Fluorouracyl, Fluorouracilum - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o fluorouracylu

Rok wprowadzenia na rynek
1962
Substancje aktywne
fluorouracyl
Działanie fluorouracylu
przeciwmitotyczne, przeciwnowotworowe (cytostatyczne, cytotoksyczne)
Postacie fluorouracylu
maść, płyn, roztwór, roztwór do wstrzykiwań, roztwór do wstrzykiwań i infuzji
Układy narządowe
powłoka wspólna (skóra i błony śluzowe), układ endokrynny (dokrewny), układ krwiotwórczy i krew, układ moczowy, układ płciowy męski, układ pokarmowy (trawienny)
Specjalności medyczne
Choroby wewnętrzne, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Dermatologia i wenerologia, Endokrynologia, Gastroenterologia, Geriatria, Ginekologia i położnictwo, Medycyna paliatywna, Nefrologia, Onkologia kliniczna, Proktologia, Urologia
Rys historyczny fluorouracylu

Związek został wprowadzony do lecznictwa w 1962 roku na terytorium Stanów Zjednoczonych. Dziewięć lat później szwajcarski Swissmedic wydał zgodę na dopuszczenie fluorouracylu do obrotu.

Wzór sumaryczny fluorouracylu

C4H3FN2O2

Spis treści

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające fluorouracyl

Wskazania do stosowania fluorouracylu

Fluorouracyl jest substancją o właściwościach cytostatycznych.

Związek stosowany jest w terapii nowotworów przewodu pokarmowego obejmujących raka jelita grubego, okrężnicy, odbytnicy, przełyku, żołądka czy dwunastnicy. Lek jest wykorzystywany w leczeniu nowotworów głowy i szyi, a także raka piersi.

Fluorouracyl w preparatach miejscowo na skórę podaje się w przypadku występowania brodawek oraz rogowacenia słonecznego i starczego. Związek zewnętrznie wykorzystuje się również w terapii nowotworów skóry czy jej stanów przedrakowych oraz chorobie Bowena.

Dawkowanie fluorouracylu

Związek stosowany parenteralnie podaje się dożylnie we wstrzyknięciu (bolusie) lub w formie infuzji. Stosowane dawki są zależne od rodzaju nowotworu, odpowiedzi na leczenie oraz stanu ogólnego pacjenta. Fluorouracyl podaje się zwykle w połączeniu z innymi lekami, w odpowiednich schematach dawkowania.

Zwykle stosowane dawki u osób dorosłych: od 200mg/m2 do 1200 mg/m2 na dobę.

Podawane dawki związku należy modyfikować w zależności o parametry hematologiczne, powikłania neurologiczne oraz działania niepożądane obejmujące przewód pokarmowy.

W przypadku występowania ciężkich zaburzeń wątroby zaleca się stosowanie niższych dawek ze względu na ryzyko nasilenia się toksyczności fluorouracylu.

Związek podawany na powłoki skórne, nanosi się tylko na powierzchnię objętą stanem chorobowym. Zdrową skórę w sąsiedztwie zmian należy zabezpieczyć obojętną maścią lub pastą cynkową. Zwykle substancja nanoszona jest dwa razy dziennie przez okres 6 tygodni.

Przeciwskazania do stosowania fluorouracylu

Przeciwwskazaniem do stosowania fluorouracylu jest występowanie reakcji nadwrażliwości na związek. Leku nie należy podawać także kobietom ciężarnym oraz karmiących piersią, a także osobom homozygotycznym względem enzymu dehydrogenazy dihydropirymidyny. Przeciwwskazaniem do leczenia substancją są także:

  • poważne zaburzenia wątrobowe;
  • obecność ciężkich zakażeń;
  • zahamowanie czynności układu krwiotwórczego;
  • ciężki stan ogólny pacjenta.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania fluorouracylu

Leczenie początkowe fluorouracylem podawanym dożylnie powinno odbywać się w warunkach szpitalnych, pod nadzorem doświadczonego lekarza. Zaleca się cykliczne wykonywanie badań oceniających parametry hematologiczne oraz biochemiczne organizmu, aby zapewnić jak największe bezpieczeństwo terapii.

