Buprenorfina, Buprenorphinum - Zastosowanie, działanie, opis

Buprenorfina wskazana jest w leczeniu ostrego i przewlekłego bólu o charakterze nienowotworowym i u osób z nowotworem.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących (zaburzona praca nerek, niewydolność wątroby) itp.
Podanie podjęzykowe
U dzieci w wieku od 6 do 12 lat maksymalna dawka dobowa to 1,2 mg.
U osób dorosłych i w wieku powyżej 12 lat maksymalna dawka dobowa to 2,4 mg.
Tabletkę należy umieścić pod językiem i odczekać, aż całkowicie się rozpuści (nie rozgryzać i nie połykać).

Podanie domięśniowe lub w powolnym wstrzyknięciu dożylnym
U dzieci poniżej 2 lat maksymalna dawka dobowa to 36 μg/kg masy ciała.
U osób w wieku powyżej 12 lat maksymalna dawka dobowa to 2,4 mg.

Podanie przezskórne za pomocą systemu transdermalnego
Należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę buprenorfiny. Ze względu na brak wystarczających badań plastry nie są wskazane do stosowania poniżej 18 roku życia. Pacjenci, którzy stosują plastry z mniejszą dawką leku mogą wymagać (szczególnie na początku stosowania systemu transdermalnego) wprowadzenia terapii uzupełniającej doustnym lekiem przeciwbólowym. W takiej sytuacji dopuszcza się połączenie z tabletką podjęzykową buprenorfiny (maksymalnie 0,4 mg na dobę buprenorfiny w postaci tabletki podjęzykowej). Konieczność stosowania wyższych dawek tabletek podjęzykowych sygnalizuje konieczność zastosowania systemu transdermalnego z większą dawką. Plaster należy zmieniać co 96 h (nie później niż po 4 dobach). Dla zachowania regularności zmieniać plaster dwa razy w tygodniu (w wybranych dwóch dniach tygodnia). Jednocześnie na skórze mogą zostać umieszczone maksymalnie dwa plastry.
Miejsce aplikacji powinno być niepodrażnione, nieowłosione, bez zbliznowaceń. Miejscem z wyboru jest górna część pleców i okolice podobojczykowe klatki piersiowej. Przed przyklejeniem plastra umyć miejsce tylko i wyłącznie wodą, bez dodatku środków myjących. Nie stosować innych środków pielęgnacyjnych. Skórę dokładnie osuszyć i plaster przykleić od razu po wyjęciu z saszetki i zdjęciu osłonki, po czym przytrzymać przez 30 s.
Plaster nie wymaga unikania kontaktu z wodą, ale należy ograniczyć ekspozycję na wysoką temperaturę. Kolejny plaster powinien zostać umieszczony w inne miejsce (w to samo miejsce można zaaplikować po upływie przynajmniej tygodnia). Po usunięciu plastra stężenie leku utrzymuje się w surowicy przez 24 h.

Przeciwskazaniem są nadwrażliwość na buprenorfinę i inne opioidowe leki przeciwbólowe. Ponadto, stosowanie systemu transdermalnego jest przeciwwskazane w ciąży, u osób ze zwiększonym ryzykiem niewydolności oddechowej, w przypadku uzależnienia od leków opioidowych i leczenia objawów abstynencyjnych po odstawieniu narkotyków, a także u osób z męczliwością mięśni i majaczeniem alkoholowym.

Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów z chorobami układu oddechowego ze względu na ryzyko zaburzenia oddychania. Ryzyko to jest zwiększone także u osób przyjmujących leki hamujące ośrodkowy układ nerwowy (np. leki nasenne, znieczulające, przeciwhistaminowe). Szczególnej uwagi wymagają pacjenci z zaburzeniami czynności płuc, w wieku podeszłym i dzieci. W przypadku zaburzenia czynności wątroby może dochodzić do nasilenia działania leku.
Stosując buprenorfinę występuje ryzyko wzrostu ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego, zwłaszcza u osób z ciężkimi urazami mózgu, w przypadku niedotlenienia mózgu, zrostu lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i innych zmian wewnątrzczaszkowych.
Skutkiem przyjęcia buprenorfiny może być zwężenie źrenic, zaburzenie świadomości pacjenta i wzrost ciśnienia w drogach żółciowych (utrudniony odpływ żółci).
Buprenorfinę należy stosować ostrożnie u pacjentów z niewydolnością kory nadnerczy, niedoczynnością tarczycy, rozrostem gruczołu krokowego, zaburzeniami psychicznymi, zwężeniem cewki moczowej i zahamowaniem czynności ośrodkowego układu nerwowego.
Przenikanie substancji z systemu transdermalnego przez skórę może ulec zwiększeniu na skutek wzrostu temperatury skóry (np. u osób gorączkujących), przez co możliwy jest wzrost stężenia leku w surowicy.
Stosowanie buprenorfiny w małych dawkach u osób uzależnionych od opioidów może zapobiec objawom odstawiennym, ale ze względu na odnotowane przypadki nadużywania leku należy zachować ostrożność stosując lek w tej grupie pacjentów.

Stosowanie systemu transdermalnego przeciwwskazane jest w przypadku jednoczesnego stosowania inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO np. moklobemid, selegilina), a także w odstępie krótszym niż 14 dni od odstawienia IMAO.

Związki zawarte w soku grejpfrutowym blokują enzym CYP3A4, który metabolizuje buprenorfinę, przez co wzrasta jej stężenie w osoczu. Spożywanie soku grejpfrutowego w okresie stosowania leku prowadzi do wzrostu stężenia buprenorfiny i nasilenia jej działań niepożądanych.

