Petydyna, Pethidini hydrochloridum - Zastosowanie, działanie, opis

Petydyna należy do grupy leków opioidowych i znajduje zastosowanie w leczeniu silnego bólu różnego pochodzenia. Podaje się ją m.in. w ostrym zawale mięśnia sercowego, kolce wątrobowej i nerkowej czy w bólu pooperacyjnym. Lek stosowany jest również w premedykacji przed zabiegami operacyjnymi.

Petydynę podaje się w postaci iniekcji domięśniowych, podskórnych bądź powolnego wstrzyknięcia dożylnego. W podaniu dożylnym stosuje się roztwory o niższym stężeniu.

Lek stosowany w leczeniu bólu o dużym nasileniu podaje się u osoby dorosłej w dobowej dawce wynoszącej 500 mg. U pacjentów w podeszłym wieku przy wielokrotnym podaniu należy zmniejszyć dobową dawkę leku. Dawkę leku należy również zmniejszyć u osób z zaburzoną funkcją wątroby, a u pacjentów z zaburzoną funkcją nerek należy wydłużyć odstęp między kolejnym dawkami bądź zmniejszyć dawki leku w celu uniknięcia kumulacji aktywnych metabolitów petydyny. Lek można stosować również przeciwbólowo u dzieci, a dobowa dawka petydyny wynosi 12 mg/kg masy ciała.

Petydyna znajduje również zastosowanie u dzieci i dorosłych w przygotowaniu do zabiegu operacyjnego czyli w tzw. premedykacji. Lek podaje się domięśniowo lub podskórnie 30 do 90 minut przed zabiegiem operacyjnym.

Petydynę stosuje się również w podtrzymaniu znieczulenia. Dawkę leku podawanego w iniekcji dożylnej lub w postaci ciągłego wlewu należy dostosować do stanu pacjenta, rodzaju zastosowanej premedykacji i znieczulenia oraz rodzaju i czasu trwania zabiegu chirurgicznego.

Przeciwwskazaniem do stosowania petydyny jest nadwrażliwość na substancję leczniczą oraz ciężka niewydolność oddechowa. Leku nie można stosowania również u dzieci poniżej 1 roku życia.

Petydyny nie należy stosować w terapii bólu przewlekłego, gdyż jej metabolit norpetydyna ulega kumulacji w organizmie i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych działań niepożądanych. Zastosowanie petydyny należy ograniczyć jedynie do leczenia bólu ostrego o dużym nasileniu.

Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania petydyny u osób z zaburzeniami świadomości, z nieprawidłową czynnością ośrodka oddechowego lub układu oddechowego bądź też w przypadku chorób, w przebiegu których przeciwwskazane jest hamowanie czynności oddechowej. Lek należy podawać ostrożnie również osobom uzależnionym od opioidów, alkoholu czy leków, z niedociśnieniem bądź hipowolemią, z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym lub urazami czaszkowo-mózgowymi, ciężkimi zaburzenia wątroby (np. marskością wątroby) bądź nerek. Ponadto ostrożność należy zachować u pacjentów, u których w wywiadzie odnotowano napady padaczkowe, z niedoczynnością bądź nadczynnością tarczycy, niewydolnością nadnerczy (np. choroba Addisona), chorobą gruczołu krokowego (np. przerost gruczołu i cewki moczowej, gdyż zwiększa się ryzyko zatrzymania moczu), z ostrymi zaburzeniami w obrębie jamy brzusznej czy w przypadku częstoskurczu nadkomorowego. Szczególną ostrożność należy również zachować podczas terapii petydyną u osób starszych, u których zaleca się podawanie niższych dawek oraz u dzieci i młodzieży do 16 roku życia.

Petydyna stosowania przewlekle może prowadzić do zjawiska tachyfilaksji oraz wystąpienia uzależnienia psychicznego i fizycznego. Ponadto z innymi opioidami daje tolerancję krzyżową. Nagłe odstawienie leku u pacjenta stosującego lek długotrwale może spowodować wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego, np. niepokoju, rozdrażnienia, pobudzenia, zaburzeń depresyjnych czy objawów wegetatywnych (wymioty, skurcze brzucha, nadmierne pocenie się czy niewydolność krążenia).

