Teofilina, Theophyllinum - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o teofilinie

Rok wprowadzenia na rynek
1940
Substancje aktywne
teofilina, teofilina bezwodna
Działanie teofiliny
rozszerza oskrzela (rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli)
Postacie teofiliny
kapsułki o zmodyfikowanym uwalnianiu, roztwór do wstrzykiwań, syrop, tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu
Układy narządowe
układ oddechowy
Specjalności medyczne
Choroby płuc, Choroby wewnętrzne, Geriatria, Medycyna rodzinna, Pulmonologia
Rys historyczny teofiliny

Teofilina została wprowadzona do obrotu na terenie Stanów Zjednoczonych w 1940 roku przez podmiot odpowiedzialny GD Searle LLC . Na terenie Europy lek został wprowadzony przez firmę Takeda Pharma AG parę lat później, a dokładniej w 1954 roku.

Wzór sumaryczny teofiliny

C7H8N4O2

Spis treści

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające teofilinę

Wskazania do stosowania teofiliny

Teofilina jest naturalną pochodną metyloksantyny, która obecnie jest pozyskiwana syntetycznie. W lecznictwie wykorzystuje się wpływ substancji na układ oddechowy: rozkurcza mięśnie oskrzeli, poprawia klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejsza uwalnianie mediatorów stanów zapalnego z komórek tucznych.

Teofilina wskazana jest w leczeniu i zapobieganiu skurczom oskrzeli w przewlekłych chorobach układu oddechowego, do których zaliczyć możemy astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), rozedmę płuc, czy stany zapalne oskrzeli ze stanem spastycznym.

Dawkowanie teofiliny

Dawkowanie teofiliny powinno być ustalane indywidualnie, a jeżeli jest to możliwe dobierane po uprzednim badaniu stężenia leku w osoczu. Jeżeli pacjent stosował wcześniej teofilinę lub jej związki, początkowe dawki leku należy zmniejszyć. Dawka teofiliny powinna być ustalana na podstawie beztłuszczowej masy ciała pacjenta, gdyż lek nie przenika do tkanki tłuszczowej.

Osobą palącym, ze względu na zwiększoną eliminację teofiliny, należy zwiększyć stosowaną dawkę leku w przeliczeniu na kilogram masy ciała. Natomiast u osób, które przerwały palenie należy zachować szczególną ostrożność podczas ustalania dawkowania, ponieważ stężenie teofiliny jest u nich podwyższone.

Leczenie teofiliną należy rozpoczynać wieczorem, a dawkę leku należy przyjmować krótko przed położeniem się spać. Możliwe jest zwiększanie przyjmowanej dawki co 2 do 3 dni.

Maksymalna dawka dobowa u pacjenta dorosłego wynosi 900 mg na dobę. Dobór stosowanej dawki zależy od wagi pacjenta, jego wieku, a także wartości klirensu. Między dawkami leku należy zachować co najmniej 8 godzin odstępu. Czas leczenia teofiliną zależny jest od rodzaju, nasilenia, a także przebiegu choroby i jest ustalany indywidualnie przez lekarza.

Przeciwskazania do stosowania teofiliny

Przeciwwskazaniem do stosowania teofiliny jest występująca nadwrażliwość na substancję czynną lub inne ksantyny.

Teofilina nie powinna być podawana pacjentom z padaczką, czynną chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy, ze świeżym zawałem mięśnia sercowego lub tachyarytmiami.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania teofiliny

Teofilinę należy stosować z zachowaniem szczególnej ostrożności u pacjentów z niestabilną dławicą piersiową, ze zwiększonym ryzykiem tachyarytmii, z ciężkim nadciśnieniem tętniczym, kardiomiopatią przerostową przebiegającą ze zwężeniem drogi odpływu, nadczynnością tarczycy, padaczką, wrzodami żołądka i dwunastnicy lub porfirią.

Należy również zachować szczególną ostrożność u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby i nerek.

