Fenobarbital (Luminal), Phenobarbitalum - Zastosowanie, działanie, opis

Fenobarbital, należący do grupy barbituranów jest wykorzystywany w leczeniu schorzeń neurologicznych przebiegających z napadami padaczkowymi. Substancja czynna znalazła zastosowanie w terapii napadów toniczno-klonicznych oraz napadów częściowych. Lek wykazuje skuteczność w leczeniu padaczki lekoopornej.

Substancja czynna znalazła również zastosowanie w recepturze aptecznej. Fenobarbital często wchodzi w skład mikstur i kropli o działaniu nasennym i uspokajającym.

Schemat dawkowania fenobarbitalu jest zależny od wieku i masy ciała pacjenta, występujących chorób współistniejących oraz stanu organizmu. Przyjęty preparat należy popić odpowiednią ilością wody, lek można przyjmować z posiłkiem lub niezależnie od niego. Terapii fenobarbitalem nie należy przerywać gwałtownie, lek należy odstawiać stopniowo po konsultacji z lekarzem.

Zazwyczaj stosowana dawka dobowa substancji czynnej w przypadku osoby dorosłej wynosi od 50 mg do 250 mg. Dawka preparatu powinna być dostosowana indywidualnie do pacjenta zależnie od częstości i nasilenia napadów drgawkowych.

Schemat dawkowania fenobarbitalu u dzieci powyżej drugiego roku życia uwzględnia stosowanie od 1 mg do 6 mg na kilogram masy ciała na dobę z zachowaniem należytej ostrożności.

Fenobarbitalu nie należy stosować w przypadku wystąpienia reakcji nadwrażliwości na tę substancję czynną. Ograniczeniem w wykorzystaniu fenobarbitalu w terapii jest również:

• ciąża;
• okres karmienia piersią;
• choroba alkoholowa;
• poważna niewydolność wątroby lub śpiączka wątrobowa;
• zatrucie preparatami wpływającymi depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy;
• niewydolność układu oddechowego;
• porfiria.

Fenobarbital powinien być stosowany z zachowaniem należytej ostrożności w przypadku pacjentów przejawiających skłonności do nadużywania innych substancji leczniczych, a także jeśli u pacjenta stwierdzono występowanie w przeszłości depresji i myśli samobójczych. Substancja czynna może wywoływać uzależnienie psychiczne i fizyczne. Preparat należy stosować ostrożnie w przypadku pacjentów cierpiących na:

• zaawansowaną niedokrwistość;
• zaburzenia przepływu mózgowego;
• cukrzycę;
• zaburzenia w gospodarce hormonów tarczycy (niedoczynność i nadczynność);
• utrzymujący się dłużej ból lub osłabienie;
• hiperkinezę.

Terapia z wykorzystaniem fenobarbitalu powinna przebiegać z zachowaniem zasad należytej ostrożności u pacjentów ciepiących na schorzenia układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc) ze względu na ryzyko zaostrzenia duszności.

Ilość przyjmowanej substancji leczniczej powinna zostać dostosowana jeśli u pacjenta stwierdzono zaburzenia czynności wątroby lub niewydolność nerek.

Podczas stosowania fenobarbitalu u dzieci zaleca się suplementację witaminy D₃ w profilaktyce krzywicy.

Przyjmowanie fenobarbitalu przez dłuższy czas może osłabiać jego działanie. Terapii z wykorzystaniem tej substancji nie należy przerywać gwałtownie, gdyż istnieje ryzyko pojawienia się reakcji odstawienia uwzględniającej problemy ze snem, koszmary drżenia mięśniowe a nawet zgon pacjenta. Odstawienie fenobarbitalu powinno zawsze przebiegać w sposób stopniowy.

W niektórych przypadkach odnotowano ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji skórnych podczas przyjmowania fenobarbitalu. W początkowym okresie leczenia istnieje ryzyko pojawienia się zespołu Stevensa-Johnsona lub zespołu Lyella. W razie pojawienia jakichkolwiek reakcji skórnych należy skonsultować się z lekarzem i odstawić preparat leczniczy.

