Choroby zawodowe

Pracownicy bardzo często zapadają na choroby związane z wykonywaną pracą. Często będą to choroby uznane za choroby tzw. zawodowe. Warto więc wiedzieć, jakie obowiązki ciążą wówczas na pracodawcy oraz jakie uprawnienia przysługują pracownikowi z tego tytułu.

Za chorobę zawodową uważa się taką chorobę, która została ujęta w wykazie chorób zawodowych ustalonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 roku w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach oraz ponadto, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, iż choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Podejrzenie choroby zawodowej

W takiej sytuacji niezbędne jest zgłoszenie tego faktu. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje: bądź pracodawca zatrudniający pracownika, bądź lekarz. Ponadto, zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę.

Zgłoszenie kieruje się do właściwego państwowego inspektora sanitarnego lub do właściwego inspektora pracy, ze względu na miejsce, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub ze względu na siedzibę pracodawcy. W jaki sposób dokonuje się zgłoszenia? Otóż zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. Gdy choroba zawodowa ma ostry przebieg lub jest podejrzenie, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika zgłoszenia dokonuje się dodatkowo telefonicznie. Natomiast, gdy zgłoszenia dokonuje lekarz lub lekarz stomatolog, zgłoszenie to następuje przez przesłanie kopii skierowania na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej.

A co powinno znaleźć się w takim zgłoszeniu? Na formularzu podaje się dane osoby, u której podejrzewa się wystąpienie choroby zawodowej, dane podmiotu zgłaszającego, aktualne zatrudnienie, informacje o chorobie zawodowej, w tym miejsce zatrudnienia, w którym wystąpiło zagrożenie będące powodem zgłoszenia podejrzenia występowania choroby zawodowej, pełna nazwa choroby zawodowej oraz okres narażenia na czynniki, które wskazuje się jako przyczynę choroby oraz uzasadnienie podejrzenia choroby zawodowej.

Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

Kolejnym krokiem jest wszczęcie postępowania przez państwowego inspektora sanitarnego mające na celu rozpoznanie choroby zawodowej. W tym celu pracownik, którego dotyczy podejrzenie wystąpienia choroby zawodowej jest kierowany na badanie do jednostki orzeczniczej. Ponadto, o tym fakcie jest informowany pracodawca oraz jednostka medycyny pracy sprawująca profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem (wykonująca m.in. na zlecenie pracodawcy badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników).

Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:

• poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
• katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych,
• przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego — w zakresie chorób zawodo-wych zakaźnych i inwazyjnych,
• jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.

W wyniku badań lekarskich i pomocniczych, zgromadzonej dokumentacji medycznej i przebiegu zatrudnienia oraz występujących narażeń zawodowych i ich oceny, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej bądź o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Jednakże, lekarz może stwierdzić, iż zakres posiadanych informacji jest niewystarczający do wydania orzeczenia. Wtedy może wystąpić o uzupełnienie danych i zwraca się do: pracodawcy, lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej, lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza prowadzącego leczenie tego pracownika, właściwego państwowego inspektora sanitarnego oraz do pracownika w zakresie uzupełnienia wywiadu zawodowego.

Po wydaniu orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej lekarz przesyła je inspektorowi sanitarnemu, pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej. Gdy zostanie stwierdzone brak podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, pracownik, który nie zgadza się z treścią orzeczenia może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.

Taki wniosek należy złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego do jednostki orzeczniczej I stopnia, która zatrudnia lekarza, który wydał to orzeczenie. W takim przypadku jednostka orzecznicza powiadamia o złożeniu wniosku o ponowne badanie inspektora sanitarnego.

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia są:

• przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy,
• katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruźlicy także jednostki badawczo- rozwojowe prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruźlicy.

Orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne.

Decyzja

Kolejny krok to wydanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej na podstawie zebranego materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim. Decyzję wydaje właściwy państwowy inspektor sanitarny. Przed wydaniem decyzji inspektor sanitarny może żądać od lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, uzupełnienia orzeczenia lub wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację, a także może podjąć inne czynności niezbędne do uzupełnienia materiału dowodowego.

Po wydaniu decyzji państwowy inspektor sanitarny przesyła ją pracownikowi, pracodawcy, jednostce orzeczniczej oraz właściwemu inspektorowi pracy. Również na tym etapie postępowania, od decyzji inspektora sanitarnego pracownikowi przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, a od decyzji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego — skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Ponadto, do obowiązków inspektora sanitarnego należy sporządzenie w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, karty stwierdzenia choroby zawodowej i przesłanie jej do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi i państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego — w przypadku, gdy ostateczna stała się decyzja wydana przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Obowiązki pracodawcy

Do obowiązków pracodawcy zgodnie z Kodeksem Pracy należy ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego oraz stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, a także informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Ponadto, pracodawca jest zobowiązany do stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym. A w przypadku stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy.