Należy bezwzględnie monitorować stężenie teofiliny we krwi w przypadku pacjentów z niewydolnością krążenia, niewydolnością wątroby, u osób z infekcjami wirusowymi lub alkoholików. 

W czasie podawania tej samej dawki teofiliny może pojawić się różny efekt terapeutyczny, w szczególności:

  • u pacjentów w podeszłym wieku, u których eliminacja jest spowolniona;
  • u dzieci, u których może wystąpić zmienny klirens nerkowy zależny od wieku;
  • u kobiet w I i II okresie cyklu miesięcznego, u których pojawia się zróżnicowana eliminacja leku;
  • u osób palących jedną lub więcej paczek papierosów dziennie, gdyż dochodzi do skrócenia okres półtrwania leku;
  • u tej samej osoby, jeżeli lek jest podawany o różnych porach, gdyż obserwujemy spowolnione wchłanianie leku w nocy.

Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów już przyjmujących teofilinę lub inne pochodne ksantyny.

U pacjentów w podeszłym wieku, a także u osób z licznymi schorzeniami współtowarzyszącymi oraz u pacjentów ciężko chorych, bądź leczonych na oddziałach intensywnej opieki medycznej istnieje ryzyko zwiększonego działania toksycznego leku, dlatego należy u nich stale monitorować stężenie teofiliny w osoczu.

Pacjenci, u których wystąpiły wymioty i nudności powinny odstawić lek i zmniejszyć stężenie teofiliny w osoczu.

Jednoczesne stosowanie teofiliny i spożywanie alkoholu etylowego lub palenie papierosów może prowadzić do zwiększonego klirensu teofiliny, dlatego pacjenci tacy powinny mieć zwiększone dawki leku.

Pacjenci z padaczką w wywiadzie nie powinni być leczeni teofiliną.

Przeciwwskazania teofiliny do łączenia z innymi substancjami czynnymi

Teofilina nie powinna być podawana równocześnie z efedryną u dzieci.

