Metoklopramid, Metoclopramidum - Zastosowanie, działanie, opis
Podstawowe informacje o metoklopramidzie
- Rok wprowadzenia na rynek
-
1980
- Substancje aktywne
-
metoklopramidu chlorowodorek
- Działanie metoklopramidu
-
prokinetyczne (zwiększa perystaltykę/motorykę jelit), przeciwwymiotne
- Postacie metoklopramidu
-
iniekcje, tabletki
- Układy narządowe
-
układ pokarmowy (trawienny)
- Specjalności medyczne
-
Choroby wewnętrzne, Gastroenterologia, Geriatria, Ginekologia i położnictwo, Hematologia, Medycyna rodzinna, Onkologia i hematologia dziecięca, Onkologia kliniczna
- Rys historyczny metoklopramidu
-
Metoklopramid jest antagonistą dopaminy. Lek ten został pierwotnie zatwierdzony przez Agencję Żywności i Leków (z ang. Food and Drug Administration) w 1980 roku. Ostatecznie wprowadzono na rynek w 1996 roku. Leki zawierające metoklopramid zostały dopuszczone do obrotu w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w różnych wskazaniach, np. nudności i wymioty spowodowane różnymi przyczynami (np. przy radioterapii i chemioterapii w leczeniu nowotworów, po zabiegach chirurgicznych lub związanych z migreną) oraz w zaburzeniach perystaltyki układu pokarmowego. Mnogość zastosowań wynika z faktu, że metoklopramid nie pobudza wydzielania soku żołądkowego.
- Wzór sumaryczny metoklopramidu
-
C14H22ClN3O2
Spis treści
- Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające metoklopramid
- Wskazania do stosowania metoklopramidu
- Dawkowanie metoklopramidu
- Przeciwskazania do stosowania metoklopramidu
- Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania metoklopramidu
- Przeciwwskazania metoklopramidu do łączenia z innymi substancjami czynnymi
- Interakcje metoklopramidu z innymi substancjami czynnymi
- Interakcje metoklopramidu z pożywieniem
- Interakcje metoklopramidu z alkoholem
- Wpływ metoklopramidu na prowadzenie pojazdów
- Wpływ metoklopramidu na ciążę
- Wpływ metoklopramidu na laktację
- Wpływ metoklopramidu na płodność
- Skutki uboczne
- Objawy przedawkowania metoklopramidu
- Mechanizm działania metoklopramidu
- Wchłanianie metoklopramidu
- Dystrybucja metoklopramidu
- Metabolizm metoklopramidu
- Wydalanie metoklopramidu
Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające metoklopramid
Wskazania do stosowania metoklopramidu
Głównymi wskazaniami do stosowania metoklopramidu u dorosłych są:
- zapobieganie opóźnionym wymiotom i nudnościom podczas chemioterapii oraz radioterapii;
- zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych prowadzonych przy pełnej sedacji;
- leczenie objawowe ostrej i nawrotowej gastroparezy cukrzycowej.
Wskazaniami off – label, czyli niezarejestrowanymi jest zapobieganie nudnościom i wymiotom, towarzyszącymi migrenie. Metoklopramid podawany jednocześnie z lekami przeciwbólowymi powoduje zwiększenie ich wchłaniania z przewodu pokarmowego, a co oznacza szybsze działanie przeciwbólowe.
Wskazaniami do stosowania metoklopramidu, jako leku drugiego rzutu, u młodzieży i dzieci (15 – 18 lat) jest zapobieganie nudnościom i wymiotom po chemioterapii.
Dawkowanie metoklopramidu
Maksymalna zalecana dawka dobowa metoklopramidu wynosi 30 mg lub 0,5mg / kg masy ciała, a leczenie lekiem powinno trwać nie dłużej niż 5 dni. Ważne jest przestrzeganie odstępów czasowych (sześciogodzinnych) między kolejnymi dawkami.
Osobom w podeszłym wieku zaleca się zmniejszenie dawek, ze względu na ogólny stan zdrowia i wydolność nerek i wątroby.
Przeciwskazania do stosowania metoklopramidu
Przeciwwskazaniami do stosowania metoklopramidu są:
- nadwrażliwość na substancję aktywną;
- czynne krwawienia, perforacja, niedrożność przewodu pokarmowego;
- stwierdzony guz chromochłonny – ze względu na możliwość pojawienia się epizodów nadciśnienia tętniczego;
- padaczka – ze względu na możliwość pojawienia się liczniejszych napadów drgawkowych;
- choroba Parkinsona;
- podawanie dzieciom poniżej pierwszego roku życia – możliwość nasilenia zaburzeń pozapiramidowych.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania metoklopramidu
Ze względu na działanie metoklopramidu na ośrodkowy układ nerwowy, należy z ostrożnością podawać go pacjentom, którzy chorują na choroby układu nerwowego lub przyjmującym leki o działaniu na OUN. Lek może nasilać Parkinsona. Zgłaszano również występowanie złośliwego zespołu neuroleptycznego podczas terapii metoklopramidem i neuroleptykami. W takich przypadkach zaleca się odstawienie leku i dalsze leczenie objawowe.
