Testosteron, Testosteronum - Zastosowanie, działanie, opis

Testosteron wskazany jest do leczenia hipogonadyzmu męskiego, gdy niedobór testosteronu skutkuje zaburzeniami funkcji rozrodczych (niepłodność) i seksualnych (obniżone libido, zaburzenia wzwodu) w tym również nieprawidłowym rozwojem narządów płciowych i dojrzewaniem płciowym. Wskazaniem do stosowania jest  zespół pokastracyjny, a takźe niedobór androgenów objawiający się obniżoną mineralizacją kości, zaburzeniem snu, metabolizmu tłuszczów, składu ciała, zmianami nastroju i obniżoną sprawnością intelektualną. U kobiet testosteron może być zastosowany w wyjątkowych przypadkach w leczeniu hiperestrogenizmu (nadmiaru estrogenów), który objawia się przede wszystkim zaburzeniami miesiączkowania, ale także wypadaniem włosów, przyrostem masy ciała, migrenowymi bólami głowy, zimnymi kończynami, przewlekłym osłabieniem, częstymi skurczami, czy osłabionym libido.

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących (zaburzona praca nerek, niewydolność wątroby) etc.
Testosteron stosuje się doustnie, zewnętrznie na skórę oraz w postaci domięśniowej.
Podanie doustne
Zwykle stosowana dawka dobowa przez pierwsze 2-3 tygodnie wynosi 120–160 mg, natomiast dawka podtrzymująca mieści się w zakresie 40–120 mg. Dawkowanie dostosowywane jest indywidualnie na podstawie regularnego monitorowania stężenia testosteronu we krwi i nasilenia objawów klinicznych.
Podanie zewnętrzne na skórę
Lek należy nanosić na górną część ramienia i barku za pomocą aplikatora. Nie można aplikować leku bezpośrednio ręką, a w przypadku przedostania się żelu na skórę dłoni należy natychmiastowo umyć wodą z mydłem. Ze względu na różnice we wchłanianiu substancji z różnych partii ciała, nie należy zmieniać miejsca aplikacji. Zwykle stosowana dawka to 23 mg testosteronu. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 63 mg. Po całkowitym wchłonięciu żelu osłonić miejsce odzieżą, aby zapobiec przeniesieniu substancji na inną osobę.
Podanie domięśniowe
Zwykle stosowana dawka testosteronu to 1 ampułka co 4 tygodnie. W niektórych przypadkach wskazane jest częstsze podawanie leku (co 7, 14 lub 21 dni).

Stosowanie leku jest przeciwwskazane u osób z nadwrażliwością na testosteron, z zespołem nerczycowym oraz w przypadku podejrzenia bądź zdiagnozowania raka gruczołu krokowego lub piersi.

Stosując testosteron należy regularnie, co najmniej raz w roku monitorować stan gruczołu krokowego i piersi (w grupie osób podwyższonego ryzyka co najmniej dwa razy w roku).
Konieczne jest kontrolowanie stężenia testosteronu w surowicy krwi, aby odpowiednio dostosować dawkowane, które zapewni osiągnięcie stężeń leku odpowiadających fizjologicznemu stężeniu testosteronu. Należy zwrócić uwagę na objawy sygnalizujące nadmiar testosteronu, tj. drażliwość, zwiększenie masy ciała, częste i długotrwałe erekcje. Gdy pojawi się bolesny wzwód należy zaprzestać stosowania leku. Na ustalenie dawkowania leku wpływ ma wiek, ponieważ u osób w starszym wieku spada poziom testosteronu, co jest zjawiskiem fizjologicznym.
Parametrami, które wymagają stałej kontroli są również hematokryt, hemoglobina i profil lipidowy.
Testosteronu nie należy odstawiać nagle ze względu na ryzyko powrotu nasilonych objawów hipogonadyzmu.
Szczególnej ostrożności wymagają pacjenci z chorobą wątroby, nerek, niewydolnością serca, padaczką oraz silnymi migrenami ze względu na ryzyko nasilenia objawów.
Obserwowano wystąpienie bezdechu sennego u osób leczonych testosteronem, zwłaszcza wśród osób otyłych i ze współistniejącymi chorobami układu oddechowego.
Podczas stosowania testosteronu wzrasta ryzyko zakrzepów i wzrostu ciśnienia.
U osób leczonych na nowotwór (np. sutka, oskrzeli) zaobserwowano zwiększoną tendencję do hiperkalcemii (nadmiar wapnia), co skutkowało przerzutami do kości.
Zdarza się, że testosteron wykorzystywany jest jako środek dopingujący, z czym wiąże się wiele zagrażających życiu działań niepożądanych. Testosteron ma wysoki potencjał uzależniający.
Podczas stosowania testosteronu w postaci żelu należy pamiętać o zachowaniu 2-godzinnego odstępu czasowego pomiędzy aplikacją leku a prysznicem. Po nałożeniu leku na skórę istnieje ryzyko przeniesienia hormonu na inne osoby, więc wymagane jest założenie podkoszulka, aby osłonić posmarowane miejsce, szczególnie przed planowanym kontaktem z dziećmi i z kobietą ciężarną.
Przed planowanym stosunkiem płciowym należy wziąć prysznic i osłonić bark podkoszulkiem.
Bezpośrednio po aplikacji testosteronu nie należy stosować innych kosmetyków.