Interakcje teofiliny z innymi substancjami czynnymi

Ryzyko przyspieszenia metabolizmu teofiliny i zmniejszenia jej biodostępności oraz skuteczność. U niektórych pacjentów należy zwiększyć stosowaną dawkę teofiliny.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenobarbital (Luminal) (Phenobarbital) inne leki przeciwpadaczkowe
Fenytoina (Phenytoin) leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe i stabilizujące błony neuronów
Karbamazepina (Carbamazepine) leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe
Prymidon (Primidone) barbiturany i pochodne
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin)) antybiotyki - INNE
Sukralfat (Sucralfate) selektywne leki osłaniające stosowane w chorobie wrzodowej
Zwolnienie metabolizmu teofiliny, co prowadzi do zwiększenia jej stężenia w osoczu i wzrostu ryzyko wystąpienia działań niepożądanych i objawów przedawkowania. Konieczne zmniejszenie dawek stosowanej teofiliny.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Allopurynol (Allopurinol) substancje hamujące syntezę kwasu moczowego - inhibitory oksydazy ksantynowej
Ciprofloksacyna (Ciprofloxacin) fluorochinolony
Dienogest (Dienogest) progestageny
Diltiazem (Diltiazem) leki blokujące kanały wapniowe - działające na mięsień sercowy
Disulfiram (Disulfiram) substancje stosowane w leczeniu alkoholizmu
Erytromycyna (Erythromycin) antybiotyki makrolidowe - makrolidy
Etynyloestradiol (Ethinylestradiol) estrogeny naturalne i syntetyczne
Febuksostat (Febuxostat) substancje hamujące syntezę kwasu moczowego - inhibitory oksydazy ksantynowej
Fluwoksamina (Fluvoxamine) SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Furosemid (Furosemide) leki moczopędne, diuretyk - pętlowe
Imipenem (Imipenem) karbapenemy
Izoniazyd (Isoniazid) substancje stosowane w leczeniu gruźlicy
Klarytromycyna (Clarithromycin) antybiotyki makrolidowe - makrolidy
Kwas pipemidynowy (Pipemidic acid) chinolony - inhibitory gyrazy
Megestrol (Megestrol) inne leki przeciwnowotworowe
Metotreksat (Methotrexate) antymetaboilty kwasu foliowego (inhibitory reduktazy kwasu dihydrofoliowego)
Nomegestrol (Nomegestrol) progestageny
Noretysteron (Norethisterone) progestageny
Pefloksacyna (Pefloxacin) fluorochinolony
Peginterferon alfa-2A (Peginterferon alfa-2a) substancje immunostymulujące - interferony
Propafenon (Propafenone) leki przeciwarytmiczne - klasa I
Propranolol (Propranolol) antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Ranitydyna (Ranitidine) antagoniści receptorów histaminowych H2
Spiramycyna (Spiramycin) antybiotyki makrolidowe - makrolidy
Tiklopidyna (Ticlopidine) leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek
Werapamil (Verapamil) leki blokujące kanały wapniowe - działające na mięsień sercowy
Enoksaparyna (Enoxaparin) leki przeciwzakrzepowe - heparyna, heparynoidy i pochodne
Możliwe osłabienie działania węglanu litu.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Węglan litu (Lithium carbonate) neuroleptyki atypowe
Ryzyko nasilenia działań niepożądanych, w tym hipokaliemii (zmniejszenie stężenia potasu w osoczu).
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Budezonid (Budesonide) glikokortykosteroidy
Deksametazon (Dexamethasone) glikokortykosteroidy
Fenoterol (Fenoterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Fludrokortyzon (Fludrocortisone) mineralokortykosteroidy
Formoterol (Formoterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Furosemid (Furosemide) leki moczopędne, diuretyk - pętlowe
Hydrokortyzon (Hydrocortisone) glikokortykosteroidy
Indakaterol (Indacaterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Metyloprednizolon (Methylprednisolone) glikokortykosteroidy
Olodaterol (Olodaterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Prednizolon (Prednisolone) glikokortykosteroidy
Prednizon (Prednisone) glikokortykosteroidy
Salbutamol (Salbutamol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Salmeterol (Salmeterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Triamcynolon (Triamcinolone) glikokortykosteroidy
Wilanterol (Vilanterol) agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych
Nasilenie działania efedryny.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Efedryna (Ephedrine) agoniści receptorów alfa- i beta-adrenergicznych
Nasilenie działania glikozydów sercowych i wzrost ryzyka zaburzeń przewodnictwa w mięśniu sercowym.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Digoksyna (Digoxin) glikozydy nasercowe
Metylodigoksyna (Metildigoxin) glikozydy nasercowe

Interakcje teofiliny z pożywieniem

W przypadku stosowania diety wysokobiałkowej i niskowęglowodanowej, wysokiego dziennego spożycia grillowanego mięsa wołowego lub odżywiania parenteralnego klirens teofiliny (objętość osocza całkowicie oczyszczona z leku) może się zwiększyć. Natomiast dieta wysokowęglowodanowa i niskobiałkowa może prowadzić do zmniejszenia klirensu leku.

Interakcje teofiliny z alkoholem

Należy unikać spożywania dużych ilości alkoholu etylowego, gdyż może on zwiększać stężenie teofiliny we krwi.

Wpływ teofiliny na prowadzenie pojazdów

Teofilina może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów oraz obsługiwania maszyn. Wpływ ten jest znaczący zwłaszcza w przypadku przyjmowania jej razem z alkoholem lub z innymi lekami zaburzającymi sprawność psychofizyczną.

Inne rodzaje interakcji

Ziele dziurawca i zawarta w nim hiperycyna może przyspieszać metabolizm teofiliny oraz zmniejszać jej biodostępność i skuteczność. U niektórych pacjentów zachodzi konieczność zwiększenia stosowanych dawek teofiliny.

Szczepionka przeciw grypie może spowolnić metabolizm teofiliny i zwiększyć jej stężenie w osoczu. U takich osób wzrasta ryzyko wystąpienia działań niepożądanych i objawów przedawkowania teofiliny. Konieczne jest zmniejszenie stosowanych dawek teofiliny.

