Amikacyna, Amikacinum - Zastosowanie, działanie, opis

Amikacyna jest stosowana w postaci kropli do oczu oraz roztworu do wstrzykiwań domięśniowych lub dożylnych. 

Amikacynę w okulistyce podaje się profilaktycznie przed wykonywanym zabiegiem na gałce ocznej, a także wykorzystuje się do leczenia:

• ostrego lub przewlekłego zapalenia spojówek;
• stanu zapalnego rogówki;
• stanów zapalnych powiek i woreczka łzowego;
• jęczmienia.

Amikacyna w roztworze przeznaczonym do iniekcji jest stosowana w krótkotrwałej terapii ciężkich zakażeń bakteryjnych, do których należą:

• infekcje dróg oddechowych;
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego;
• zapalenie otrzewnej;
• zakażenie skóry;
• infekcje ran pooperacyjnych;
• zakażenia kości, stawów i tkanki mięśniowej;
• przewlekłe i ciężkie infekcje dróg moczowych i pęcherza moczowego;
• oparzenia;
• posocznica.

W sierpniu 2018 roku Agencja Żywności i Leków dopuściła w Stanach Zjednoczonych stosowanie amikacyny w postaci liposomalnej inhalacji. Jest ona wskazana w leczeniu ciężkich zakażeń płuc spowodowanych zakażeniem Mycobacterium. 

Amikacyna podawana do oka jest stosowana kilkakrotnie na dobę. Terapia trwa najczęściej od siedmiu do dziesięciu dni. 

Amikacyna jest również stosowana w postaci iniekcji domięśniowych lub dożylnych. Preferowane jest podanie domięśniowe, jednak w przypadkach zagrożenia życia pacjenta należy rozważyć możliwość zastosowania leku dożylnie za pomocą powolnej (trwającej 30 minut) infuzji lub krótkiego wstrzyknięcia. Dawka amikacyny jest zależna od wieku i wagi pacjenta, stanu narządów, chorób współistniejących oraz czynności nerek. 
Terapia trwa najczęściej do dziesięciu dni, jednak reakcja na zastosowanie leku powinna wystąpić po około 1-2 dniach (przy zakażeniach bez powikłań). Maksymalna dawka dobowa amikacyny wynosi 15-20 mg/kg masy ciała. Zalecane jest wykonywanie pomiarów stężeń leku (maksymalnych i minimalnych) w surowicy podczas leczenia. 

Rekomendowane jest dostosowanie dawki amikacyny w przypadku:

• wcześniaków;
• noworodków;
• dzieci do 12 roku życia;
• pacjentów w wieku podeszłym;
• osób z zaburzoną czynnością nerek (GFR<50 ml/min).

W przypadku zagrożenia życia pacjenta dawka może zostać zwiększona do 1.5 g na dobę. 
Należy pamiętać że aktywność amikacyny jest zależna od pH środowiska i zwiększa się razem z jego wzrostem. Dzięki temu amikacyna jest wykorzystywana w terapii nawracających zakażeń dróg moczowych. 

Przeciwwskazaniem do stosowania amikacyny jest nadwrażliwość na tę substancję czynną oraz antybiotyki z grupy aminoglikozydów, ze względu na ryzyko wystąpienia krzyżowej reakcji nadwrażliwości. Ponadto jest ona również przeciwwskazana podczas współistniejącej miastenii.

Każdy antybiotyk zaordynowany przez lekarza powinien być stosowany przez określony czas, zapobiega to powstawaniu szczepów bakteryjnych uodpornionych na daną substancję czynną. Ze względu na narastającą antybiotykooporność bakterii zaleca się aby antybiotyki były stosowane po wykonaniu antybiogramu (badania wrażliwości bakterii), zgodnie z zaleceniem lekarskim.

Dawka amikacyny jest zależna od wagi pacjenta, ale również od stanu nerek i współistniejących chorób słuchu. Nie potwierdzono poziomu bezpieczeństwa amikacyny stosowanej powyżej czternastu dni. W przypadku stosowania leku powyżej 7 dni, rekomendowane jest profilaktyczne wykonywanie audiogramu (badania słuchu). 

U pacjentów z zaburzoną czynnością nerek, w celu zminimalizowania ryzyka uszkodzenia słuchu, może być konieczne zmniejszenie dawki dobowej lub wydłużenie odstępu między pojedynczymi dawkami. Z powodu ryzyka kumulacji amikacyny w organizmie zalecane jest regularne oznaczanie stężenia leku w osoczu. Uszkodzenia słuchu powstałe w wyniku toksycznego wpływu aminoglikozydów są nieodwracalne. 

Należy zachować rozwagę w podawaniu amikacyny pacjentom uczulonym na inne aminoglikozydy oraz osobom z uszkodzeniami nerwu VIII powstałym w wyniku stosowania innych leków ototoksycznych.

Amikacynę należy stosować ostrożnie w przypadku terapii u osób, u których zastosowano środki znieczulające, przetoczono znaczne ilości krwi (z powodu interakcji z cytrynianem używanym jako środek przeciwzakrzepowy) lub podano środki blokujące przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Leku nie należy również stosować w przypadku pacjentów z miastenią ze względu na ryzyko osłabienia mięśni. 

Z powodu nefrotoksyczności amikacyny należy dbać o odpowiednie nawodnienie pacjenta. Ryzyko uszkodzenia nerek wzrasta razem z czasem terapii. Możliwość uszkodzenia nerek zwiększa się w przypadku osób w wieku podeszłym, z tego względu podczas stosowania amikacyny należy wykonywać rutynowe badania klirensu kreatyniny. W razie pogorszenia się wyników pracy nerek, pojawienia się w moczu czerwonych lub białych krwinek należy dostosować dawkę amikacyny. 

