Chlorheksydyna, Chlorhexidinum - Zastosowanie, działanie, opis

Chlorheksydyna w zależności od użytego stężenia wykazuje właściwości bakteriostatyczne lub bakteriobójcze. Substancja czynna znalazła zastosowanie jako środek dezynfekujący ręce i powierzchnie przed zabiegami operacyjnymi. Lek jest także wykorzystywany w odkażaniu drobnych ran i otarć.

Substancja lecznicza jest wykorzystywana do utrzymywania odpowiedniej higieny jamy ustnej w przypadku gdy właściwe dbanie o uzębienie jest niemożliwe lub utrudnione (po zabiegach w obrębie jamy ustnej, zabiegach stomatologicznych, u osób niesamodzielnych). Chlorheksydyna zmniejsza produkcję płytki nazębnej, przyspiesza gojenie dziąseł oraz hamuje powstawanie aft.

Mniejsze stężenia chlorheksydyny są wykorzystywane w terapii podrażnień i bólu gardła.

Chlorheksydyna jest stosowana przez pacjentów używających protez zębowych. Lek zmniejsza nawroty pleśniawek oraz aft pojawiających się podczas noszenia źle dopasowanych protez.

Częstość stosowania chlorheksydyny jest zależna od rodzaju występującej jednostki chorobowej.

Podczas wykorzystania leku w utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej oraz łagodzeniu stanów zapalnych przyzębia zaleca się płukanie jamy ustnej dwa razy na dobę niewielką ilością roztworu. 

Podczas stosowania chlorheksydyny do odkażania rąk należy wcierać roztwór substancji czynnej przez określony czas. Czas trwania kontaktu leku z powierzchnią skóry jest zależny od procedury dezynfekcji i podczas:

• higienicznego odkażania dłoni wynosi przynajmniej 30 sekund;
• chirurgicznego odkażania rąk wynosi 90 sekund;
• dezynfekcji skóry przez wstrzykiwaniem wynosi 15 sekund;
• odkażania powierzchni skóry przed punkcją i zabiegami wynosi 60 sekund.

Chlorheksydyna jest stosowana pomocniczo w łagodnych infekcjach błony śluzowej gardła (w postaci tabletek do ssania). Zalecana dawka dobowa substancji czynnej w przypadku zapalenia gardła lub jamy ustnej wynosi od 30 mg do 50 mg. W przypadku braku poprawy po kilku dniach leczenia, lek należy odstawić i skonsultować się z lekarzem.

Substancja lecznicza może być stosowana w odkażaniu drobnych urazów i ran. Uszkodzoną tkankę należy pokryć cienką warstwą preparatu zawierającego chlorheksydynę kilka razy na dobę.

Przeciwwskazaniem do stosowania chlorheksydyny jest wystąpienie reakcji nadwrażliwości na tę substancję czynną. 

Roztwory chlorheksydyny nie są przeznaczone do odkażania błon śluzowych, dezynfekcji otwartych ran o dużej powierzchni oraz w przypadku niemowląt i dzieci. 

Chlorheksydyny w postaci kremu nie należy stosować w przypadku przerwania ciągłości błony bębenkowej. 

Preparaty przeznaczone do stosowania w jamie ustnej, zawierające chlorheksydynę, nie są przeznaczone do długotrwałego stosowania.
Na początku kuracji występują zwykle zaburzenia smaku, mrowienie języka, i pieczenie w jamie ustnej. Lek może zaburzać smak spożywanych pokarmów i z tego względu zaleca się stosowanie chlorheksydyny po jedzeniu. 
Chlorheksydyna może powodować zmianę zabarwienia języka oraz płytki zębowej. Redukcję intensywności powstających przebarwień można osiągnąć poprzez częste szczotkowanie zębów oraz zmniejszenie spożycia niektórych produktów (wino, kawa, herbata). W niektórych przypadkach w celu usunięcia przebarwień może wystąpić konieczność specjalistycznego polerowania zębów. 
W przypadku wystąpienia procesu złuszczania błony śluzowej jamy ustnej, leczenie można kontynuować po odpowiednim rozcieńczeniu preparatu. 

Pojawienie się zaburzeń w oddychaniu oraz obrzęków jest przyczyną przerwania terapii i konieczności kontaktu z lekarzem.

Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku stosowania leku u pacjentów ze skłonnościami do alergii. 

Zbyt częste wykorzystanie roztworów chlorheksydyny do celów dezynfekcyjnych może odpowiadać za namnażanie opornych na działanie leku szczepów bakteryjnych (szczególnie z rodzaju Pseudomonas). 
Podczas bezpośredniego kontaktu cząsteczki chlorheksydyny z krwią dochodzi do jej hemolizy. Substancja czynna nie powinna mieć kontaktu z błonami śluzowymi, uszami oraz oczami. 
Roztwory chlorheksydyny mogą powodować oparzenia chemiczne u noworodków i niemowląt. 