Stosunek korzyść/ryzyko powinien zostać rozważony przed włączeniem petydyny do leczenia osób, które są lub wcześniej były uzależnione od alkoholu bądź leków lub u pacjentów ze skłonnością do nadużywania leków.

Podczas jednoczesnego stosowania petydyny oraz leków uspokajających z grupy benzodiazepin lub ich pochodnych może dojść do nadmiernego uspokojenia, śpiączki, depresji oddechowej i śmierci pacjenta. Dlatego takie połączenia lekowe powinny być podawane wyjątkowo jedynie u pacjentów, u których brak jest możliwości stosowania alternatywnych metod leczenia. U tych osób należy podawać możliwie jak najmniejszą skuteczną dawkę leku przez jak najkrótszy okres czasu i monitorować pacjentów pod kątem występowania nadmiernego uspokojenia oraz depresji oddechowej.

U osób ze współistniejącymi drgawkami i zaburzoną czynnością nerek należy podawać lek w większym odstępach czasowych bądź zmniejszyć stosowaną dawkę petydyny, gdyż kumulujący się w organizmie metabolit norpetydyna może powodować drgawki. Podczas terapii petydyną należy stosować leczenie przeciwdrgawkowe.

Podczas stosowania jednoczesnego petydyny wraz z lekami wpływającymi na transmisję serotoninergiczną może wystąpić zespół serotoninowy.

Petydyna podawana dożylnie częściej powoduje wystąpienie depresji oddechowej, a także zwiększa ostrość przebiegu zaburzeń oddechowych.

Notowano pozytywne wyniki testów antydopingowych podczas stosowania petydyny. U osób stosujących doping petydyna nie powinna być stosowana, gdyż może zagrażać zdrowiu pacjenta.

Petydyny nie należy przyjmować jednocześnie z inhibitorami monoaminooksydazy, a także przez okres 2 tygodni od ich odstawienia.

Nie należy łączyć petydyny z alkoholem ze względu na ryzyko wystąpienia sedacji, depresji oddechowej, śpiączki, a w konsekwencji również śmierci.

Podczas stosowania petydyny nie należy prowadzić pojazdów oraz obsługiwać maszyn, gdyż lek może powodować splątanie oraz ograniczenie świadomości.

Podczas jednoczesnego stosowania petydyny oraz preparatów dziurawca zwyczajnego może wystąpić zespół serotoninowy.

Petydyna nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży, gdyż brak jest wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa leku. Pomimo, że nie obserwowano dotychczas niekorzystnego wpływu petydyny na rozwój płodu, istnieje prawdopodobieństwo, że może zwiększać ona ryzyko wystąpienia przepukliny pachwinowej. Lek długotrwale stosowany w trakcie ciąży przez matkę może powodować u dziecka rozwój uzależnienia oraz wystąpienie objawów zespołu odstawiennego.

Petydyna stosowana w trakcie porodu przenika przez barierę łożyskową, a jej działanie zależne jest zastosowanej dawki oraz czasu podawania. Lek nie wpływa na skurcze macicy. Petydyna powinna być podawana w trakcie porodu domięśniowo w jak najniższej dawce. Istnieje ryzyko, że w wyniku stosowania leku u matki, u noworodka dojdzie do spowolnienia akcja serca, depresji oddechowej oraz zaburzenia funkcji neurobehawioralnych m. in. trudności związanych z przyjmowaniem pokarmów. Ponadto w okresie 6 dni od porodu mogą pojawić się zmiany w zapisie EEG oraz zaburzenia zachowania. Petydyna zmniejsza także przeżywalność dzieci, które znajdują się w grupie ryzyka. W związku z ryzykiem, noworodki muszą być obserwowane minimum 6 h po urodzeniu, w szczególności pod kątem ewentualnego wystąpienia zaburzeń oddychania.

Petydyna oraz jej główny metabolit norpetydyna przenikają do mleka matki, dlatego w trakcie stosowania leku kobieta nie powinna karmić piersią. U dziecka mogą pojawić się ciężkie skutki uboczne, występujące często z pewnym opóźnieniem oraz trwające od kilku dni do nawet tygodni. Podczas ewentualnego wdrożenia leczenia petydyną u kobiety karmiącej piersią należy rozważyć stosunek korzyści wynikających z terapii w stosunku do zalet karmienia piersią.