Stosowanie amikacyny może doprowadzić do niekontrolowanego wzrostu uodpornionych na nią drobnoustrojów. 

Terapia amikacyną w postaci kropli ocznych, wymaga zachowania ostrożności gdy;

• wystąpi reakcja nadwrażliwości związana ze świądem i stanem zapalnym powiek;
• stosowane są jednocześnie inne krople do oczu (należy pamiętać o zachowaniu 15 minutowego odstępu podczas podania).

Brak badań odnośnie wpływu amikacyny na prowadzenie maszyn i pojazdów. Należy jednak zachować ostrożność z powodu niektórych działań niepożądanych leku. 

Podanie amikacyny razem z lekami wpływającymi na przewodnictwo nerwowo-mięśniowe (tubokuraryna, atrakurium) lub środkami znieczulającymi (halotan) może doprowadzić do wystąpienia bloku nerwowo-mięśniowego, który jest zagrożeniem dla życia pacjenta z powodu ryzyka depresji oddechowej.

Stosowanie amikacyny podczas ciąży jest możliwe tylko pod ścisłym nadzorem lekarza. Ze względu na ototoksyczność aminoglikozydów, występowały przypadki całkowitej głuchoty u noworodków, których matkom podano streptomycynę podczas ciąży. Niektóre dane wskazują również na występowanie uszkodzenia nerek płodu po zastosowaniu gentamycyny. Nie istnieją dowody na wystąpienie takiej reakcji w przypadku amikacyny, ale ryzyko działań niepożądanych pozostaje. 
W przypadku amikacyny w postaci kropli do oczu nie ma wystarczających danych określających stosowanie preparatu podczas ciąży.

W przypadku amikacyny w postaci kropli do oczu, nie ma dostatecznej ilości danych odnośnie stosowania leku podczas karmienia piersią. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi stężenie amikacyny w mleku matki jest niewielkie, a w niektórych przypadkach zupełnie niewykrywalne. Podczas terapii amikacyną należy rozważyć przerwanie karmienia lub leczenia. 

Po podaniu na gałkę oka bardzo rzadko może dojść do wystąpienia:

• pieczenia, swędzenia, podrażnienia, zaczerwienia i obrzęku powiek;
• niespecyficznego zapalenia spojówek.

Zastosowanie amikacyny w postaci iniekcji może doprowadzić do wystąpienia:

• rzadkiej niedokrwistości, eozynofilii, hipomagnezemii, parestezji, bólów głowy, ślepoty, szumów usznych, niedosłuchu, spadków ciśnienia, gorączki, pokrzywki, bólów stawów, skąpomoczu, wzrostu poziomu kreatyniny we krwi, pojawienia się albumin, erytrocytów lub leukocytów w moczu, drżenia mięśniowego;
• niezbyt częstych nadkażeń bakteriami lekoopornymi, nudności, wysypek, wymiotów;
• zaburzeń o nieznanej częstości występowania tj. reakcji anafilaktycznej, nadwrażliwości, porażenia, głuchoty, skurczu oskrzeli i bezdechu, ostrej niewydolności nerek, występowania komórek w moczu.

Przedawkowanie amikacyny w postaci kropli do oczu zdarza się rzadko, ale może prowadzić do nasilenia działań niepożądanych.

Przekroczenie dawki maksymalnej w przypadku roztworu do wstrzykiwań zwiększa ryzyko wystąpienia toksycznego wpływu na nerki oraz ośrodkowy układ nerwowy. W skrajnych przypadkach oprócz ototoksyczności (zaburzenia równowagi i słuchu) i nefrotoksyczności (uszkodzenie nerek) może dojść do zatrzymania oddechu.

Amikacyna jest antybiotykiem aminoglikozydowym, którego mechanizm działania polega na związaniu się podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego. Na skutek tego dochodzi do zakłócenia produkcji białek niezbędnych bakterii do dalszego wzrostu i funkcjonowania. 

Amikacyna jest przede wszystkim skuteczna w przypadku przedstawicieli rodzajów i gatunków bakterii gram-ujemnych, takich jak:

• Pseudomonas;
• Serratia;
• Enterobacter;
• Proteus;
• Providencia;
• Acinetobacter;
• Klebsiella;
• Escherichia coli;
• Citrobacter freundii.

Amikacyna wykazuje również aktywność wobec bakterii Gram-dodatnich tj. niektórych gatunków Streptococcus i enterokoków. Jednak ze względu na istnienie antybiotyków działających silniej na tę grupę bakterii są one rzadko wykorzystywane w tym kierunku. Jest ona jednak stosowana w przypadku metycylinoopornych szczepów Staphyllococus.

Amikacyna po podaniu miejscowym w postaci kropli do oczu oraz podczas irygacji pęcherza wchłania się w niewielkim stopniu.

Substancja wchłania się bardzo szybko po podaniu domięśniowym. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest po upływie godziny. 

Badania potwierdziły zdolność przenikania amikacyny do  tkanki kostnej, płucnej,  komórek serca oraz pęcherza moczowego po podaniu zwykle stosowanych dawek. Około 10-11% amikacyny występuje w postaci związanej z albuminami. Podana dawka wykazuje działanie bakteriobójcze trwające od 10 do 12 godzin.

Amikacyna jest usuwana z organizmu w postaci niezmienionej.

Amikacyna jest usuwana przez nerki. Od 94-98% podanej dawki domięśniowej jest usuwane za sprawą przesączania kłębuszkowego w nerkach. Okres półtrwania u osób z normalną czynnością nerek wynosi od dwóch do trzech godzin.