne, substancje śluzowe, cholina, betaina, związki goryczowe, sole mineralne, substancje żywicze, garbniki, fitosterole, witamina C.

Bukwica zwyczajna poprawia procesy trawienne, działa przeciwbiegunkowo, żółciopędnie oraz wspomaga prawidłowe funkcjonowanie wątroby. Napar z kłącza bukwicy ma działanie wymiotne. Preparaty z bukwicą działają wykrztuśnie oraz kojąco na drogi oddechowe. W zastosowaniu zewnętrznym poprawiają regenerację uszkodzonego naskórka i przyspieszają gojenie się ran. Bukwica charakteryzuje się działaniem odkażającym, przeciwbakteryjnym oraz obkurczającym naczynia. Ogranicza stany zapalne i łagodzi obrzęki. Działa przeciwbólowo, uspokajająco, chroni przed reumatyzmem, oczyszcza organizm.

Bukwicę zwyczajną w leczeniu schorzeń układu pokarmowego i oddechowego należy stosować w formie odwaru. Pół łyżki stołowej ziela (1,5 g) należy zalać 0,5 szklanki zimnej wody i gotować pod przykryciem przez 5 minut na niewielkim ogniu. Następnie odwar należy przecedzić i odstawić na 10 minut. Dorośli oraz dzieci po 12. roku życia mogą przyjmować świeżo przygotowany ciepły napój raz dziennie godzinę przed posiłkiem. Odwar można również spożywać w celu łagodzenia napięcia nerwowego i na uspokojenie. Bukwicę w zastosowaniu bezpośrednim na skórę należy przygotować w postaci odwaru w proporcji 2 łyżki stołowe ziela (6 g) na 1 szklankę wody. Bukwica zwyczajna w bezpieczny sposób może być stosowana po 12. roku życia. Kobiety w ciąży oraz w czasie laktacji nie powinny przyjmować zioła.

Dotychczas nie stwierdzono, aby bukwica zwyczajna wchodziła w interakcje z innymi ziołami oraz lekami.

Przyjmowanie zbyt dużej ilości bukwicy zwyczajnej może powodować zaparcia oraz podrażniać przewód pokarmowy. Nie stwierdzono przypadków przedawkowania bukwicy zwyczajnej. Jeśli objawy chorobowe nie ustępują po dłuższym stosowaniu substancji, należy skonsultować się z lekarzem. Nie należy przekraczać zalecanej dziennej dawki (3 razy dziennie po pół szklanki). Kobiety ciężarne i karmiące piersią powinny skonsultować stosowanie bukwicy z lekarzem.