Fenobarbital może osłabiać działanie wymienionych substancji czynnych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklosporyna (Cyclosporine)	inhibitory kalcyneuryny
Digoksyna (Digoxin)	glikozydy nasercowe
Doksycyklina (Doxycycline)	antybiotyki tetracyklinowe - tetracykliny
Fenylobutazon (Phenylbutazone)	NLPZ hamujące nieswoiście COX-1 i COX-2 oraz paracetamol
Itrakonazol (Itraconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu
Lewotyroksyna (Levothyroxine (sodium))	hormony tarczycy
Metylodigoksyna (Metildigoxin)	glikozydy nasercowe
Paracetamol (Paracetamol (acetaminophen))	NLPZ hamujące nieswoiście COX-1 i COX-2 oraz paracetamol
Teofilina (Theophylline)	metyloksantyny - blokery adenozyny i fosfodiesterazy
Haloperidol (Haloperidol)	neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu

Zmniejszenie siły działania doustnych leków przeciwzakrzepowych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Acenokumarol (Acenocoumarol)	leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K
Warfaryna (Warfarin)	leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K

Zmniejszenie siły działania kortykosteroidów.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Beklometazon (Beclomethasone)	glikokortykosteroidy
Betametazon (Betamethasone)	glikokortykosteroidy
Deksametazon (Dexamethasone)	glikokortykosteroidy
Hydrokortyzon (Hydrocortisone)	glikokortykosteroidy
Metyloprednizolon (Methylprednisolone)	glikokortykosteroidy
Prednizolon (Prednisolone)	glikokortykosteroidy
Prednizon (Prednisone)	glikokortykosteroidy

Ryzyko nasilenia działań niepożądanych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Prymidon (Primidone)	barbiturany i pochodne

Fenobarbital może zmniejszać stężenie substancji czynnych w osoczu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Etosuksymid (Ethosuximide)	leki przeciwpadaczkowe - blokery kanałów wapniowych
Karbamazepina (Carbamazepine)	leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe

Nasilenie działania fenobarbitalu, ryzyko wystąpienia działań niepożadanych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas walproinowy (Valproic acid)	inne leki przeciwpadaczkowe

Zmniejszenie siły działania fenobarbitalu, ryzyko niepowodzenia terapii.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin))	antybiotyki - INNE

Nasilenie działania fenobarbitalu, poprzez wydłużenie czasu działania.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Moklobemid (Moclobemide)	IMAO - inhibitory monoaminooksydazy

Fenobarbital zwiększa ryzyko wystąpienia uszkodzeń wątroby podczas podawania środków znieczulających.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Desfluran (Desflurane)	substancje do znieczulenia ogólnego, anestetyki - chlorowcowane węglowodory
Izofluran (Isoflurane)	substancje do znieczulenia ogólnego, anestetyki - chlorowcowane węglowodory
Sewofluran (Sevoflurane)	substancje do znieczulenia ogólnego, anestetyki - chlorowcowane węglowodory

Nasilenie działania blokerów kanałów wapniowych, ryzyko nadmiernego obniżenia ciśnienia tętniczego.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Amlodypina (Amlodipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Felodypina (Felodipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Lacydypina (Lacidipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Lerkanidypina (Lercanidipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Nitrendypina (Nitrendipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne

Ryzyko zmniejszenia stężenia witaminy D w osoczu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Witamina D (Cholekalcyferol) (Cholecalciferol)	witamina D i jej pochodne

Zmniejszenie siły działania fenobarbitalu z powodu obniżenia progu drgawkowego.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Maprotylina (Maprotiline)	substancje przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania

Możliwość wystąpienia spadku ciśnienia tętniczego i depresji oddechowej.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Ketamina (Ketamine)	substancje do znieczulenia ogólnego, anestetyki - INNE

Ryzyko wystąpienia osteopenii (spadek gęstości mineralnej kości.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Acetazolamid (Acetazolamide)	inhibitory anhydrazy węglanowej
Brinzolamid (Brinzolamide)	inhibitory anhydrazy węglanowej
Dorzolamid (Dorzolamide)	inhibitory anhydrazy węglanowej

Nasilenie działań niepożądanych związanych ze stosowaniem metotreksatu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metotreksat (Methotrexate)	antymetaboilty kwasu foliowego (inhibitory reduktazy kwasu dihydrofoliowego)

Nasilenie nasennego działania leków wpływających depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Alprazolam (Alprazolam)	BZD - benzodiazepiny
Bromazepam (Bromazepam)	BZD - benzodiazepiny
Diazepam (Diazepam)	BZD - benzodiazepiny
Estazolam (Estazolam)	BZD - benzodiazepiny
Klonazepam (Clonazepam)	leki przeciwpadaczkowe - analogi GABA
Lorazepam (Lorazepam)	BZD - benzodiazepiny
Medazepam (Medazepam)	BZD - benzodiazepiny
Midazolam (Midazolam)	BZD - benzodiazepiny
Nitrazepam (Nitrazepam)	BZD - benzodiazepiny
Oksazepam (Oxazepam)	BZD - benzodiazepiny
Temazepam (Temazepam)	BZD - benzodiazepiny
Zolpidem (Zolpidem)	niebenzodiazepinowe leki nasenne