Podczas terapii metoklopramidem mogą pojawić się zaburzenia piramidowe, już po pierwszym podaniu dawki, zarówno u pacjentów dorosłych, jak i dzieci. Objawy od razu mijają po odstawieniu leku lub mogą wymagać podania leków na konkretny objaw.
Leczenie metoklopramidem powinno być krótkie. Długotrwałe, ponad trzymiesięczne, szczególnie u starszych pacjentów, może powodować pojawienie się dyskinez późnych, potencjalnie nieodwracalnych. Podeszły wiek, niewydolność wątroby lub nerek to wskazania do zmniejszenie dawek metoklopramidu.
Szczególną ostrożność należy zachować wprowadzając metoklopramid do lekospisu pacjentów z bradykardią, z zaburzeniami przewodzenia serca w tym wydłużeniem odstępu QT, z niewyrównanymi zaburzeniami równowagi elektrolitowej. Lek w takich przypadkach podaje się powoli w bolusie przez co najmniej 3 minuty.
Metoklopramid zwiększa stężenie aldosteronu w osoczu oraz zmniejsza wydalanie sodu, przez co prowadzi do pojawienia się u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, hipokaliemii. Metoklopramid powoduje również wzrost stężenia prolaktyny, dlatego też powinien być z dużą ostrożnością podawany osobą z rakiem piersi.
U pacjentów z depresją, w stanie ciężkim lub średnio ciężkim, z tendencjami do myśli samobójczych. należy wykonać bilans korzyści, płynących z terapii metoklopramidem i ryzyka, jakim jest pojawienie się choroby ponownie.
Przeciwwskazania metoklopramidu do łączenia z innymi substancjami czynnymi
Przeciwwskazaniem do łączenia metoklopramidu jest jednoczesne podawanie agonistów receptorów dopaminergicznych i lewodopy – ze względu na antagonistyczne działanie wobec siebie.
Interakcje metoklopramidu z innymi substancjami czynnymi
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Lewodopa (Levodopa) | DOPA i pochodne |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Morfina (Morphine) | agoniści receptora opioidowego |
Tiotropium (Bromek tiotropiowy) (Tiotropium bromide) | antagoniści receptora muskarynowego |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Cetyryzyna (Cetirizine) | antagoniści receptorów histaminowych H1 bez działania ośrodkowego |
Fenobarbital (Luminal) (Phenobarbital) | inne leki przeciwpadaczkowe |
Klonidyna (Clonidine) | agoniści receptora imidazolowego |
Lewocetyryzyna (Levocetirizine) | antagoniści receptorów histaminowych H1 bez działania ośrodkowego |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Arypiprazol (Aripiprazol) (Aripiprazole) | neuroleptyki atypowe |
Chlorpromazyna (Chlorpromazine) | neuroleptyki klasyczne - pochodne fenotiazyny |
Klozapina (Clozapine) | neuroleptyki atypowe |
Olanzapina (Olanzapine) | neuroleptyki atypowe |
Sulpiryd (Sulpiride) | neuroleptyki klasyczne - pochodne benzamidu |
Haloperidol (Haloperidol) | neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Citalopram (Citalopram) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Escitalopram (Escitalopram) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Fluoksetyna (Fluoxetine) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Paroksetyna (Paroxetine) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Sertralina (Sertraline) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Digoksyna (Digoxin) | glikozydy nasercowe |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Miwakurium (Mivacurium chloride) | leki zwiotczające mięśnie o działaniu obwodowym - czwartorzędowe aminy |
Suksametonium (Suxamethonium chloride) | leki zwiotczające mięśnie o działaniu obwodowym - pochodne choliny |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Moklobemid (Moclobemide) | IMAO - inhibitory monoaminooksydazy |
Selegilina (Selegiline) | IMAO - inhibitory monoaminooksydazy |
Interakcje metoklopramidu z pożywieniem
Działanie uspokajające metoklopramidu jest nasilane przez alkohol, dlatego zaleca się zrezygnowanie całkowite z tego typu używek podczas terapii tym lekiem.
Posiłek zmniejsza biodostępność metoklopramidu, dlatego zaleca się przyjmowanie leku około 30 minut przed jedzeniem.
Interakcje metoklopramidu z alkoholem
Działanie uspokajające metoklopramidu jest nasilane przez alkohol, dlatego zaleca się zrezygnowanie całkowite z tego typu używek podczas terapii lekiem.
Wpływ metoklopramidu na prowadzenie pojazdów
Metoklopramid wpływa na zdolność obsługi pojazdów mechanicznych, upośledzając ją. Lek ten może wywołać senność, zaburzenia widzenia, dyskinezy i dystonie, co uniemożliwia prawidłowe obchodzenie się z wspomnianym sprzętem.
Wpływ metoklopramidu na ciążę
Przeprowadzone badania nie wskazują, że terapia metoklopramidem powoduje wady rozwojowe płodu lub że negatywnie wpływa na płód. W klinicznie uzasadnionych przypadkach, pod nadzorem lekarza, można stosować metoklopramid w ciąży. Zalecane jest niepodawanie leku pod koniec ciąży, ze względu na możliwość pojawienia się objawów pozapiramidowych u noworodków.
Wpływ metoklopramidu na laktację
U kobiet karmiących piersią zaleca się przerwanie terapii metoklopramidem, ze względu na ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych u dziecka. Choć lek przenika do mleka kobiecego w niewielkim stopniu, nie można wykluczyć negatywnego wpływu na noworodka.
Wpływ metoklopramidu na płodność
W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach nie zauważono toksycznego wpływu metoklopradmiu na płodność.
Skutki uboczne
- senność
- akatyzja
- zmęczenie
- parkinsonizm
- spadek ciśnienia krwi
- niepokój
- astenia
- depresja
- biegunka
- bradykardia
- dyskineza
- dystonia
- hiperprolaktynemia
- nadwrażliwość
- omamy
- drgawki
- zawroty głowy
- zaburzenia widzenia
- bezsenność
- obrzęk języka,
- mlekotok
- dezorientacja
- pokrzywka
- leukopenia
- skurcz oskrzeli
- wysypka
- agranulocytoza
- neutropenia
- blok przedsionkowo-komorowy
- Zatrzymanie akcji serca
- wstrząs
- nietrzymanie moczu
- wstrząs anafilaktyczny
- porfiria
- omdlenia
- nudności
- impotencja
- ginekomastia
Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)
- Bardzo często
- (≥1/10)
- Często
- (≥1/100 do <1/10)
- Niezbyt często
- (≥1/1000 do <1/100)
- Rzadko
- (≥1/10 000 do < 1/1000)
- Bardzo rzadko
- (<1/10 000)
- Częstość nieznana
- Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych
Objawy przedawkowania metoklopramidu
Do objawów przedawkowania należą:
- objawy pozapiramidowe, czyli: sztywność mięśni, drżenie, zaburzenia chodu, bradykinezja;
- senność, dezorientacja, obniżenie świadomości, omamy;
- w ciężkich przypadkach nawet zatrzymanie krążenia i oddychania.
Mechanizm działania metoklopramidu
Metoklopramid działa antagonistycznie na receptory dopaminowe oraz receptory serotoninowe 5-HT3, a także słabo pobudza zwoje. Taki mechanizm powoduje zwiększenie uwalnianiania acetylocholiny, powodując tym wzrost skurczu spoczynkowego dolnego zwieracza przełyku (LES) i wzrost napięcia żołądka, przyspieszając opróżnianie żołądka i przechodzenie treści przez jelita – poprawia motorykę górnego odcinka przewodu pokarmowego. Metoklopramid nasila aktywność propulsywną, ułatwiając fizjologiczne przewodnictwo w neuronach cholinergicznych. Działając hamująco na receptory dopaminowe, zapobiega działaniu rozkurczowemu, jakie powoduje dopamina, wiążąc się z receptorem mięśniowym.
Wchłanianie metoklopramidu
Podanie doustne:
metoklopramid po podaniu doustnym prawie w całości bardzo szybko się wchłania z przewodu pokarmowego. Działanie leku pojawia się po około 30 min od podania dawki. Biodostępność leku wynosi 80% ±15%.
Podanie dożylne / domięśniowe:
metoklopramid wykazuje swoje działanie po podaniu w formie iniekcji, po 1-3 minutach (dożylnie) oraz po 10-15 minutach (domięśniowo).
Dystrybucja metoklopramidu
Metoklopramid w niewielkim stopniu wiąże się białkami osocza, to jest w około 13 -30%, głównie z albuminami. Objętość dystrybucji osiąga poziom 3,5 l / kg, co oznacza odległą dystrybucję leku do licznych tkanek. Metoklopramid przenika barierę łożyskową, do mleka matki ( gdzie po 2 godzinach po aplikacji leku, stężenie jego jest wyższe niż w osoczu) oraz barierę krew – mózg.
Metabolizm metoklopramidu
Metoklopramid jest metabolizowany przez enzymy cytochromu P450 w wątrobie, choć tylko jego niewielka część podlega przemianie. Proces sprzęgania z siarczanem jest głównym szlakiem metabolicznym metoklopramidu.
Wydalanie metoklopramidu
Metoklopramid jest usuwany z organizmu w 85 % z moczem w niezmienionej postaci lub związany z kwasem glukuronowym i siarkowym w ciągu 72 godzin. Reszta leku zostaje wydalona z kałem. Połowiczy czas półtrwania wynosi około 5 – 6 godzin, jednak ulega on wydłużeniu u pacjentów z zaburzeniami funkcji nerek.