Tamaryszek francuski — ozdobny krzew dla zdrowej wątroby

Tamaryszek francuski (łac. Tamarix gallica) to roślina należąca do rodziny tamaryszkowatych Tamarixaceae. Naturalnym miejscem występowania gatunku jest południowo-zachodnia część Europy (Włochy, Francja, Hiszpania) oraz Afryka Północna. Zasięg uprawy rośliny obejmuje obecnie Amerykę Północną i Południową, Azję oraz Australię.

Gatunek jest powszechnie sadzony w parkach, wzdłuż pasów ulicznych, w przydomowych ogrodach oraz na piaszczystych terenach nadbrzeżnych, gdzie tworzy naturalną ochronę przed wiatrem. Często wykorzystuje się go do umacniania wydm oraz rekultywacji terenów zasolonych i zanieczyszczonych.

W Polsce tamaryszek francuski jest krzewem ozdobnym sadzonym w ogrodach, gdzie dorasta do 2-3 m wysokości. Tamarix gallica preferuje gleby lekkie, żyzne i przepuszczalne (np. piaszczyste z domieszką próchnicy). Najlepszy dla rośliny jest obojętny bądź lekko zasadowy odczyn pH gleby oraz umiarkowana wilgotność ziemi. Tamaryszek jest odporny na suszę, dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu. Dobrze znosi zasolenie, stąd wykorzystuje się go do obsadzania miejsc na terenach nadbrzeżnych. Najlepiej kwitnie na stanowiskach o silnym nasłonecznieniu, ale znosi również warunki półcieniste. Tamaryszek francuski jest mało odporny na polskie zimy (mróz, wiatr), choć przyjmuje się, że wytrzymuje temperatury do -17°C.

W sprzyjających warunkach wzrostu przybiera postać wysokiego krzewu (8-10 m wysokości) bądź niewielkiego drzewa o nieregularnym pokroju.

Kształt korony tamaryszka określany jest jako wachlarzowaty lub lekko zaokrąglony. Jego gałęzie są cienkie, wyprostowane i gęsto pokryte liśćmi opadającymi na zimę. Kora Tamarix gallica ma kolor brązowy i lekko rowkowaną powierzchnię. Wraz z wiekiem rośliny łuszczy się i odpada pasmami. Gałązki tamaryszka francuskiego początkowo przybierają barwę żółtozieloną, a następnie – w drugim roku życia rośliny – purpurowoczerwoną.

Liście są łuskowate, owalne (lub trójkątne u starszych egzemplarzy) i dorastają do 0,1-0,4 cm długości. Mają kolor ciemnozielony, z widocznym niebieskawym odcieniem.

Okres kwitnienia Tamarix gallica przypada na miesiące letnie (czerwiec-sierpień). Pojawiające się drobne, różowe i obupłciowe kwiaty są zebrane w cylindryczne grona na szczytach jednorocznych pędów kwiatowych (wiechy wierzchołkowe). Średnie wymiary kwiatostanów wynoszą od 3 cm do 10 cm długości. Kwiaty zawierają liczne pręciki oraz pojedynczy słupek. Ich korona jest 5-płatkowa.

Owoc tamaryszka francuskiego stanowi sucha, pękająca torebka zawierająca liczne nasiona. Nasiona są zaopatrzone w pęczki delikatnych włosków, które ułatwiają ich rozsiewanie.

Nazwa rośliny najprawdopodobniej pochodzi od nazwy hiszpańskiej rzeki Tamaris. Angielskie określenie rośliny to saltcedar, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza solony cydr i nawiązuje do odporności krzewu na duży poziom zasolenia.

Tamaryszek francuski Tamarix gallica po raz pierwszy został sklasyfikowany jako gatunek botaniczny w 1753 roku przez Karola Linneusza, jednak jego wykorzystanie przez miejscową ludność regionu południowej Europy, Afryki oraz Półwyspu Arabskiego sięga dużo wcześniej.

W tradycyjnej medycynie ludowej tamaryszek francuski jest wykorzystywany przede wszystkim ze względu na swój dobroczynny wpływ na układ pokarmowy oraz infekcje skórne. Najczęściej używa się go w postaci odwarów, naparów oraz w formie sproszkowanej. Krzew działa przeciwbiegunkowo, również w przypadku infekcji o podłożu bakteryjnym. Dzięki właściwościom przeciwdrobnoustrojowym oraz ściągającym bywa używany do łagodzenia objawów czerwonki, czyli zakaźnej choroby układu pokarmowego, wywoływanej przez pałeczki Shigella. Co ciekawe, Tamarix gallica w medycynie ludowej jest wykorzystywany również jako środek przeczyszczający i zwalczający niestrawność. Wierzy się, że poprawia apetyt i łagodzi objawy wrzodów żołądka. Roślina ma działanie przeciwzimnicze. Jest stosowana zarówno jako środek profilaktyczny, jak i terapeutyczny na malarię.

Dzięki właściwościom przeciwzapalnym napary z krzewu są używane do płukania jamy ustnej w chorobach dziąseł oraz do podmywania w przypadku krwawiących hemoroidów. Tradycyjnie napary z tamaryszka francuskiego wykorzystuje się do przecierania skóry z problemem leukodermy (występowanie zmian hipopigmentacyjnych, czyli odbarwionych plam), a zmiażdżone nadziemne części rośliny przykłada się w miejsca zranień, oparzeń i czyraków (aktywność ściągająca i antyseptyczna).

Okład z liści tamaryszka francuskiego pomaga zatrzymać krwawienie z ran, a odwar podawany wewnętrznie zmniejsza obfite krwawienia menstruacyjne. Roślina używana jest w przypadku trądu oraz na miejsca po ukąszeniach węży i skorpionów. Naparami z Tamarix gallica przemywa się oczy w stanach zapalnych spojówek.

Wewnętrznie tamaryszek francuski jest używany w medycynie ludowej jako środek zapobiegający chorobom wątroby, trzustki i śledziony. Roślina hamuje powstawanie kamieni w drogach moczowych oraz ma właściwości wspomagające diurezę. Tamarix gallica jest tradycyjnie używany przez osoby chorujące na cukrzycę, nadciśnienie i zmiany zapalne w obrębie stawów.

W aptekach możemy zakupić tradycyjny produkt leczniczy Liv.52, który zawiera ekstrakty roślinne – m.in. wyciąg z ziela tamaryszka francuskiego Tamarix gallicae herba (16 mg/tabl). Lek stosuje się wspomagająco po odwracalnych uszkodzeniach wątroby (zatrucia lekami i/lub alkoholem) oraz w stanach rekonwalescencji u osób powyżej 12 roku życia.

Na terenie Włoch (m.in. Sardynii i Sycylii) używano młodych pędów tamaryszka francuskiego w rytuałach mających na celu usuwanie brodawek z ciała ludzkiego.

Wyciąg z pyłku Tamarix gallica jest stosowany w testach alergicznych.

Tamaryszek francuski jest źródłem substancji aktywnych biologicznie. Wśród głównych związków czynnych rośliny wymienia się antocyjany, garbniki (m.in. kwas galusowy), flawonony i izoflawonony, karotenoidy, olejki eteryczne. Ważnymi substancjami czynnymi Tamarix gallica są: tamaryksyna, tamaryksetyna, troupina, 4-metylokumaryna, kwas 3,3’-di-O-metyloelagowy i kwercetol. W roślinie obecny jest również resweratrol i kwas elagowy.

W jednym z doświadczeń badano przeciwdrobnoustrojowe właściwości liści oraz kwiatów tamaryszka francuskiego wobec 12 szczepów chorobotwórczych bakterii, tj. Pseudomonas aeruginosa, Salmonella arizonae, Escherichia coli, Klebsiella sp., Staphylococcus aureus, Micrococcus luteus, Enterococcus faecalis, Bacillus subtilis, Listeria monocytogenes, Methicillin Resistant Staphylococcus aureus (MRSA), Bacillus thuringiensis oraz Bacillus cereus. Poza bakteriami testowano skuteczność ekstraktu roślinnego z tamaryszka francuskiego wobec grzybów Candida parapsilosis, C. albicans, C. krusei i C. glabrata. Okazało się, że ekstrakty z Tamarix gallica wykazują wysoką skuteczność przeciwdrobnoustrojową, która jest warunkowana najprawdopodobniej zawartością licznych związków flawonoidowych oraz kwasów fenolowych (m.in. kwas syryngowy, izokwercytyna oraz katechina) w analizowanych surowcach. Siła działania przeciwbakteryjnego była wyraźnie wyższa niż aktywność przeciwgrzybicza rośliny. Wyższą skuteczność wykazano dla ekstraktów z kwiatów rośliny w porównaniu z tymi uzyskanymi z liści.

W jednym z doświadczeń in vitro badano wpływ kwaśnego ekstraktu z Tamarix gallica na proces powstawania szczawianu wapnia, który odpowiada za tworzenie się kamieni nerkowych i występowanie schorzenia zwanego kamicą nerkową (szczawianowo-wapniową). Wyciąg z tamaryszka francuskiego był skutecznym inhibitorem procesu krystalizacji szczawianu wapnia.

Tamaryszek francuski wykazuje działanie ochronne na wątrobę, które wynika z aktywności przeciwutleniającej rośliny.

Tamaryszek francuski ma potencjał chemoprewencyjny. Podawanie ekstraktów z tamaryszka francuskiego podnosi poziom enzymów antyutleniających w wątrobie oraz chroni przed karcynogenezą.

Metanolowe i fenolowe ekstrakty z Tamarix gallica wpływały korzystnie na profil lipidowy. Odnotowano spadek stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i VLDL oraz trójglicerydów. Jednocześnie we krwi zwiększyła się ilość cholesterolu HDL.

W badaniach na szczurach z cukrzycą indukowaną alloksanem wykazano, że frakcje metanolowe z nadziemnych części Tamarix gallica działają hipoglikemicznie, przeciwutleniająco oraz przeciwzapalnie.

Flawonoidy uzyskane z tamaryszka francuskiego badano pod kątem zdolności hamowania agregacji amyloidu, którego odkładanie w strukturach mózgowych jest charakterystyczne dla pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera. Podejrzewa się, że niektóre związki flawonoidowe w sposób istotny hamują akumulację blaszek beta-amyloidu oraz ludzkiego polipeptydu amyloidowego wysepek (hIAPP).

Tamaryszek francuski jest rośliną, która potencjalnie może być wykorzystywana jako naturalny środek fotoochronny, co udowodniono podczas jednego z badań in vitro.

Ekstrakty metanolowe uzyskane z pędów, liści oraz kwiatów Tamarix gallica w sposób istotny hamowały wzrost ludzkich komórek nowotworowych gruczolakoraka jelita grubego linii Caco-2.

Dawkowanie produktu leczniczego Liv.52, zawierającego wyciąg z ziela tamaryszka francuskiego Tamarix gallicae herba, dla osób dorosłych:

• wspomagająco po odwracalnych uszkodzeniach wątroby: od 2 do 3 tabletek, 3-4 razy na dobę;
• wspomagająco w stanach po zatruciach lekami: od 1 do 2 tabletek, 2 razy na dobę;
• w alkoholowych uszkodzeniach wątroby: 2-3 tabletki, 3 razy na dobę;
• w okresie rekonwalescencji: 2 tabletki, 2 razy na dobę.

Młodzież powyżej 12 roku życia: 

• 1-2 tabletki, 3-4 razy na dobę.

Tabletki są przeznaczone do stosowania doustnego i należy je zażywać pół godziny przed posiłkiem.

Ze względu na brak badań nie zaleca się stosowania Tamarix gallica u kobiet w ciąży i karmiących piersią.

W polskich sklepach zielarskich możemy zakupić również wodno-glicerolowy wyciąg z pędów tamaryszka francuskiego w postaci doustnych kropli (suplement diety).

W przypadku wystąpienia zażółcenia skóry i gałek ocznych należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem prowadzącym.

Brakuje danych na temat interakcji Tamarix gallica z lekami/ surowcami roślinnymi.

Dla produktu leczniczego Liv.52, zawierającego wyciąg z ziela tamaryszka francuskiego, zaobserwowano interakcję farmakokinetyczną z ibuprofenem, polegającą na opóźnieniu wchłaniania leku z grupy NLPZ. Należy zachować ostrożność.

Spożycie preparatów z tamaryszkiem francuskim może być przyczyną wystąpienia objawów alergicznych o charakterze miejscowym i uogólnionym.