Leczenie związkiem często prowadzi do wystąpienia leukopenii. Zwykle pojawia się między 7 a 14 dniem cyklu terapii. Zaleca się kontrolę ilości płytek krwi oraz białych krwinek. Jeśli ilość leukocytów spadnie poniżej 3500/mmlub trombocytów poniżej 100 000/mm3 leczenie należy przerwać. W przypadku obniżenia liczby białych krwinek poniżej 2000/mm3, pacjent powinien zostać umieszczony w izolowanych warunkach szpitalnych w celu ochrony przed infekcjami.

Podczas terapii mogą wystąpić poważne działania niepożądane ze stronu układu pokarmowego. Jeśli pojawi się owrzodzenie bądź zapalenie jamy ustnej lub biegunka czy krwawienie z przewodu pokarmowego leczenie fluorouracylem powinno zostać przerwane.

Należy zachować ostrożność podając lek w terapii przeciwnowotworowej pacjentom z zaburzeniami nerek czy wątroby oraz chorobami kardiologicznymi. Fluorouracyl może wpływać toksycznie na czynność mięśnia sercowego oraz funkcje nerek i wątroby.

U osób z obniżoną aktywnością lub niedoborami dehydrogenazy dihydropirymidynowej obserwowano nasiloną toksyczność leku, ponieważ cząsteczka ta uczestniczy w metabolizmie substancji. W uzasadnionych przypadkach przed rozpoczęciem leczenia związkiem zaleca się wykonanie testów oceniających aktywność tego enzymu. 

Jednoczesne podawanie silnych inhibitorów dehydrogenazy dihydropirymidynowej powoduje nasilenie toksyczności leku. W razie przyjęcia leków z powyższej grupy łącznie z fluorouracylem, zaleca się jak najszybszą hospitalizację w celu opanowania toksyczności cytostatyku.

Ze względu na wysokie ryzyko uszkodzenia zarodka/płodu przez lek, wszyscy pacjenci w wieku rozrodczym (mężczyźni oraz kobiety) w okresie leczenia oraz przez pół roku od jego zakończenia, powinni stosować skuteczne metody zapobiegania ciąży.

Pacjenci w starszym wieku lub w stanie osłabienia są bardziej narażeni pojawienie się działań toksycznych fluorouracylu.

Związek podawany dożylnie lub miejscowo na skórę zwiększa wrażliwość na światło. Osoby leczone substancją powinny unikać nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne. Zaleca się stosowanie ochrony przeciwsłonecznej jeszcze na kilka miesięcy od zakończenia leczenia.

W przypadku parenteralnego podawania fluorouracylu nie należy podawać żywych szczepionek, ze względu na wzrost ryzyka rozwoju ciężkich infekcji. Zaleca się unikanie bliskich kontaktów chorego z osobami, które w niedawnym czasie otrzymały szczepionkę przeciw polio.

Podczas jednoczesnego stosowania radioterapii może być konieczne zmniejszenie dawki fluorouracylu. Zaleca się zachowanie ostrożności u pacjentów z napromieniowaniem wysokimi dawkami okolic w obrębie miednicy.

Podawanie fluorouracylu z kwasem folinowym zwiększa skuteczność terapii, ale może również zwiększyć ryzyko wystąpienia objawów toksyczności. Podczas jednoczesnego stosowania mogą pojawić się leukopenia, bardzo ciężkie biegunki oraz uszkodzenia błony śluzowej w obrębie jamy ustnej, które stanowią zagrożenie dla życia.

