Kwas p-aminosalicylowy (PAS), Acidum aminosalicylicum - Zastosowanie, działanie, opis

Kwas p-aminosalicylowy jest stosowany wraz z innymi lekami w terapii gruźlicy wielolekoopornej u dorosłych oraz dzieci po 28 dniu życia.

Związek można przyjmować z jedzeniem. Kwas p-aminosalicylowy podaje się w kilku dawkach dzielonych. Terapia lekiem trwa zwykle 24 miesiące.

Stosowane dawki u osób dorosłych wynoszą 12 g na dobę, u dzieci i młodzieży zwykle podaje się 150 mg/kg masy ciała.

Leku nie należy stosować w przypadku występowania reakcji nadwrażliwości na związek. U osób z ciężkimi zaburzeniami funkcji nerek podawanie leku jest również przeciwskazaniem.

Związek oraz jego metabolity są wydalane na drodze kłębuszkowej. Należy zachować ostrożność podając lek osobom z umiarkowanymi lub ciężkimi zaburzenia funkcji nerek.

Kwas paraaminosalicylowy może drażnić żołądek. Zaleca się zachowanie ostrożności w trakcie leczenia pacjentów z chorobą wrzodową żołądka.

W razie wystąpienia reakcji nadwrażliwości należy jak najszybciej przerwać terapię kwasu paraaminosalicylowym i wdrożyć odpowiednie leczenie.

U pacjentów z gruźlicą, zakażonych jednocześnie wirusem HIV, podawanie leku może prowadzić do wystąpienia niedoczynności tarczycy. Wszystkie osoby zakażone AIDS leczone związkiem (zwłaszcza jeśli jest podawany łącznie z etionamidem/protionamidem) powinny mieć monitorowaną czynność tego narządu. 

Substancja ma właściwości hepatotoksyczne i może powodować zapalenie wątroby. Objawy uszkodzenia wątroby pojawiają się zwykle w ciągu 3 miesięcy od rozpoczęcia terapii. Jeśli u chorego wystąpią objawy mogące świadczyć o hepatotoksyczności takie jak wysypka czy też gorączka oraz zaburzenia pokarmowe, należy jak najszybciej przerwać leczenie.

W związku z możliwym działaniem uszkadzającym wątrobę zaleca się zachowanie ostrożności podając lek pacjentom z niewydolnością wątroby.

Kwas p-aminosalicylowy może zmniejszać wchłanianie witaminy B₁₂ z pożywienia. Jeśli lek podawany będzie przez dłuższy czas, w celu zapobieżenia pojawienia się anemii makrocytarnej, należy rozważyć możliwość suplementowania witaminy B₁₂.

Kwas p-aminosalicylowy nie wywiera negatywnego wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jednakże  niektóre działania niepożądane leku mogą zaburzać zdolności psychomotoryczne.

Po podaniu substancji u potomstwa szczurów zaobserwowano wady potylicy. W związku z tym, że nie ma badań klinicznych oceniających bezpieczeństwo jego stosowania w okresie ciąży oraz tego, że wszystkie doniesienia literaturowe opisują skutki podawania jednocześnie kilku leków przeciwgruźliczych, stosowanie kwasu p-aminosalicylowego u kobiet ciężarnych nie jest zalecane. Jednakże dopuszcza się jego podanie przyszłej matce, jeśli nie istnieje bezpieczniejsza alternatywa terapeutyczna oraz gdy korzyści z leczenia dla kobiety przewyższają ryzyko zdrowotne dla zarodka/płodu.

Decyzję o stosowaniu kwasu p-aminosalicylowego podczas ciąży podejmuje lekarz.

Kwas p-aminosalicylowy przenika do mleka kobiecego w niewielkich ilościach. Opisano dwa przypadki kobiet karmiących piersią przy jednoczesnym podawaniu leku. Ich dzieci rozwijały się normalnie, natomiast w jednego z dzieci zaobserwowano łagodne opóźnienie mowy, u drugiego zaś nadpobudliwość. Jednakże tak ograniczone dane nie pozwalają na oszacowanie bezpieczeństwa stosowaniu związku podczas laktacji.

Dopuszcza się naturalne karmienie w trakcie terapii lekiem, jednakże osesek musi być wnikliwie obserwowany pod kątem pojawienia się działań niepożądanych związku. Jeśli u dziecka wystąpią jakiekolwiek niepokojące objawy, karmienie mlekiem powinno być natychmiast przerwane.

Decyzję o stosowaniu kwasu p-aminosalicylowego podczas laktacji podejmuje lekarz.

Kwas p-aminosalicylowy jest chemioterapeutykiem, stosowanym wraz z innymi substancjami do leczenia gruźlicy.

Mechanizm działania związku nie został do końca poznany. Postuluje się że lek wykazuje działanie bakteriostatyczne poprzez hamowanie szlaku syntezy kwasu foliowego. W hipotezie tej, substancja blokuje możliwość przyłączenia się kwasu paraaminobenzoesowego do syntetazy dihydropteronianu, co skutkuje brakiem syntezy witaminy B₉ w komórce bakterii. Inne teorie sugerują, że kwas p-aminosalicylowy może hamować syntezę ściany bakteryjnej lub zmniejszać wychwyt żelaza przez prątka gruźlicy.

Obecnie, ze względu na niską aktywność leku oraz dużą liczbę działań niepożądanych, związek stosowany jest tylko w połączeniach lekowych. Uważa się, że kwas p-aminosalicylowy, może zapobiegać tworzeniu się oporności Mycobacterium tuberculosis na działanie streptomycyny i izoniazydu.

W celu zapobiegania tworzenia metaaminofenolu o działaniu hepatotoksycznym, w kwaśnej treści żołądka, opracowano formulację umożliwiającą wchłanianie leku w świetle jelita cienkiego. Stężenie maksymalne osiągane jest po około 6 godzinach od zażycia substancji.

Kwas p-aminosalicylowy wiąże się z białkami osoczowymi w 50-60%. Przenika do płynu otrzewnowego, płuc, nerek, czy płynu maziowego. Małe ilości związku mogą znaleźć się również w żółci i mleku kobiecym. Lek nie przekracza bariery krew-mózg, chyba że pacjent przechodzi zapalenie opon mózgowych. Nie określono, czy substancja przenika przez łożysko.

Metabolizm związku zachodzi przez acetylację oraz sprzęganie z glicyną. Powstałe w ten sposób metabolity nie są czynne biologicznie.

U osób z zaburzoną czynnością wątroby nie zaobserwowano zmian w farmakokinetyce leku.

Substancja oraz jej metabolity wydalane są przez nerki na drodze przesączania kłębuszkowego. Okres półtrwania związku wynosi około 27 minut.

U pacjentów z niewydolnością  nerek może dojść do kumulacji N-acetylo-paraaminosalicylowego.