Alkohol nasila objawy hamowania czynności ośrodkowego układu nerwowego (senność, dezorientacja, bezdech, śpiączka, zapaść sercowo-naczyniowa).

Pacjenci, którzy obserwują u siebie nasilone objawy niepożądane nie powinni prowadzić pojazdów. Upośledzenie reakcji może być szczególnie niebezpieczne w przypadku rozpoczynania terapii lub zmiany dawki buprenorfiny oraz u pacjentów stosujących jednocześnie inne leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy.

Preparaty z dziurawcem mogą nasilać działanie buprenorfiny i zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Na podstawie badań prowadzonych na zwierzętach stwierdzono toksyczny wpływ buprenorfiny na płód. Stosowanie leku na krótko przed porodem zwiększa ryzyko zaburzeń oddechowych u noworodka, natomiast stosowanie leku przez dłuższy okres w ostatnim trymestrze może wywołać objawy odstawienne u noworodka. Przyjmowanie buprenorfiny przez kobiety w ciąży jest przeciwwskazane.

Stosowanie buprenorfiny w okresie karmienia piersią nie jest zalecane. W grupie badawczej zwierząt, którym podawano dawki buprenorfiny znacznie przewyższające dawki terapeutyczne stosowane u ludzi, zaobserwowano zmniejszenie wydzielania mleka.

Podanie podjęzykowe, domięśniowe, dożylne: skurcz oskrzeli, obrzęk naczynioruchowy, wstrząs anafilaktyczny, wysypki, senność, bóle i zawroty głowy, niedociśnienie tętnicze, zaburzenia oddychania, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, pogorszenie widzenia, trudności z oddawaniem moczu.

Podanie przezskórne w systemie transdermalnym: oprócz skutków ubocznych wymienionych powyżej dodatkowo obserwuje się utratę apetytu, niepokój ruchowy, omamy, obniżenie libido, zaburzenia snu, uzależnienie, wahania nastroju, zaburzenia równowagi, parestezje, obrzęk powiek, zwężenie źrenic, uderzenia gorąca, ból ucha, reakcje skórne, suchość w ustach, zgaga, zaburzenia erekcji, reakcje w miejscu podania.  

Przedawkowanie buprenorfiny objawia się wzmożoną sennością, zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, upośledzeniem czynności układu oddechowego i zwężeniem źrenic.

Buprenorfina to agonista receptor opioidowego μ (mi) i nocyceptynowego oraz antagonista receptora opioidowego delta i kappa. Poprzez oddziaływanie z receptorami μ (powinowactwo do receptora μ wyższe niż morfiny) buprenorfina zmniejsza doznania bólowe. Działanie to ulega zwiększeniu wraz ze wzrostem dawki, ale do pewnego pułapu, powyżej którego zwiększanie dawki nie nasila efektu przeciwbólowego. Innym efektem stosowania buprenorfiny jest obniżenie częstości oddechu przez zmniejszenie wrażliwości chemoreceptorów na wzrost poziomu dwutlenku węgla (CO₂) - główna przyczyna zgonów przy przedawkowaniu. W niskich dawkach lek działa uspokajająco. Przewlekłe stosowanie buprenorfiny prowadzi do zwolnienia perystaltyki przewodu pokarmowego i efektu zapierającego. Ponadto lek powoduje zwężenie źrenic (charakterystyczny objaw stosowania opioidów). Wielokrotne podanie dużych dawek leku wywołuje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. W porównaniu do morfiny buprenorfina ma mniejsze działanie kurczące na mięśnie gładkie, co skutkuje mniejszym ryzykiem wystąpienia kolki nerkowej, żółciowej i zatrzymaniem moczu w organizmie.

Ze względu na unieczynnienie buprenorfiny w jelitach i wątrobie lek odznacza się niską biodostępnością po podaniu doustnym (około 15%), dlatego nie jest podawany tą drogą.
Lek dobrze wchłania się przez błony śluzowe po podaniu podjęzykowym, osiągając stężenie maksymalne w ciągu 90 minut.
Stężenie maksymalne leku po podaniu we wstrzyknięciu dożylnym/domięśniowym zostaje osiągnięte w ciągu około 10 minut.
Wchłanianie leku z systemu transdermalnego jest zależne od miejsca aplikacji. Najlepsze wchłanianie uzyskuje się po aplikacji w górnym obszarze pleców, natomiast najmniejszy poziom wchłanialności występuje po aplikacji w okolicy brzucha, uda i rzepki. Minimalne stężenie leku w osoczu uzyskiwane jest po 12-24 h od zastosowania systemu transdermalnego.

Stopień wiązania buprenorfiny z białkami osocza wynosi 96%. Lek przenika przez barierę krew-mózg, osiągając w mózgu 15-20% stężenia osoczowego. Objętość dystrybucji wynosi 335–430 l.

W metabolizmie buprenorfiny uczestniczy cytochrom P450 CYP3A4. Metabolitem, który wykazuje słabą aktywność w stosunku do receptorów opioidowych jest norbuprenorfina. Metabolit ten ulega dalszym przemianom do nieaktywnych glukuronidów.

Około 80% dawki leku ulega wydalaniu z kałem, natomiast pozostała część z moczem. Głównym metabolitem w moczu jest norbuprenorfino-3-glukuronid. Okres półtrwania buprenorfiny podanej w systemie transdermalnym wynosi około 25 h.