Fluorouracyl stosowany miejscowo w płynie na brodawki, nie powinien mieć styczności ze zdrowymi powłokami skórnymi. Zdrową skórę w okolicy zmian zaleca się zabezpieczyć maścią lub pastą cynkową. Jeśli w wyniku omyłkowego naniesienia związku na zdrową skórę dojdzie do pojawienia się  stany zapalnego lub nadżerek leczenie należy przerwać.

W przypadku nanoszenia fluorouracylu w postaci kremu, w odpowiedzi na leczenie pojawia się stan zapalny skóry, następnie jej erozja, która mija w wyniku regeneracji naskórka. Poprawa kliniczna zwykle występuje po 14 dniach od rozpoczęcia terapii. Dyskomfort orz stany zapalne skóry można łagodzić stosując miejscowo preparatów sterydowych.

Leczenie większych powierzchni skórnych powinno odbywać się stopniowo.

Stosując fluorouracyl na powłoki skórne nie można dopuścić do kontaktu leku z oczami, błonami śluzowymi lub uszkodzoną, zranioną skórą.

Przeciwwskazania fluorouracylu do łączenia z innymi substancjami czynnymi

Stosowanie fluorouracylu łącznie z inhibitorami dehydrogenazy dihidropirymidynowej (np. brywudyna, sorywudyna) może prowadzić do zahamowania aktywności enzymu DPD i wystąpienia objawów toksyczności leku. Podawanie związku jednocześnie z inhibitorami DPD oraz przed upływem 4 tygodni od zakończenia terapii tymi lekami jest przeciwwskazane.

Interakcje fluorouracylu z innymi substancjami czynnymi

Wzrost ryzyka nasilenia się działań toksycznych fluorouracylu, możliwość pojawienia się ciężkich biegunek.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Folinian wapnia (Calcium folinate) antidota - odtrutki i środki chelatujące
Wzrost ryzyka wystąpienia agranulocytozy.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine) neuroleptyki atypowe
Wzrost ryzyka pojawienia się zawału mózgu.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cisplatyna (Cisplatin) inne leki przeciwnowotworowe
Możliwość wydłużenia czasu protrombinowego i wystąpienie krwawień.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Warfaryna (Warfarin) leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K
Ryzyko zwiększenia stężenia fenytoiny w osoczu i nasilenia się jej działań niepożądanych.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenytoina (Phenytoin) leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe i stabilizujące błony neuronów
Ryzyko wzrostu stężenia fluorouracylu w osoczu i nasilenia się jego działań niepożądanych.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Ryzyko pojawienia się zagrażającemu życiu uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Folinian wapnia (Calcium folinate) antidota - odtrutki i środki chelatujące
Winorelbina (Vinorelbine) alkaloidy barwinka (Vinca) i analogi
Wzrost ryzyka pojawienia spadku liczby granulocytów.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Chlorotalidon (Chlorthalidone) leki moczopędne, diuretyk - tiazydy i tiazydopodobne
Cyklofosfamid (Cyclophosphamide) cytostatyki alkilujące
Hydrochlorotiazyd (Hydrochlorothiazide) leki moczopędne, diuretyk - tiazydy i tiazydopodobne
Indapamid (Indapamide) sulfonamidy
Klopamid (Clopamide) leki moczopędne, diuretyk - tiazydy i tiazydopodobne
Metotreksat (Methotrexate) antymetaboilty kwasu foliowego (inhibitory reduktazy kwasu dihydrofoliowego)
Wzrost ryzyka wystąpienia incydentów zakrzepowo-zatorowych.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklofosfamid (Cyclophosphamide) cytostatyki alkilujące
Metotreksat (Methotrexate) antymetaboilty kwasu foliowego (inhibitory reduktazy kwasu dihydrofoliowego)
Tamoksyfen (Tamoxifen) SERM - selektywne modulatory receptora estrogenowego
Ryzyko wzrostu toksyczności antracyklin.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Doksorubicyna (Doxorubicin) antybiotyki cytostatyczne
Epirubicyna (Epirubicin) antybiotyki cytostatyczne
Idarubicyna (Idarubicin) antybiotyki cytostatyczne
Mitoksantron (Mitoxantrone) antybiotyki cytostatyczne

Wpływ fluorouracylu na prowadzenie pojazdów

Działania niepożądane, które mogą wystąpić w trakcie leczenia (zaburzenia widzenia, neuropatie czy też nudności i wymioty) zwiększają ryzyko upośledzenia zdolności prowadzenia pojazdów oraz obsługiwania maszyn mechanicznych.