Testosteron nie wywiera znaczącego wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów.

Testosteron nie może być stosowany przez kobiety w ciąży. Istnieje ryzyko wirylizacji płodu (rozwoju u płodu cech charakterystycznych dla dorosłych mężczyzn).

Brak badań potwierdzających przenikanie testosteronu do mleka kobiecego. Należy odstawić lek na okres karmienia piersią.

Stosowanie testosteronu u mężczyzn może doprowadzić do zaburzeń płodności (zmniejszenie liczby plemników na skutek zaburzenia procesu ich powstawania i dojrzewania). W przypadku stosowania dużych dawek testosteronu u kobiet mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania i problemy z zajściem w ciążę.

Skutki uboczne podania testosteronu zewnętrzne na skórę i domięśniowo odpowiadają skutkom, które są charakterystyczne dla podania leku w formie doustnej, a ponadto mogą wystąpić reakcje skórne w miejscu podania (świąd, rumień, wysypka, podrażnienie i suchość skóry). 

Objawem przedawkowania testosteronu są częste i długotrwałe erekcje, zwiększenie masy ciała, drażliwość, nerwowość. U kobiet charakterystycznym objawem jest chrypka, która może doprowadzić do trwałej zmiany głosu.

Testosteron to hormon, który warunkuje prawidłowy rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. Zapewnia utrzymanie libido, zwiększa mineralizację kości i siłę mięśniową, zmniejsza zawartość tkanki tłuszczowej, pobudza wytwarzanie erytropoetyny w nerkach. Pod wpływem testosteronu dochodzi do wzrostu stężenia aktywnego metabolitu dihydrotestosteronu (DHT) i obniżenia poziomu białka SHGB, które odpowiada za transport hormonu do komórek i tkanek docelowych, dzięki czemu zwiększa się procent wolnego, biodostępnego testosteronu. Testosteron zmniejsza poziom cholesterolu HDL, LDL i triglicerydów, podwyższa stężenie hematokrytu i hemoglobiny we krwi, a także zwiększa wrażliwość na działanie insuliny i normalizuje poziom glukozy we krwi. Podanie testosteronu skutkuje zatrzymaniem w organizmie sodu, fosforu, azotu, potasu i wapnia. Po podaniu testosteronu z zewnątrz zdrowym mężczyznom dochodzi do zwrotnego hamowania wydzielania hormonu luteinizującego (LH) i w konsekwencji zmniejszenia wytwarzania endogennego testosteronu, a także następuje hamowanie spermatogenezy (proces tworzenia plemników) przez zmniejszenie poziomu hormonu folikulotropowego (FSH). Testosteron jest nieskuteczny w leczeniu niepłodności niewynikającej z hipogonadyzmu. U kobiet testosteron przeciwdziała estrogenom. 

Po podaniu doustnym miejscem wchłaniania testosteronu jest jelito, z którego lek przechodzi do układu limfatycznego omijając w ten sposób wątrobę, gdzie zostałby w dużej części zmetabolizowany i inaktywowany. Lek należy przyjmować z posiłkiem. Biodostępność testosteronu wynosi 7%. Stężenie maksymalne osiągane jest po 4-5 h po podaniu. Podwyższony poziom testosteronu utrzymuje się przez 8 h.
Podanie testosteronu na skórę zapewnia osiągnięcie stężenia maksymalnego w ciągu 2-4 h. Podwyższony poziom testosteronu utrzymuje się przez 12 h, po czym powraca do stanu sprzed aplikacji leku.
Po podaniu domięśniowym stężenie maksymalne osiągane jest po 24-48 h. Po upływie 21 dni stężenie testosteronu powraca do wartości sprzed podania leku.

Testosteron wiążę się w 40% z białkami SHGB i w tej postaci uważany jest za nieaktywny testosteron. Wolna forma leku, niezwiązana z białkami to zaledwie 2%. Pozostała część leku związana jest z albuminami osocza, lecz łatwo może dysocjować z tego połączenia i zyskać aktywność biologiczną.

Metabolizm testosteronu przebiega przy udziale enzymu aromatazy do estradiolu oraz przy udziale 5α-reduktazy do dihydrotestosteronu. Dihydrotestosteron ulega dalszym przemianom do 3β-diolu i 3α-diolu, które są przekształcane do nieaktywnych metabolitów 6α- lub 7α-trioli.

Testosteron wydalany jest z moczem w 90% w postaci wolnych metabolitów lub związanych z kwasem glukuronowym/siarkowym. Około 6% dawki leku wydalane jest z kałem.