Zmniejszenie siły działania leków przeciwwirusowych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Atazanawir (Atazanavir)	inne substancje przeciwwirusowe działające bezpośrednio na wirusy
Daklataswir (Daclatasvir)	substancje przeciwwirusowe stosowane w HCV
Darunawir (Darunavir)	inhibitory proteazy HIV
Etrawiryna (Etravirine)	nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy
Symeprewir (Simeprevir)	substancje przeciwwirusowe stosowane w HCV
Biktegrawir (Bictegravir)	inne substancje przeciwwirusowe działające bezpośrednio na wirusy

Zmniejszenie siły działania leków przeciwnowotworowych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Aksytynib (Axitinib)	inhibitory kinazy białkowej
Cerytynib (Ceritinib)	inhibitory kinazy białkowej
Iksazomib (Ixazomib)	inne leki przeciwnowotworowe
Kabozantynib (Cabozantinib)	inhibitory kinazy białkowej
Kryzotynib (Crizotinib)	inhibitory kinazy białkowej
Olaparyb (Olaparib)	inne leki przeciwnowotworowe
Palbocyklib (Palbociclib)	inhibitory kinazy białkowej
Enkorafenib (Encorafenib)	inhibitory kinazy białkowej
Brygatynib (Brigatinib)	inhibitory kinazy białkowej
Rybocyklib (Ribociclib)	inhibitory kinazy białkowej
Tofacytynib (Tofacitinib)	selektywne leki immunosupresyjne

Zmniejszenie siły działania doustnych leków antykoncepcyjnych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Dienogest (Dienogest)	progestageny
Lewonorgestrel (Levonorgestrel)	progestageny
Nomegestrol (Nomegestrol)	progestageny

Zmniejszenie siły działa substancji czynnych, ryzyko wystąpienia niepowodzenia terapii.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Apremilast (Apremilast)	inhibitory fosfodieasterazy IV - PDE4
Roflumilast (Roflumilast)	inhibitory fosfodieasterazy IV - PDE4

Zmniejszenie skuteczności eplerenonu w poprawianiu pracy mięśnia sercowego.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Eplerenon (Eplerenone)	leki moczopędne, diuretyki - oszczędzające potas - antagoniści aldosteronu
Iwabradyna (Ivabradine)	inne leki nasercowe

Spadek aktywność przeciwwymiotnej substancji czynnej.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Netupitant (Netupitant)	antagoniści receptorów neurokiniowych 1 - NK1
Rolapitant (Rolapitant)	antagoniści receptorów neurokiniowych 1 - NK1

Osłabienie skuteczności działania takrolimusu.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Takrolimus (Tacrolimus)	inhibitory kalcyneuryny

Zmniejszenie aktywności przeciwgrzybiczej substancji czynnych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Itrakonazol (Itraconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu
Worykonazol (Voriconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu

Zmniejszenie skuteczności działania tryptanów.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Almotryptan (Almotriptan)	tryptany - selektywni agoniści receptora serotoninowego 5-HT1
Eletryptan (Eletriptan)	tryptany - selektywni agoniści receptora serotoninowego 5-HT1
Frowatryptan (Frovatriptan)	tryptany - selektywni agoniści receptora serotoninowego 5-HT1
Sumatryptan (Sumatriptan)	tryptany - selektywni agoniści receptora serotoninowego 5-HT1

Podczas przyjmowania fenobarbitalu należy ograniczyć spożycie kofeiny. Pokarm nie ma znacznego wpływu na całkowite wchłanianie substancji leczniczej, ale przyjęcie preparatu na czczo może zwiększać szybkość absorpcji z przewodu pokarmowego.

Spożywanie alkoholu w trakcie terapii z wykorzystaniem fenobarbitalu może nasilać jego hamujący wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc do nasilenia działań niepożądanych substancji leczniczej oraz szybszego jej przedawkowania.

Fenobarbital upośledza zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Ze względu na hamujący wpływ na ośrodkowy układ nerwowy istnieje ryzyko osłabienia refleksu, wydłużenia czasu reakcji oraz pojawienia się senności podczas terapii. Osoby przyjmującej fenobarbital nie powinny prowadzić pojazdów.