Preparatów z chlorheksydyną, przeznaczonych do odkażania uszkodzonej tkanki nie należy stosować w przypadku ran i otarć o dużej powierzchni. Nie zaleca się stosowania leku w celu dezynfekcji oparzeń słonecznych. 

Płyny do płukania jamy ustnej zawierające chlorheksydynę powinny być stosowane w odstępie przynajmniej 30 minut od spożytego posiłku. Lek może wpływać na smak potraw i płynów. 

Chlorheksydyna nie ogranicza zdolności prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. 

Skuteczność przeciwdrobnoustrojowa chlorheksydyny maleje w przypadku stosowania leku z mydłami, środkami powierzchniowo czynnymi (laurylosiarczan sodu) i z jonami chlorkowymi. 

Stosowanie chlorheksydyny podczas trwania ciąży nie jest zalecane, ze względu na niewystarczającą ilość badań odnośnie stosowania leku u kobiet ciężarnych. Przed podjęciem decyzji odnośnie wykorzystania leków zawierających chlorheksydynę w okresie ciąży należy skonsultować się z lekarzem. 

Decyzja odnośnie stosowania leków zawierających chlorheksydynę zależy w największym stopniu od miejsca stosowania i stopnia narażenia płodu na działanie cząsteczki leku.

Stosowanie leku w okresie karmienia piersią jest możliwe po wcześniejszym analizie ryzyka wystąpienia działań niepożądanych u dziecka.

Duża masa cząsteczkowa, niewielkie wchłanianie leku oraz duży stopień wiązania z białkami osocza sprawia, że przenikanie leku do pokarmu kobiety karmiącej jest mało prawdopodobne. 

Podczas stosowania leku w postaci płynu przeznaczonego do płukania jamy ustnej bardzo często na języku pacjentów pozostawał barwny nalot. W trakcie leczenia pacjenci często doświadczali suchości lub pieczenia w jamie ustnej, a także zaburzenia smaku spożywanych pokarmów, bólu języka i zaburzeń czucia w jamie ustnej. 

W przypadku leczenia nieżytu gardła odnotowano rzadkie przypadki reakcji anafilaktycznych, stanów zapalnych oraz złuszczania błony śluzowej jamy ustnej, obrzęku gruczołów ślinowych, wysypki. W trakcie stosowania chlorheksydyny istnieje również ryzyko pojawienia się przebarwień szkliw oraz pieczenia języka o nieznanej częstości występowania. 

Podczas miejscowego zastosowania leku istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń tkanki skórnej o nieznanej częstości występowania:

• reakcja nadwrażliwości (w tym wstrząs anafilaktyczny);
• podrażnienie skóry;
• kontaktowe zapalenie skóry;
• pokrzywka;
• rumień;
• świąd;
• fotodermatoza. 

W przypadku zbyt częstego stosowania chlorheksydyny istnieje ryzyko miejscowego podrażnienia skóry oraz zwiększenia aktywności aminotransferaz w osoczu. 

Chlorheksydyna wykazuje działanie przeciwbakteryjne polegające na zaburzeniu czynności bakteryjnej błony komórkowej. Substancja czynna  wykazuje ładunek dodatni i wchodzi w połączenia z ujemnie naładowanymi częściami fosfolipidów tworzącymi membranę komórkową. Połączenie prowadzi do przerwania ciągłości błony komórkowej, co pozwala na wnikanie cząsteczki leku do wnętrza komórki bakteryjnej i uszkodzenie kolejnych struktur komórkowych, a w konsekwencji – na wywołanie śmierci mikroorganizmu. 

Lek jest skuteczny wobec bakterii Gram–dodatnich, do których zaliczamy:

• Streptococcus salivarius;
• Bifidobacterium spp.;
• Staphylococcus epidermidis;
• Streptococcus  pneumonie;
• Mycobacterium tuberculosis;
• Staphylococcus aureus;
• Clostridium spp.;
• Escherichia coli;
• Streptococcus mutans;
• Streptococcus sanguis;
• Selenomonas spp.

Chlorheksydyna wykazuje aktywność wobec drożdżaków z rodzaju Candida, a także działa przeciwwirusowo hamując namnażanie wirusów Rhabdo, Herpes, Paramyxo, HIV. 

Substancja czynna słabiej działa na bakterie Gram–ujemne:

• Proteus mirabilis;
• Fusobacterium spp.;
• Pseudomonas spp;
• Prevotella melaninogenica;
• Klebsiella spp;
• Veillonella spp.

Substancja czynna nie wchłaniania się po podaniu na skórę. Wchłanianie leku po podaniu na błonę śluzową jamy ustnej również znajduje się na niskim poziomie. 

Niewielkie ilości chlorheksydyny znajdujące się w osoczu po podaniu doustnym wchodzą w połączenia albuminami. 

Substancja czynna w ograniczonym stopniu ulega metabolizmowi w wątrobie. 

Lek jest wydalany z kałem (około 90% dawki). Jedynie 1% dawki jest eliminowane z moczem.