Tak samo dzieje się w sytuacji, gdy na podstawie orzeczenia lekarskiego, stwierdzono, iż pracownik, stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W powyższych przypadkach pracownik ma prawo do dodatku wyrównawczego przez okres 6 miesięcy, jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia.

Ponadto, w razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest zobowiązany do ustalenia przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakteru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą, przystąpienia niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej oraz do zapewnienia realizacji zaleceń lekarskich.

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego

Katalog świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jakie przysługują w razie zachorowania na chorobę zawodową jest stosunkowo szeroki, jednakże przed uzyskaniem niektórych z nich pracownik musi przejść procedurę weryfikacyjną dla stwierdzenia prawa do ich przyznania.

Do świadczeń tych należą:

• Zasiłek chorobowy – przysługuje ubezpieczonemu, w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową. Świadczenie to przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu, ponadto przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy, chyba, że w tym okresie ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia czy uposażenia z innego tytułu. Zasiłek chorobowy w tym przypadku wynosi zawsze 100% podstawy wymiaru.

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres nie dłuższy niż 182 dni, do tego okresu wlicza się zarówno dni robocze jak i dni wolne od pracy.

Uwaga - ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, pracę zarobkową traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.

• Świadczenie rehabilitacyjne – przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Podobnie jak w przypadku zasiłku chorobowego, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru i jest wypłacane albo przez pracodawcę albo przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenie to przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy.
• Zasiłek wyrównawczy – jest przeznaczony dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej. O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS.
• Jednorazowe odszkodowanie – to świadczenie dla ubezpieczonego, który doznał stałego lubdługotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, lecz mogące ulec poprawie. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu i może zostać zwiększone, gdy stan zdrowia ulegnie pogorszeniu się.
• Jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek choroby zawodowej. Kto może się starać o takie odszkodowanie? Otóż uprawnienie takie posiadają: małżonek (z wyjątkiem, gdy jest orzeczona separacja), dzieci własne lub drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, rodzice, osoby przysposabiające, macocha, ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub, jeżeli zmarły przyczyniał się do ich utrzymania.Wysokość odszkodowania jest uzależniona od stopnia pokrewieństwa oraz ilości osób uprawnionych do świadczenia. Ponadto jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek choroby zawodowej pomniejsza się o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wypłaconego temu ubezpieczonemu lub renciście.
• Renta z tytułu niezdolności do pracy – jest przyznawana ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek choroby zawodowej. W tym przypadku również obowiązuje zasada, że świadczenie przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu, a okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty. Renta nie może być niższa niż 80% podstawy jej wymiaru – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, a dla osoby częściowo niezdolnej do pracy nie może być niższa niż 60% podstawy jej wymiaru.
• Renta z tytułu niezdolności do pracy może być stała, – jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub okresowa, jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa.
• Okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego.
• Renta szkoleniowa – przysługuje osobie ubezpieczonej, w stosunku, do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowanej chorobą zawodową. Wysokość renty nie może być niższa niż 100% podstawy jej wymiaru, przysługuje przez okres 6 miesięcy z możliwością przedłużenia o 30 dni.
• Renta rodzinna – jest przeznaczona dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu choroby zawodowej. Do renty rodzinnej uprawnieni są:

1. dzieci (również dzieci drugiego,
2.  małżonka i dzieci przysposobione,
3.  dzieci przyjęte na wychowanie,
4.  wnuki, rodzeństwo,
5.  inne dzieci),
6.  małżonek i rodzice.

Wysokość renty uzależniona jest od ilości osób uprawnionych do renty. I tak, gdy jest tylko jedna uprawniona osoba, renta wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu (oblicza się zawsze jak dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy).
Gdy są dwie uprawnione osoby – 90% tego świadczenia. Dla trzech lub więcej osób renta wynosi 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Przysługująca renta podlega równemu podziałowi między uprawnionych.

• Dodatek do renty rodzinnej – to świadczenie dla sieroty zupełnej. Świadczenie przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową.
• Dodatek pielęgnacyjny – przysługuje osobie, która została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji. Jednak, gdy osoba ta przebywa w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno – opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba ze przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.
• Pokrycie kosztów leczenia w zakresie stomatologii i szczepień ochronnych, gdy jest to niezbędne dla pokrycia skutków choroby zawodowej oraz pokrycie kosztów wyrobów medycznych będących przedmiotami ortopedycznymi.

Uwaga!

Osobom prowadzącym działalność gospodarczą oraz członkom ich rodzin świadczenia z ubezpieczenia społecznego nie przysługują, jeśli w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne przekracza kwotę 6,60 zł, aż do czasu spłaty całości zadłużenia.