Fenobarbital może wpływać na wyniki niektórych badań laboratoryjnych. Istnieje ryzyko pojawienia się fałszywie dodatniego wyniku testu na obecność fentolaminy.
Ponadto, substancja czynna może spowodować spadek stężenia bilirubiny w osoczu, obniżać wchłanianie cyjanokobalaminy znakowanej ⁵⁷Co oraz osłabiać reakcję na metyrapon w teście potwierdzającym obecność zespołu Cushinga .

Fenobarbital posiada zdolność przenika przez łożysko i może oddziaływać na rozwój płodu, zwiększając częstość występowania wad wrodzonych. Substancja czynna jest przeciwwskazana podczas trwania ciąży. Ze względu na możliwość rozwoju uzależnienia fizycznego od substancji czynnej, istnieje ryzyko wystąpienia reakcji odstawienia u noworodka po porodzie. 

Istnieje ryzyko pojawienia się krwawień oraz zaburzeń oddychania u noworodka po porodzie. Możliwość wystąpienia krwawień u dziecka można ograniczyć stosując u matki i noworodka witaminę K. 

Substancja czynna przenika do mleka matki karmiącej, osiągając w pokarmie istotne farmakologicznie stężenia. U noworodków karmionych mlekiem matki przyjmującej fenobarbital odnotowano zarówno zespół odstawienia jak i drżenia mięśniowe. Przyjmowanie substancji leczniczej podczas kamienia piersią jest przeciwwskazane. 

Przyjęcie zbyt dużej dawki fenobarbitalu może spowodować wystąpienie objawów ostrego zatrucia, związanych z hamującym wpływem substancji czynnej na ośrodkowy układ nerwowy oraz układ oddechowy. W przypadku przedawkowania może wystąpić całkowite zniesienie odruchów, zmniejszenie ilości oddawanego moczu, zwężenie źrenic, spadek temperatury ciała.
W niektórych przypadkach mogą pojawić się objawy ze strony układu sercowo–naczyniowego takie jak spadek ciśnienia tętniczego i przyspieszenie akcji serca. W skrajnych przypadkach istnieje ryzyko wystąpienia zapaści naczyniowej, śpiączki i zatrzymania oddechu prowadzącego do zgonu.

Fenobarbital wykazuje aktywność przeciwpadaczkową związaną głównie z jego wpływem na receptory GABA. Substancja czynna nasila depresyjny wpływ kwasu γ–amino masłowego (GABA) na ośrodkowy układ nerwowy. Bezpośrednie działanie fenobarbitalu polega na wywołaniu hiperpolaryzacji neuronu poprzez zwiększenie napływu jonów chlorkowych przez kanał jonowy, lek blokuje również napływ jonów wapniowych. Dzięki temu dochodzi do zmniejszenia pobudliwości komórki nerwowej i wyciszenia powtarzalnych bodźców nerwowych.
Hamujący wpływ fenobarbitalu na ośrodkowy układ nerwowy odpowiada również za działanie uspokajające oraz nasenne. 

Substancja czynna zmniejsza również ilość wydzielanego hormonu tyreotropowego i adrenokortykotropowego. Lek obniża napięcie mięśni gładkich i zwiększa wydzielanie hormonu antydiuretycznego.

Depresyjny wpływ na układ nerwowy jest przyczyną zmniejszenia częstotliwości oddechów i innych działań niepożądanych związanych ze stosowaniem fenobarbitalu.

Fenobarbital szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, a pożywienie nie ma wpływu na stopień wchłaniania.
W przypadku soli fenobarbitalu zaobserwowano przyspieszenie procesu wchłaniania gdy lek był stosowany na czczo. 

Substancja lecznicza przenika do mleka matki i przez łożysko. Maksymalne stężenie w osoczu u dorosłych występuję po około ośmiu godzinach. U dzieci ten moment następuję szybciej, bo już po upływie około czterech godzin od podania. Fenobarbital łączy się białkami osocza na poziomie od 20% do 60%.

Metabolizm fenobarbitalu przebiega z udziałem cytochromu P450, a dokładniej podjednostki CYP2C19. Okres półtrwania substancji czynnej wynosi od 40 do 100 godzin. Metabolity fenobarbitalu ulegają reakcji sprzęgania z kwasem glukuronowym lub siarkowym. 

Substancja lecznicza jest wydalana w postaci niezmienionej (od 25% do 50% dawki) z moczem, a także jako metabolity z moczem i niewielkim stopniu z kałem.