Inne rodzaje interakcji

Nie powinno się podawać żywych szczepionek w okresie terapii fluorouracylem. 

W przypadku jednoczesnego podawania innych leków przeciwnowotworowych lub stosowania radioterapii, zaleca się odpowiednią modyfikację dawki leku.

Przed przystąpieniem do leczenia fluorouracylem, w uzasadnionych przypadkach, należy oznaczyć aktywność dehydrogenazy dihydropirymidyny.

Wpływ fluorouracylu na ciążę

Podczas leczenia fluorouracylem odnotowano przypadki poronień oraz wady płodów. Stosowanie leku w okresie ciąży jest przeciwwskazane. Kobiety oraz mężczyźni w czasie terapii substancją oraz przez okres minimum 6 miesięcy od jej zakończenia, powinni stosować skuteczne metody antykoncepcji. 

W przypadku zajścia w ciążę w okresie leczenia fluorouracylem, przyszłą matkę należy poinformować o prawdopodobnym szkodliwym wpływie leku na płód oraz zasugerować badania genetyczne.

Podawanie fluorouracylu kobietom ciężarnym jest możliwe tylko jeśli korzyści z terapii dla przyszłej matki wielokrotnie przewyższają ryzyko zdrowotne dla zarodka/płodu, a także gdy kobieta w pełni akceptuje możliwość szkodliwego wpływu związku na dziecko.

Wpływ fluorouracylu na laktację

Nie wiadomo czy fluorouracyl podawany parenteralnie przenika do mleka kobiecego. W związku z potencjalnym ryzykiem wystąpienia ciężkich działań niepożądanych czy nawet objawów toksyczności u oseska, karmienie piersią podczas dożylnego stosowania związku jest przeciwskazane.

Stosowanie fluorouracylu w preparatach podawanych na małą powierzchnię skóry jest dozwolone podczas laktacji. Ryzyko przedostania się substancji do krążenia ogólnego czy mleka kobiecego jest znikome.

Wpływ fluorouracylu na płodność

Związek może powodować zaburzenia owulacji oraz spermatogenezy. Istnieje ryzyko pojawienia się nieodwracalnej niepłodności u mężczyzn, przed rozpoczęciem leczenia należy poinformować pacjentów o ryzyku wystąpienia powyższego działania niepożądanego oraz o możliwości zamrożenia nasienia.

Inne możliwe skutki uboczne

Podczas stosowania fluorouracylu na powłoki skórne mogą wystąpić następujące działania niepożądane:

  • bardzo często: stan zapalny w miejscu podania, rumień, podrażnienie oraz ból i świąd;
  • często: złuszczanie się skóry, nadżerka, strupy, krwawienie w miejscu podania, ból głowy;
  • niezbyt często: miejscowe zapalenie skóry, obrzęk oraz owrzodzenie;
  • bardzo rzadko: zaburzenia hematologiczne, reakcje nadwrażliwości, biegunka, wymioty, zapalenie jamy ustnej, rumień wielopostaciowy, sączenie wydzieliny, ciemne zabarwienie skóry, złuszczanie naskórka, łysienie, wykwity z formowaniem pęcherzy, fotoalergie;
  • częstość nieznana: zaburzenia smaku, zawroty głowy, nudności, podrażnienie spojówki, zwiększone łzawienie, a także zapalenie rogówki.