U osób palących papierosy stężenie teofiliny we krwi może ulec zmniejszeniu.

Wpływ teofiliny na ciążę

W pierwszym trymestrze ciąży nie powinno się stosować teofiliny, ponieważ nie ma wystarczających badań potwierdzających jej bezpieczeństwo. Natomiast podawanie teofiliny w drugim i trzecim trymestrze ciąży zależy od opinii lekarza, który powinien rozważyć stosunek korzyści płynących ze jej stosowania dla matki do ryzyka wystąpienia skutków ubocznych u płodu. Podawanie teofiliny w końcowym okresie ciąży może hamować skurcze macicy.

U kobiet w ciąży objętość dystrybucji teofiliny może się zwiększać, natomiast stopień wiązania z białkami osocza i klirens może ulec zmniejszeniu. Z tego powodu konieczne jest zmniejszenie dawki teofiliny w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia działań niepożądanych.

Noworodki, których matki w czasie ciąży przyjmowały teofilinę, powinny być obserwowane, czy nie pojawiają się u nich objawy związane z działaniem teofiliny. 

Wpływ teofiliny na laktację

Teofilina przenika do mleka matki i może osiągnąć stężenie terapeutyczne u dziecka, dlatego też kobietom karmiącym należy podawać możliwie najmniejsze dawki terapeutyczne leku, natomiast karmienie powinno odbywać się tuż przed przyjęciem leku przez kobietę. Poza tym dziecko, którego matka przyjmuje teofilinę, powinno być obserwowane czy nie pojawią się u niego objawy wynikające ze stosowania teofiliny przez matkę. Jeżeli takowe wystąpią powinno się bezwzględnie przerwać karmienie piersią.

Skutki uboczne

bezsenność
białkomocz
biegunka
bóle w nadbrzuszu
drażliwość
drgawki
hiperglikemia
kołatanie serca
spadek ciśnienia krwi
niepokój
nieprawidłowy poziom elektrolitów we krwi
wzmożone odruchy
nudności
obrzęk naczynioruchowy
pokrzywka
nasilona diureza
jadłowstręt
tachykardia
wymioty
zwiększenie liczby erytrocytów w moczu
zawroty głowy
Arytmia nadkomorowa
zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi
bóle głowy
zaburzenia rytmu serca
drżenia mięśniowe
przyspieszenie oddychania
podrażnienie żołądka
Hiperurykemia
hipokaliemia
brak apetetu
reakcje nadwrażliwości
wysypka
świąd
łysienie
niewydolność krążenia
zgaga
zaczerwienienie twarzy
krwawe wymioty
nasilenie istniejącego refluksu żołądkowo-przełykowego
nadpobudliwość
zespół nieprawidłowego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH)

Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)

Bardzo często
(≥1/10)
Często
(≥1/100 do <1/10)
Niezbyt często
(≥1/1000 do <1/100)
Rzadko
(≥1/10 000 do < 1/1000)
Bardzo rzadko
(<1/10 000)
Częstość nieznana
Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych

Objawy przedawkowania teofiliny

W przypadku stężenia teofiliny w osoczu do 20 mg/l pojawiają się objawy przedawkowania:

  • ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, bóle żołądka, wymioty i biegunka;
  • związane z pobudzeniem ośrodkowego układu nerwowego, takie jak niepokój, ból głowy, bezsenność, czy zawroty głowy;
  • oraz zaburzenia czynności serca, w tym zaburzenia rytmu serca.

Objawy te mają jednak na ogół charakter łagodny do umiarkowanego i zależą od indywidualnej wrażliwości pacjenta.

W przypadku stężenia teofiliny w osoczu powyżej 20mg/l obserwuje się te same objawy, jednak są one bardziej nasilone.

W przypadku stężenia teofiliny w osoczu powyżej 25mg/l mogą pojawić się ciężkie objawy niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego i serca, takie jak drgawki, ciężkie zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążeniowa, rabdomioliza, zapalenie trzustki czy śpiączka.  