Obecnie brak jest danych oceniających wpływ petydyny na płodność u ludzi.

Podanie domięśniowe, podskórne, dożylne

- często (≥ 1/100 do <1/10): zaburzenia nastroju (dysforia czyli obniżenie nastroju, częściej podwyższony nastrój), zaburzenia zdolności sensorycznych i poznawczych (zaburzenia percepcji czy podejmowania decyzji), omamy, urojenia, pobudzenie bądź uspokojenie, zawroty głowy, depresja oddechowa.

- częstość nieznana: reakcje nadwrażliwości (łącznie z ryzykiem wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego), przyspieszona praca serca (tachykardia), niedociśnienie tętnicze, nadpotliwość, zaczerwienie i świąd (spowodowany wzrostem uwalniania histaminy), majaczenie, dezorientacja, uzależnienie, objawy odstawienia, mimowolne ruchy rąk, drżenie, drgawki (w szczególności u osób z zaburzoną czynnością nerek lub ze skłonnością po występowania napadów drgawkowych bądź podczas podawania wysokich dawek petydyny), zwężenie źrenic (przede wszystkim po szybkim podaniu leku drogą dożylną), bradykardia, zawał serca (w trakcie przebiegu alergicznego zespołu Kounisa), skurcz oskrzeli, czkawka (przede wszystkim po szybkim podaniu leku drogą dożylną), zaburzenia żołądkowo-jelitowe tj, nudności, wymioty (szybkie podanie dożylne), zaparcia (spowodowane zwiększonym napięciem mięśni gładkich przewodu pokarmowego podczas długotrwałego stosowania leku), suchość w jamie ustnej, skurcze dróg żółciowych, zaburzenia oddawania moczu (w wyniku zwiększonego napięcia mięśni gładkich dróg żółciowych, głównie podczas przewlekłej terapii), tachyfilaksja; po podaniu domięśniowym: uszkodzenie nerwów, martwica mięśni; po podaniu dożylnym: pokrzywka, zaczerwienienie, ból oraz obrzęk wzdłuż żyły objętej zmianami.

W przypadku przedawkowania petydyny mogą pojawić się takie objawy jak zwężenie źrenic, zaburzenia świadomości aż do śpiączki, spadek ciśnienia tętniczego, tachykardia, zawroty głowy, kurcze mięśni, podwyższona temperatura ciała, delirium, rozszerzenie źrenic wraz ze wzrostem hipoksemii. Ponadto może dojść do depresji oddechowej, zatrzymania oddechu i krążenia oraz zgonu.

Petydyna jest pochodną fenylopiperydyny, która działa agonistycznie na receptory opioidowe. Lek wykazuje silne powinowactwo wobec receptorów mi, natomiast niskie względem receptorów kappa i delta. Petydyna działa silnie przeciwbólowo, przeciwkaszlowo, uspokajająco oraz depresyjnie na ośrodek oddechowy. Może również obniżać ciśnienie tętnicze krwi oraz zwiększać częstość akcji serca.

Maksymalne stężenie petydyny w osoczu po podaniu domięśniowym pojawia się w ciągu 15 minut od podania, a biodostępność wynosi 93-98%.

Petydyna wiąże się w 37-73% z białkami osocza.

Petydyna ulega metabolizmowi do czynnych farmakologicznie metabolitów: norpetydyny i kwasów karboksylowych, które są wynikiem hydrolizy petydyny oraz norpetydyny. W mniejszych ilościach powstaje 4-hydroksypetydyna, N-tlenek petydyny, N-tlenek norpetydyny oraz N-hydroksynorpetydyna.

Petydyna wraz z metabolitami wydalana jest wraz z moczem. Powstałe kwasy karboksylowe są wydalane głównie w postaci sprzężonej z kwasem glukuronowym. U pacjentów z zaburzoną czynnością nerek petydyna ulega kumulacji, co zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Okres półtrwania leku wynosi 3,2-8 h, a metabolitu norpetydyny 8-12 h. U noworodków okres półtrwania petydyny jest 2-7 dłuższy niż u osób dorosłych i wynosi 6,5-39 h.