W trakcie podawania związku, parenteralnie, dożylnie mogą wystąpić:

  • bardzo często: pancytopenia, a także trombocytopenia, leukopenia, neutropenia, agranulocytoza i niedokrwistość, skurcz oskrzeli, podatność na zakażenia, hiperurykemia, nieprawidłowości w EKG z objawami niedokrwienia mięśnia sercowego, wodnista biegunka, nudności, wymioty, zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, jadłowstręt, łysienie, zespół ręka-stopa, spowolnienie gojenia się ran, krwawienia z nosa, znużenie, ogólne osłabienie, uczucie zmęczenia;
  • często: ból w klatce piersiowej;
  • niezbyt często: oczopląs, ból głowy, zawroty głowy, zaburzenia pozapiramidowe, objawy choroby Parkinsona, senność jak również euforia oraz hipotonia, zapalenie skóry, zmiany na płytkach paznokcia czy oddzielanie się płytki paznokcia, przebarwienie skóry, fotowrażliwość, odbarwienia w okolicy żył, hepatotoksyczność, odwodnienie, posocznica, krwawienia z przewodu pokarmowego, posocznica, martwica w obrębie układu pokarmowego, niewyraźne widzenie, zapalenie nerwu wzrokowego, światłowstręt, zaburzenie ruchu gałek ocznych, podwójne widzenie, zablokowanie kanalika łzowego, zapalenie spojówek oraz powiek, wywrócenie powieki, arytmia, zawał serca, wstrząs sercowy, kardiomiopatia rozstrzeniowa,  zapalenie serca, niewydolność serca oraz niedokrwienie mięśnia sercowego, zaburzenia owulacji, a także spermatogenezy;
  • rzadko: wzrost stężenia hormonów tarczycy, wstrząs anafilaktyczny, ogólne reakcje alergiczne, dezorientacja, zakrzepowe zapalenie żył, zespoły niedokrwienne (mózgu, jelit czy na obwodzie), zatory;
  • bardzo rzadko: zgon sercowy, zatrzymanie akcji serca, kardiotoksyczność, drgawki, śpiączka, afazja, dezorientacja, mowy, splątanie, ostry zespół móżdżkowy, leukoencefalopatia, zaburzenia mowy;
  • częstość nieznana: martwica wątroby oraz neuropatia obwodowa.

Objawy przedawkowania fluorouracylu

Podawanie zbyt wysokich dawek leku skutkuje nasileniem działań ubocznych, może dojść do zahamowania czynności szpiku.

Mechanizm działania fluorouracylu

Fluorouracyl jest antymetabolitem pirymidyn.

Związek jest pochodną uracylu. W wyniku konwersji enzymatycznej ulega przekształceniu do monofosforanu fluorourydyny. Substancja w wyniku dalszych przemian do monofosforanu fluorodeoksyurydyny posiada właściwości hamujące syntezę łańcucha DNA poprzez hamowanie syntetazy tymidylanowej. Metabolity fluorouracylu ulegają również wbudowaniu do nici RNA. Związek działa głównie w fazie S cyklu komórkowego.

Wchłanianie fluorouracylu

Absorpcja fluorouracylu waha się od 28% do 100%.

Dystrybucja fluorouracylu

Stopień wiązania z białkami osoczowymi wynosi od 8-12%. Związek przenika przez barierę krew-mózg oraz do płynu mózgowo-rdzeniowego. Fluorouracyl wykazuje wysokie powinowactwo do tkanek szybko dzielących się, takich jak powłoki skórne, nabłonki, a także komórek szpiku kostnego czy zmian nowotworowych.

Metabolizm fluorouracylu

Przemiany fluorouracylu odbywają się w wątrobie. Przemiany związku prowadzą do powstania nieaktywnych metabolitów (np. COczy mocznik).

U osób z zaburzeniami wątroby, może dojść do kumulacji leku w organizmie. W tej grupie osób może być konieczne zmiana dawkowania.

Wydalanie fluorouracylu

Około 20% dawki leku jest wydalane z moczem. Okres półtrwania leku wynosi 10-20 minut.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.