W przypadku pacjentów ze zwiększoną wrażliwością na teofilinę, mogą pojawić się ciężkie działania niepożądane także w przypadku niższych stężeń leku w osoczu, niż te opisane powyżej.

Mechanizm działania teofiliny

Mechanizm działania teofiliny nie jest w pełni poznany. Lek hamuje aktywność fosfodiesterazy, przez co zwiększa stężenie wewnątrzkomórkowego cAMP. Wydaje się jednak, że ten mechanizm ma znaczenie jedynie, gdy lek jest stosowany w wysokich dawkach. Do innych prawdopodobnych mechanizmów działania teofiliny należy blokowanie receptorów adenozynowych, antagonizm w stosunku do prostaglandyn oraz wpływ na rozmieszczenie wapnia wewnątrzkomórkowego.

Teofilina rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, hamuje uwalnianie mediatorów stanów zapalnego z komórek tucznych, poprawia klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejsza nasilenie sprowokowanego skurczu oskrzeli oraz nasilenie natychmiastowych i późnych reakcji astmatycznych. Wzmaga również kurczliwość przepony, przez co ułatwia oddychaniu u pacjentów z POChP.

Oprócz wpływu na układ oddechowy, teofilina rozkurcza również mięśnie gładkie pęcherzyka żółciowego, przewodu pokarmowego oraz naczyń krwionośnych, powodując rozszerzenie naczyń tętniczych mózgu, serca, nerek, płuc i skóry oraz naczyń żylnych. W wysokich dawkach lek działania chronotropowo dodatnio (przyspiesza pracę mięśnia sercowego) oraz inotropowo dodatnio (zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego). Ponadto pobudza pracę mięśni szkieletowych, hamuje kurczliwość macicy, zwiększa wydalanie moczu oraz pobudza czynności wewnątrzwydzielnicze i zewnątrzwydzielnicze, w tym zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku oraz wydzielanie amin katecholowych przez nadnercza.

Wchłanianie teofiliny

Teofilina szybko i w całości jest wchłaniana z przewodu pokarmowego. Pokarm może wpływać na szybkość wchłaniania leku oraz względną dostępność biologiczną teofiliny w postaci o przedłużonym uwalnianiu. Jeżeli lek jest przyjmowany na czczo, obserwujemy zmniejszenie biodostępności leku.

Dystrybucja teofiliny

Teofilina wiąże się w ok. 60% z białkami osocza. U noworodków oraz u osób dorosłych z marskością wątroby stopień wiązania wynosi ok. 40%.

Metabolizm teofiliny

Teofilina jest metabolizowana w wątrobie do 3 metabolitów: kwasu 1,3-dimetylomoczowego (około 40%), 3-metyloksantyny (około 36%) i kwasu 1-metylomoczowego (około 17%).  3-metyloksantyna jest aktywna farmakologicznie, ale w mniejszym stopniu niż teofilina. 

Szybkość metabolizmu teofiliny jest zależna od właściwości osobniczych, co powoduje znaczne zróżnicowanie wartości klirensu, stężenia w surowicy i okresu półtrwania u poszczególnych pacjentów. Do najważniejszych czynników wpływających na metabolizm teofiliny należy wiek pacjenta, jego masa ciała, sposób odżywania, stosowane używki (palenie papierosów), choroby współistniejące, stosowane leki lub szczepienia.

Wydalanie teofiliny

Teofilina jest wydalana wraz z moczem, głównie w postaci metabolitów. Jedynie 7-13% dawki jest wydalane w postaci niezmienionej.

Okres półtrwania leku jest u poszczególnych pacjentów zróżnicowany i wynosi 7-9 h u niepalących dorosłych z astmą bez chorób współistniejących,  4-5 h u palaczy, 3-5 h u dzieci lub ponad 24 h u wcześniaków i pacjentów dorosłych z chorobami płuc, niewydolnością serca lub chorobą wątroby. 

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij